Μέσα σε διάστημα 39 ημερών, η Ελλάδα έχασε δύο από τους εννέα Προέδρους της από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας το 1974 μέχρι σήμερα: τον Κάρολο Παπούλια, στις 26 Δεκεμβρίου 2021 και τον Χρήστο Σαρτζετάκη τώρα, στις 3 Φεβρουαρίου 2022. Πέθαναν και οι δύο στην ίδια ηλικία, των 92 χρόνων. Γεννήθηκαν με δύο μήνες διαφορά το 1929 –Ιούλιο ο πρώτος, Απρίλιο ο δεύτερος.

Για έναν θεσμό αποδυναμωμένων αρμοδιοτήτων, οι μικρές συμπτώσεις αλλά και οι μεγάλες αποκλίσεις παίζουν όχι ασήμαντο ρόλο στο έντονο πολιτικό σκηνικό που επικράτησε στον τόπο τα χρόνια της θητείας τους.

Ο Χρήστος Σαρτζετάκης, ο μόνος μαζί με τον Στασινόπουλο, τον πρώτο της Μεταπολίτευσης, και τη Σακελλαροπούλου, την τωρινή μας Πρόεδρο, που δεν έγραφε και «πολιτικός» το βιογραφικό του, ήταν επιλογή του Ανδρέα Παπανδρέου –η πιο επεισοδιακή, ίσως, και σίγουρα η πιο πολυσυζητημένη επιλογή που έγινε ποτέ.

Ενώ ο Παπούλιας, γέννημα-θρέμμα του ΠΑΣΟΚ, προέκυψε ως πρόταση όχι του δικού του κόμματος, αλλά της Νέας Δημοκρατίας του νεότερου Καραμανλή, του Κώστα.

Και οι δύο επιλογές, στην εποχή και στη συγκυρία που έγιναν, χαρακτηρίστηκαν κινήσεις-ματ. Κάτι που μάλλον είχε περισσότερη σημασία για τους σκακιστές και τα σχέδιά τους. Ομως και οι δύο «βασιλιάδες»-πρόεδροι έμειναν όρθιοι ως το τέλος της παρτίδας τους –και μάλιστα με θετικό απολογισμό, που η Ιστορία θα τον πιστοποιήσει.

Πάντως, εάν η είδηση του θανάτου του Σαρτζετάκη αναμοχλεύει αυτές τις ενδιαφέρουσες πολιτικές διεργασίες γύρω από, και για το ύπατο αξίωμα, ο ίδιος ως πρόσωπο και προσωπικότητα έχει βάλει γερή σφραγίδα σε αυτό που κάπως αόριστα μερικές φορές ονομάζουμε Ιστορία.

Φέρ’ ειπείν, ο δικαστικός από τη Θεσσαλονίκη δεν περίμενε την ντρίμπλα του Ανδρέα Παπανδρέου για να δείξει ποιος είναι. Το έδειξε ως ανακριτής στην υπόθεση της δολοφονίας του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, το 1963, υπερβαίνοντας ακόμα και τις αφόρητες πιέσεις που δεχόταν από την τότε κυβέρνηση της ΕΡΕ, «της βίας και της νοθείας», όπως έμεινε να λέγεται.

Εκείνης της κυβέρνησης ηγείτο (χωρίς όπως προέκυψε να ηγείται και του παρακράτους που δολοφόνησε τον Λαμπράκη) ο Κωνσταντίνος Καραμανλής – ο άνθρωπος που κατείχε το προεδρικό αξίωμα πριν το αναλάβει ο Σαρτζετάκης, τον Μάρτιο του 1985, προταθείς την ύστατη στιγμή από τον σοσιαλιστή πρωθυπουργό της χώρας, Ανδρέα Παπανδρέου. Μια από τις πιο απίθανες πολιτικές καραμπόλες της νεότερης ελληνικής Ιστορίας!

Οταν ανακοίνωσε ο Παπανδρέου το όνομα του Χρήστου Σαρτζετάκη για την Προεδρία της Δημοκρατίας, 9 Μαρτίου του 1985, μεγάλη έκπληξη και συναρπαστικό πολιτικό στόρι απλώθηκε στις αίθουσες των βραδινών συσκέψεων των εφημερίδων, συμπολιτευόμενων και μη.

Ηταν μια έκπληξη που σαφέστατα χαροποίησε τους ΠΑΣΟΚικούς συντάκτες και σαφέστατα θύμωσε τους υπόλοιπους, οι οποίοι μίλησαν για «ένα ακόμα παπανδρεϊκό άδειασμα» του Κωνσταντίνου Καραμανλή, αφού όλοι ξέραμε ότι είχε λάβει τη διαβεβαίωση ότι θα συνέχιζε με δεύτερη προεδρική θητεία.

Η ανακοίνωση για τον Σαρτζετάκη έγινε το μεσημέρι της κρύας εκείνης ημέρας του Μαρτίου. Ο ισχυρός συμβολισμός του ονόματος, λόγω της «υπόθεσης Λαμπράκη», προσέδωσε στην κίνηση Παπανδρέου μαεστρικές διαστάσεις. Μπορεί να εξετράπη από το πολιτικό σαβουάρ βιβρ, ιδίως απέναντι σε έναν ιδεολογικό αντίπαλο με τον οποίο είχε βρει κάποιους κώδικες «ειρηνικής συνύπαρξης» και συνεννόησης, αλλά υπερίσχυσε μέσα του το αποτέλεσμα. Φυσικά και το «εγώ».

Οπως μου έλεγε προχθές ο Γιάννης Πρετεντέρης, ενεργός νέος πολιτικός ρεπόρτερ τότε, όσο άκομψη και αν ήταν η απόφασή του, ήταν πολιτικά κατανοητή, «είχε μια λογική, δηλαδή, η στροφή του Παπανδρέου». Μια αντιδεξιά στροφή. Διότι λίγους μήνες νωρίτερα, την 1η Σεπτεμβρίου 1984,  είχε εκλεγεί αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης και ο Παπανδρέου ήθελε να πάει στις επόμενες εκλογές με μια μετωπική σύγκρουση. Τέτοια λογική όμως, μετωπικής σύγκρουσης, λέει ο Πρετεντέρης, δεν θα ήταν νοητή όταν λίγους μήνες πριν θα είχες βγάλει, μαζί με τη Δεξιά, έναν Πρόεδρο Δημοκρατίας ιδρυτή της Δεξιάς.

Του βγήκε του Παπανδρέου, έστω με τρόπο άκομψο, και πήρε και τις επόμενες εκλογές. Στο Προεδρικό, τον όρκισε ένας άνθρωπος αδέκαστης ηθικής και με όνομα βαρύ σαν Ιστορία – ασχέτως αν δεν την ήξεραν οι νεότεροι. Αρχισαν να τη μαθαίνουν, όμως. Στους κινηματογράφους παίχτηκε ξανά το «Ζ» του Γαβρά, που αποτύπωνε τη γενναία στάση του στην «υπόθεση Λαμπράκη». Και ο Τύπος φρόντισε να φέρει πιο κοντά στον πολίτη έναν άνθρωπο που ως τότε δεν είχε ούτε λόγο ούτε και επιθυμία να βγει από την ιδιωτικότητά του.

Ομως ο θεσμός «είναι περισσότερο διακοσμητικός», όπως εμπεδώθηκε η Προεδρία από πολιτικούς και αναλυτές. Ο Σαρτζετάκης μπήκε στον ρόλο με δικαστική ευλάβεια. Κάποιοι είπαν ότι συμπεριφερόταν ως κλασικός δικαστικός, σαν να ήταν στην έδρα. Και, παρεξηγώντας τη σχολαστικότητά του (ακόμα και στη χρήση της καθαρεύουσας, ιδίως σε μια εποχή όπου σάρωνε τα πάντα ο δημοτικισμός), αλλά και τις αδιασάλευτες αρχές του, κατέληξαν να τον «κατηγορήσουν» κιόλας  για τυπολατρία.

(Ο Λαζόπουλος το πήρε όλο αυτό αυτό και το ’κανε… «Αλ Τσαντίρι», πριν το εφεύρουν ως τηλεοπτικό κανάλι οι Αραβες!)

Τελικά;

Σε λίγες γραμμές, τα λέει και τα «τακτοποιεί» όλα με τη χθεσινή δήλωσή του ο Ευάγγελος Βενιζέλος:

«Ο Χρήστος Σαρτζετάκης διασταυρώθηκε νωρίς με την Ιστορία όταν ως ανακριτής της υπόθεσης Λαμπράκη έδωσε μάχη εκ του συστάδην για την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και την αποκάλυψη της αλήθειας. Τέθηκε στο στόχαστρο της δικτατορίας και εκλέχθηκε Πρόεδρος της Δημοκρατίας ως φορέας πολλαπλών συμβολισμών. Οσοι επένδυσαν στην αμφισβήτηση της εκλογής του επανεξέτασαν στη συνέχεια τη στάση τους, ο ίδιος, δε, παρά τη βαθιά δικανική αντίληψη που είχε για τους θεσμούς, λειτούργησε με ευελιξία και επιτυχία ως ρυθμιστής και θεματοφύλακας του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος το 1989-1990, την περίοδο της πιο μεγάλης δοκιμασίας του. Η Δημοκρατία τον αποχαιρετά με σεβασμό και η Ιστορία τον υποδέχεται, οριστικά τη φορά αυτή, στους κόλπους της».

H μετα-προεδρική πορεία του, όπως και των περισσότερων που δεν έκαναν εκπτώσεις για να μπουν στον ρόλο του θεσμού, ανέδειξε ότι στην Ηρώδου Αττικού κατοίκησε όχι ένας άσος από το μανίκι του Παπανδρέου, ούτε και ένας αυστηρός δικαστής που όρθωσε ανάστημα σε δύσκολους καιρούς και θέλησε αυτό να το εξαργυρώσει. Κατοίκησε μια σταθερή αξία!..

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News