Το 2017 η Τζιν Τουέντζ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Σαν Ντιέγκο, έγραψε ένα άρθρο με τον τίτλο «Τα smartphones έχουν καταστρέψει μια γενιά;». Η ίδια απάντησε «ναι», προκαλώντας τότε πολλές αντιδράσεις. Σήμερα, το συμπέρασμά της είναι κοινός τόπος.

Η αυξανόμενη κατάθλιψη που καταγράφεται στους αμερικανούς εφήβους πυροδότησε μια σειρά από άρθρα, τόσο στον αμερικανικό όσο και στον βρετανικό Τύπο, στα οποία τα social media κατηγορούνται ότι καταστρέφουν την ψυχική υγεία των νέων. Ο Τζόναθαν Χέιντ, του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, παρομοίασε τα social media με το βασανιστήριο του εικονικού πνιγμού: το θύμα ακινητοποιείται και του ρίχνουν συνεχώς νερό στο πρόσωπο, δημιουργώντας του ένα διαρκές αίσθημα πνιγμού.

Το κοινό ανταποκρίθηκε στο μπαράζ άρθρων: Σε μια πρόσφατη έρευνα, το 53% των Αμερικανών είπαν ότι τα social media ευθύνονται μερικώς ή ολικώς για την αυξανόμενη κατάθλιψη ανάμεσα στους νέους, σύμφωνα με τον Economist.

Τα smartphones αποτελούν κομμάτι της ζωής μας εδώ και καιρό. Το κατά πόσον προκαλούν πράγματι μια «επιδημία» θλίψης, θα έπρεπε να έχει μελετηθεί και να έχει καταγραφεί. Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι νέοι σε όλον τον κόσμο, ιδιαίτερα τα νέα κορίτσια, έχουν αυξανόμενα προβλήματα ψυχικής υγείας. Δεν έχει αποδειχθεί, όμως, ότι ευθύνονται τα κινητά για αυτό.

Η ψυχική υγεία είναι δύσκολα μετρήσιμη. Τα ερωτηματολόγια που υποτίθεται ότι οδηγούν σε κάποια συμπεράσματα επηρεάζονται από τον τρόπο που είναι δομημένες οι έρευνες και οι διαγνώσεις ποικίλλουν από χώρα σε χώρα και σε διαφορετικές περιόδους.

Τα στατιστικά στοιχεία, όμως, δείχνουν ότι υπάρχει σαφής αύξηση στις αυτοκτονίες και τις απόπειρες αυτοκτονίας, ή τους αυτοτραυματισμούς νέων ατόμων σε 17 χώρες.

Ο ρυθμός αύξησης είναι ανησυχητικός, ιδιαίτερα για τα κορίτσια. Μπορεί ο συνολικός ρυθμός αυτοκτονιών να πέφτει, αλλά ανάμεσα στα νεαρά κορίτσια αυξάνεται. Στα κορίτσια 10-19 ετών, οι αυτοκτονίες αυξήθηκαν από 3 ανά 100.000 ανθρώπους το 2003 σε 3,5 ανά 100.000 ανθρώπους το 2020. Η αναλογία για τα αγόρια, που είναι υψηλότερη και φτάνει στο 6,1 ανά 100.000 ανθρώπους, δεν άλλαξε κατά το διάστημα αυτό.

Τα κορίτσια εμπλέκονται σε περισσότερους μη-θανατηφόρους αυτοτραυματισμούς, όπως το κόψιμο, από τα αγόρια. Εκεί παρατηρούμε ακόμη μεγαλύτερη αύξηση. Για τα έφηβα κορίτσια, τα ποσοστά νοσηλείας για αυτοτραυματισμό έχουν αυξηθεί από το 2010 και στις 11 χώρες με διαθέσιμα στοιχεία, κατά 143%. Η μέση αύξηση για τα αγόρια ήταν της τάξης του 49%.

Φταίνε όμως τα smartphones; Στην Αμερική και τη Βρετανία, τα ποσοστά αυτοκτονίας και κατάθλιψης ήταν σταθερά μέχρι περίπου το 2010, όταν ξεκίνησε το Instagram και στη συνέχεια απογειώθηκε. Αν και αυτές οι ταυτόχρονες αυξήσεις δεν αποδεικνύουν ότι η μία τάση προκάλεσε την άλλη, μια τέτοια συσχέτιση θα προέκυπτε πιθανώς εάν έφταιγαν πραγματικά τα τηλέφωνα.

Σε άλλα σημεία, ωστόσο, τα στοιχεία είναι ανάμεικτα. Ορισμένες χώρες, όπως η Σουηδία, σημείωσαν απότομη αύξηση των νοσηλειών για αυτοτραυματισμό το 2006, και έφτασαν στο απόγειό τους το 2010-18. Σε άλλες χώρες, όπως η Ιταλία, αυτό το ποσοστό ήταν σταθερό μέχρι την άφιξη της Covid-19. Μερικές χώρες δεν σημείωσαν άνοδο. Τα στοιχεία για τις αυτοκτονίες διέφεραν επίσης.

Επειδή τα smartphones υιοθετήθηκαν με διαφορετικούς ρυθμούς σε διάφορες χώρες, ο χρόνος τυχόν αυξήσεων που συνδέθηκαν με αυτοκτονίες ή αυτοτραυματισμούς θα πρέπει να ποικίλλει σε αυτή τη βάση. Ο Χάιντ λέει ότι τα smartphones είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα για τα κορίτσια, επειδή τα αγόρια αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σε βιντεοπαιχνίδια και λιγότερο σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης που προκαλούν κατάθλιψη.

Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία στατιστική σχέση μεταξύ της αύξησης των συνδρομών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε κάποια χώρα και της αύξησης στα ποσοστά αυτοκτονιών ή αυτοτραυματισμών αυτής της χώρας, είτε για αγόρια είτε για κορίτσια. Μετά την Covid, η οποία αύξησε τα εν λόγω ποσοστά παγκοσμίως, αυτό ισχύει για όλες τις ηλικιακές ομάδες.

Η απουσία αποδείξεων δεν σημαίνει ότι η υπόθεση είναι ανακριβής. Πολυάριθμες μελέτες που χρησιμοποιούν τυχαία δείγματα έχουν υπονοήσει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να προκαλέσουν κατάθλιψη ή άγχος στους εφήβους. Και τα smartphones θα μπορούσαν να προκαλέσουν σοβαρή ζημιά χωρίς να οδηγήσουν τους ανθρώπους να αυτοτραυματιστούν ή να αυτοκτονήσουν.

Ομως, αν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν η μόνη ή η βασική αιτία αύξησης των ποσοστών αυτοκτονίας ή αυτοτραυματισμού –και όχι απλώς μέρος ενός σύνθετου προβλήματος–, πιθανότατα θα είχαμε αποδείξεις.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News