Οι συζητήσεις πολλές. Το φορτίο του τουρισμού είναι βαρύ. Οπως και η τρύπα που θα αφήσει στα δημόσια οικονομικά, με τις απώλειες στον τζίρο να εκτιμώνται από 50% έως και πάνω από 70%.

Η πολιτική διαχείριση της σεζόν έχει αρχίσει. Η εξάρτηση της εγχώριας οικονομίας το επιτάσσει. Με «όπλο» την αισιοδοξία που δίνει η επιτυχημένη, έως σήμερα, διαχείριση της πανδημικής κρίσης στη χώρα. Χάρη στους αυστηρούς περιορισμούς και την τήρησή τους από – τους περισσότερους – έλληνες πολίτες.

Τα νεότερα λένε ότι η τουριστική αυλαία θα ανοίξει τον Ιούνιο. Με πρώτα τα 12μηνης λειτουργίας ξενοδοχεία και από την 1η Ιουλίου τα εποχικής. Η Ελλάδα είναι η χώρα που προβάλλει και προβάλλεται ως ο ασφαλέστερος προορισμός για το καλοκαίρι του κορονοϊού. Πρωταγωνιστεί στα διεθνή μέσα και στο μυαλό όσων ονειρεύονται ότι σύντομα θα ταξιδέψουν.

Είναι σαφές ότι το brand της χώρας έχει αναβαθμιστεί μέσω μιας συνετής διαχείρισης και συνεπούς συμπεριφοράς στην πρώτη φάση της υγειονομικής διαχείρισης. Η κεφαλαιοποίησή του όμως δεν είναι sprint, αλλά μαραθώνιος. Γιατί υπάρχει και η δεύτερη και η τρίτη και η τέταρτη φάση. Οπως και ένα καλοκαίρι που πολλά θα δοκιμαστούν.

Η προετοιμασία, η συνέπεια, η αντοχή, η προσδοκία, η ευθύνη. Ολων. Κυβέρνησης, πολιτών, φορέων, επιχειρήσεων. Και τουριστών.

«Δεν θα θέλαμε να ανακάμψει η πανδημία στη χώρα μας, μετά από όλη αυτή την προσπάθεια», λέει ο καθηγητής Σωτήρης Τσιόδρας. Υπάρχει ακόμα αβεβαιότητα για το τι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να ταξιδέψει κανείς ελεύθερα από μία χώρα σε άλλη. «Δεν είναι κάτι ορατό τουλάχιστον για τον επόμενο μήνα», επισημαίνει.

Το καλοκαίρι είναι η εποχή της ανεμελιάς. Το φετινό όμως θα είναι καλοκαίρι επίγνωσης. Για όσα ζήσαμε και όσα έχουμε ακόμα μπροστά μας. Γιατί το φετινό καλοκαίρι είναι ένα «δέντρο», μπροστά σε ένα «δάσος» που απλώνεται στο βάθος. Και έχει πολλά καλοκαίρια. Θα πρέπει να δούμε και να προετοιμαστούμε για τη μεγάλη εικόνα.

Τίποτα δεν πρέπει να «ξοδευτεί» βιαστικά αυτή τη χρονιά. Ούτε η ασφάλεια, ούτε η εικόνα. Εξάλλου το brand δεν αφορά μόνο στον τουρισμό. Αφορά στη φήμη και θέση της χώρας ευρύτερα στο διεθνές σκηνικό. Και αυτό είναι πάγιο και σημαντικό.

Σε κάθε περίπτωση, εφέτος θα πρέπει να λειτουργήσουν και άλλες συνθήκες, πέρα από την επιθυμία για έναν προορισμό ή την εκτίμηση σε μια χώρα. Πιο πρακτικές, αλλά απαραίτητες. Και τα κριτήρια που θα κατευθύνουν την απόφαση για ταξίδι είναι διαφορετικά. Ο κόσμος, μετά από αυτό το σοκ, έχει πρώτο στοιχείο επιλογής αλλά και αξιολόγησης, την υγειονομική του ασφάλεια. Αυτό θα καθορίσει τα πάντα. Και το πριν και το μετά. Από το εάν θα είναι σε θέση να προγραμματίσει – και τελικά καταφέρει – να ταξιδέψει, έως το που θα πάει και το ποια θα είναι η εμπειρία του όπου βρίσκεται. Σε όλα αυτά, το «πώς» είναι ρυθμιστής. Και εδώ μπαίνουν στη συζήτηση πέρα από τα υγειονομικά πρωτόκολλα και οι αεροπορικές συνδέσεις, οι οποίες «πετούν» σε θολό ορίζοντα.

Ο κόσμος ονειρεύεται να ταξιδέψει. «Ταξιδεύει» μέσα στο σπίτι του και μέσα από τις εικόνες των destination marketing campaigns, που του συστήνουν να παραμείνει ασφαλής και να συνεχίσει να ονειρεύεται. Ισως ακόμα δεν προγραμματίζει. Θα ήθελε, αλλά περιμένει το σήμα ότι είναι ασφαλές να το κάνει.

Οι ταξιδιώτες έχουν ευαισθητοποιηθεί στον κίνδυνο. Η πρώτη αγορά που θα τον ξεπεράσει πιο εύκολα και θα τον αποδεχθεί είναι οι νέοι. Αυτό αποτυπώνεται στις έρευνες (Tourism Crisis Management Initiative University of Florida).

Το καλοκαίρι είναι η εποχή της ανεμελιάς. Το φετινό όμως θα είναι καλοκαίρι επίγνωσης

Η ηλικία παίζει ρόλο στον προγραμματισμό του ταξιδιού, μια και οι μεγαλύτεροι βιώνουν μεγαλύτερο άγχος, καθώς εντάσσονται και στις πιο ευπαθείς ομάδες. Ειδικά, όσοι είναι από 55 και πάνω είναι αυτοί που πιθανότερα θα αναβάλλουν ή θα ακυρώσουν το ταξίδι. Σύμφωνα με την έρευνα «Traveler Sentiment in the Age of COVID-19» που παρουσίασε η Phocuswright στις 23 Απριλίου, με δείγμα κοινού από τέσσερις χώρες (Μεγάλη Βρετανία, Γερμανία, ΗΠΑ και Γαλλία), οι τρεις βασικοί προβληματισμοί των ταξιδιωτών είναι α) να κολλήσουν ή να μεταδώσουν τον ιό, β) οι μετακινήσεις και οι περιορισμοί (το ενδεχόμενο να μπουν σε καραντίνα) και γ) το ότι δεν θα μπορέσουν να απολαύσουν τον προορισμό ή το ξενοδοχείο, γιατί πολλά μπορεί να είναι κλειστά. Οι περισσότεροι όμως θα περιμένουν κυβερνητική οδηγία για να ταξιδέψουν, ειδικά οι Βρετανοί. Οχι τόσο οι Γάλλοι, που θα περιμένουν και άλλους παράγοντες για να μπουν σε διαδικασία (αλλαγή στους ελέγχους στα σύνορα).

Η συμβατική διαφήμιση ή η προσφορά δεν έχει αποτέλεσμα φέτος. Αποτυπώνεται και στις έρευνες. Μόνο ό,τι έχει να κάνει με την ασφάλεια των ταξιδιωτών μετράει. Ξεκινώντας από τις κυβερνητικές συστάσεις, για να πάρουν τη σκυτάλη τα υγειονομικά πρωτόκολλα σε είσοδο και έξοδο από χώρες, οι μετακινήσεις, οι προδιαγραφές λειτουργίας σε καταλύματα και τα μέτρα προστασίας και οι κανόνες αποστασιοποίησης. Ποια θα είναι αυτά; Θα φανεί το επόμενο διάστημα. Ανάλογα και με την πορεία των μέτρων χαλάρωσης.

Η υγειονομική ασφάλεια των ξενοδοχείων θα είναι ένα σημαντικό στοιχείο πώλησης: οι άριστες συνθήκες υγείας και υγιεινής θα γίνουν η πρώτη προτεραιότητα στη διαδικασία επιλογής ξενοδοχείου. Η διαβεβαίωση των επισκεπτών ότι όλα έχουν απολυμανθεί θα είναι καθοριστικής σημασίας για τη συνολική εμπειρία διαμονής τους. Αυτό επισημαίνει, η εταιρία Δημοσίων Σχέσεων Travelworks, στην έκθεση που συνέταξε (White Paper), με μεσοπρόθεσμες κατευθύνσεις για τις επιχειρήσεις φιλοξενίας.

Ολα αυτά όμως είναι μια πολύπλοκη εξίσωση, με μεταβαλλόμενο παρονομαστή. Μια και ο ιός είναι άγνωστος και βλέπουμε την εξέλιξή του βήμα – βήμα. Για το καλοκαίρι, η εξέλιξη μένει να φανεί. Τα ερωτήματα πολλά: θα επηρεαστεί αρνητικά η εξάπλωση με την άνοδο της θερμοκρασίας και την υπεριώδη ακτινοβολία; Υπάρχει ανοσία σε όσους αρρώστησαν; Θα ευοδωθούν οι προσπάθειες για ένα φερέγγυο και ακριβές τεστ που να πιστοποιεί την υγεία/ανοσία; Ποιοι θα είναι σε θέση να ταξιδέψουν και πώς; Θα υπάρξει κοινή γραμμή για τις μετακινήσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ενωσης; Η πρώτη σύσταση της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λέϊεν ήταν «μην προγραμματίζετε ταξίδια για Ιούλιο και Αύγουστο». Μετά ανασκεύασε και μίλησε για «έξυπνες λύσεις». Ποιες θα είναι αυτές; Και ποιες θα είναι οι συστάσεις στις ευρωπαϊκές χώρες προς τους πολίτες τους; Η Γερμανία (υπουργός Εξωτερικών) ήδη προειδοποιεί για το πρόωρο άνοιγμα των τουριστικών προορισμών.

«Η διέξοδος του τουρισμού είναι μόνο το εμβόλιο», ο συγχρωτισμός είναι απαγορευτικός

Αλλά και επιμέρους ερωτήματα, όπως το ποια θα είναι η κατάσταση της δημόσιας υγείας στις πέντε βασικές αγορές της Ελλάδας. Θα ανοίξουν τα σύνορα; Θα υπάρχουν (αρκετές) πτήσεις και με ποιες προϋποθέσεις; Με τι πληρότητα; Το Νο1 είναι οι γέφυρες των αεροπορικών συνδέσεων.«Τα κρεβάτια μας είναι παντρεμένα με τις θέσεις των αεροπλάνων», λένε ξενοδόχοι στη Σαντορίνη.

Οι αεροπορικές εταιρίες, πλέον σε δεινή θέση, «θα πρέπει να ξανασκεφτούν το μοντέλο τους», δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της Air France – KLM, Μπέντζαμιν, λίγο αφότου ο όμιλος εξασφάλισε κρατική χρηματοδότηση εννέα δισ. ευρώ. Η γερμανική Lufthansa διαπραγματεύεται με τέσσερις χώρες πακέτο στήριξης δέκα δισ. ευρώ, δρομολογώντας μείωση 10.000 θέσεων εργασίας και συρρίκνωση του στόλου κατά 100 αεροσκάφη. Αναπόφευκτα οι εταιρίες θα αντιμετωπίσουν υψηλότερο κόστος που θα μετακυλισθεί στον επιβάτη.

«Τα φθηνά ταξίδια τελείωσαν», προειδοποίησε ο γενικός διευθυντής και διευθύνων σύμβουλος της Διεθνούς Ενωσης Αεροπορικών Μεταφορών (IATA), Αλεξάντρ ντε Ζουνιάκ, καθώς όταν η αεροπορία επανέλθει, θα εφαρμοστούν αυστηροί νέοι κανόνες για τη μείωση της εξάπλωσης του COVID-19. Δύο νέες έννοιες έχουν εισέλθει στο λεξιλόγιο: «αποσυμπίεση», που σημαίνει μείωση του αριθμού των επιβατών και «εξουδετέρωση», δηλαδή θέσεις που πρέπει να παραμείνουν άδειες.

Νομοτελειακά και το ξενοδοχειακό μοντέλο μπαίνει στο μικροσκόπιο. Θα μπορείς να έχεις τον έναν δίπλα στον άλλον; Με τους τουριστικούς παράγοντες να παραδέχονται ότι «η διέξοδος του τουρισμού είναι μόνο το εμβόλιο», ο συγχρωτισμός είναι απαγορευτικός. Τα πάντα τίθενται υπό αναθεώρηση. Ξεκινώντας από μια σειρά από προδιαγραφές για το υγειονομικό πρωτόκολλο που πρέπει να εφαρμοστεί και αλλάζει όλη την παραδοσιακή λειτουργία σε διαμονή, σέρβις, καθαριότητα, χώρους εστίασης, παραλίες, πισίνες, κλιματισμό. Ολοι οι κρίκοι στην τουριστική αλυσίδα αλλάζουν, καθώς περνούν απότομα – για λόγους δημόσιας υγείας – από το ομαδικό στην εξατομίκευση. Ολα αυτά αυτά απαιτούν έγκαιρο προγραμματισμό σε προμήθειες και εργαζόμενους, κόστη, εκπαίδευση. Και αυτή την περίοδο οι περισσότερες επιχειρήσεις αισθάνονται μετέωρες, οικονομικά, λειτουργικά και υγειονομικά. Γιατί ακόμα και για κάποιο έκτακτο συμβάν, οι ασφαλιστικές εταιρίες δεν καλύπτουν περιπτώσεις πανδημίας.

Με βάση τα παραπάνω και τη βίαιη ανακοπή της ζήτησης το προηγούμενο διάστημα, πολλά από τα μεγάλα παραθεριστικά ξενοδοχεία ανά την επικράτεια, ειδικά σε προορισμούς που εξαρτώνται από τις αερομεταφορές, δεν πρόκειται να λειτουργήσουν αυτή τη σεζόν. Οι εκτιμήσεις από τουριστικούς παράγοντες είναι ότι θα ανοίξει το 40% του ξενοδοχειακού δυναμικού (όχι των κλινών), το οποίο κυρίως θα αποτελείται από μικρο-μεσαίες μονάδες. Οι τελευταίες είναι πιο ευπροσάρμοστες στις έκτακτες συνθήκες του φετινού καλοκαιριού, έχουν πιο διαχειρίσιμα κόστη και λιγότερο προσωπικό, ίσως και λόγω οικογενειακής απασχόλησης. Αυτό τους επιτρέπει πιο ευέλικτους χειρισμούς σε έκτακτες συνθήκες, όπως οι τρέχουσες.

Από την άλλη, με βάση υπολογισμούς τους, τα μεγαλύτερα ξενοδοχεία εκτιμούν ότι θα έχουν τις ίδιες ζημιές (πάγια, δάνεια, εργοδοτικά κόστη), είτε παραμείνουν κλειστά, είτε λειτουργήσουν για τρεις μήνες με μία πληρότητα 35%. «Θέλει πληρότητα 65% – 70% για τρεις μήνες, για να έχεις ένα στοιχειώδες έσοδο», λένε ξενοδοχειακοί παράγοντες και υπογραμμίζουν το δίλημμα του κλάδου. «Εκτός εάν επιδοτηθεί η εργασία, μειωθεί δραστικά ο ΦΠΑ και δοθεί κεφάλαιο κίνησης», συμπληρώνουν. Αλλά και η υγειονομική ασφάλεια πελατών, προσωπικού και τοπικής κοινότητας είναι «κλειδιά».

«Πάμε βήμα – βήμα», λέει ο αντιπρόεδρος του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΞΕΕ) Αρης Σουλούνιας. Πρώτα θα ανοίξουν «δειλά – δειλά τα συνεχούς λειτουργίας τον Ιούνιο, με πολύ σοβαρές προϋποθέσεις και κανόνες που θα πρέπει να έχουν βγει εγκαίρως. Στη συνέχεια, τα εποχικής λειτουργίας, ίσως τα μικρά, κάποια πολύ λίγα, μεγάλα, με οδικό τουρισμό, από τα Βαλκάνια, ο οποίος θα κατευθυνθεί στη Χαλκιδική».

Και τα συμβόλαια που έχουν τα ξενοδοχεία με τους Tour Operators έχουν αλλάξει καθεστώς. Οι σταθερές δεν υπάρχουν, καθώς και η TUI χρειάστηκε δάνειο – γέφυρα 1,8 δισ. ευρώ για να αντεπεξέλθει. Σε επιστολή της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξενοδόχων (ΠΟΞ) προς τον υπουργό Τουρισμού Χάρη Θεοχάρη, επισημαίνεται ότι λόγω ανωτέρας βίας (της κρίσης του COVID -19) οι Tour Operators έχουν σταματήσει τις πληρωμές των προκρατήσεων και καταγγέλλουν υπογεγραμμένες συμβάσεις, ακυρώνοντας εγγυημένα και μη συμβόλαια. Απαιτούν επίσης σημαντικές εκπτώσεις για τη σεζόν, καθώς και πίστωση για να εξοφλούν τις κρατήσεις εντός 60 ημερών από την αναχώρηση των πελατών, επιδιώκοντας να περιλάβουν τους όρους και στα συμβόλαια για το 2021.

Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο καταγραφής των αναγκών και διατύπωσης των μέτρων στήριξης των ξενοδοχειακών επιχειρήσεων που πλήττονται από την πανδημία, η ΠΟΞ και το ΞΕΕ απέστειλαν κοινές επιστολές στα αρμόδια υπουργεία Οικονομικών, Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, Ανάπτυξης και Επενδύσεων και Τουρισμού στις 15 Απριλίου.

Από τον εξασέλιδο κατάλογο των προτάσεων φαίνεται να παίρνει αποστάσεις ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) Γιάννης Ρέτσος, με ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στην οποία κάνει λόγο για την «τεράστια πρόκληση διαχείρισης των προσδοκιών». Και υπογραμμίζει την ανάγκη οι ηγεσίες του τουριστικού τομέα να διεκδικούν «ρεαλιστικά», «τεκμηριωμένα» και όχι «μαξιμαλιστικά», αλλά και από την Πολιτεία να οριοθετήσει τους κανόνες και το μέγεθος των προσδοκιών «πριν αυτές γίνουν ανεξέλεγκτες». Ο ίδιος θέτει ως προτεραιότητες να υπάρξουν άμεσα υγειονομικοί κανόνες λειτουργίας, ρεαλιστικοί και εφαρμόσιμοι, να στηριχτεί η βιωσιμότητα επιχειρήσεων και εργαζομένων (ρευστότητα, προγράμματα επιδότησης εργασίας και ανέργων) και να μειωθεί ο ΦΠΑ στη διαμονή.

«Τα κρεβάτια μας είναι παντρεμένα με τις θέσεις των αεροπλάνων», λένε ξενοδόχοι στη Σαντορίνη

Η αγορά του τουρισμού και των ταξιδιών έχει δείξει στο παρελθόν ανθεκτικότητα και αντανακλαστικά. Οταν οι συνθήκες θα το επιτρέψουν, οι άνθρωποι θα είναι έτοιμοι να ταξιδέψουν. Με βάση τις ενδείξεις τα ταξίδια θα είναι πιο κοντά στο σπίτι αρχικά και οι άνθρωποι σε πρώτη φάση θα προτιμήσουν το αυτοκίνητο. Μικρότερο μέρος του κόσμου θα θελήσει να μπει σε ένα αεροπλάνο και να πάει μακριά. Αρα, θα λειτουργήσει η «γειτονιά».

Η «γειτονιά» – ο οδικός τουρισμός – στην Ελλάδα καλύπτει το 30% των αφίξεων (περίπου 10 εκατ.). Ομως σε έσοδα έχει απόδοση τα 2/5 σε σχέση με τον από αέρος τουρισμό, συνεισφέροντας μόλις στο 11,4% των συνολικών εισπράξεων. Περίπου 245 ευρώ ήταν η μέση κατά κεφαλήν δαπάνη το 2018 στη χώρα από τις έξι κυριότερες αγορές αυτής της κατηγορίας  (Σερβία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Τουρκία, Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία), την ώρα που η μέση ταξιδιωτική δαπάνη με βάση τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας την ίδια χρονιά ήταν 486 ευρώ (και 535 ευρώ το 2019).

Από την άλλη, ο εσωτερικός τουρισμός μπορεί να προσφέρει μόνο στην ενδογενή κατανάλωση. Οχι σε εισερχόμενο έσοδο. Αλλά και οι δυνατότητές του είναι περιορισμένες, μετά από μια δεκαετή κρίση, αντιστοιχώντας στο 10% του τουριστικού τζίρου.

Αυτά για φέτος.

Οι προσδοκίες θα δοκιμαστούν και στις επιχειρήσεις και στους ταξιδιώτες. Θα μπορέσουν οι τελευταίοι να απολαύσουν τις διακοπές τους όταν τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης και προστασίας είναι τόσο ενεργά; Και θα είναι συνεπείς σε αυτά; Το διακύβευμα είναι σημαντικό.

«Ενα είναι σίγουρο. Οτι αυτό θα κρατήσει για καιρό. Αυτό το έχουν καταλάβει οι περισσότεροι», λένε ξενοδοχειακοί παράγοντες.

Ποια θα είναι η συνέχεια στη μεγαλύτερη εικόνα; Με τις επιλογές πλέον να φιλτράρονται με πρίσμα κυρίως πλέον την υγειονομική ασφάλεια και τον κόσμο να αναζητά την απομόνωση και την ιδιωτικότητα, απαιτείται επικαιροποίηση της μεσοπρόθεσμης στρατηγικής.

Αυτή η βίαιη και εξαιρετικά δυσάρεστη αφορμή, μπορεί να είναι καταλύτης για να επανεξεταστούν πολλά σε σχέση με το μοντέλο της φιλοξενίας και της αναψυχής σε μικρή και μεγάλη κλίμακα. Η καινοτομία και η αειφορία, δύο λέξεις που ακούμε πολύ την τελευταία δεκαετία, θα απαιτηθούν για ρεαλιστικές και εφαρμόσιμες λύσεις. Η δυσάρεστη αυτή αφορμή, μπορεί να γίνει καταλύτης και για τους προορισμούς και τους διαχειριστές τους να ανταποκριθούν στις νέες απαιτήσεις και να ενισχύσουν υποδομές και υπηρεσίες (με τις υγειονομικές να είναι σε πρώτο πλάνο), να αναπτύξουν προϊόντα, τα οποία δεν στρέφονται γύρω από το «ποσοτικό» μοντέλο. Διευρύνοντας έτσι τη «βεντάλια» των εμπειριών στο φυσικό περιβάλλον. Και ίσως και της τουριστικής περιόδου.

«Ενα είναι σίγουρο. Οτι αυτό θα κρατήσει για καιρό. Αυτό το έχουν καταλάβει οι περισσότεροι»

Είναι απαραίτητο επίσης να αναπτύξουν και άλλες αγορές που έχουν οδική πρόσβαση. Αλλά και να αναβαθμίσουν ολιστικά την ποιότητα του τουριστικού προϊόντος για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του κοινού που θα ταξιδεύει με αεροπλάνο, όταν το κόστος των αεροπορικών μετακινήσεων ανέβει. Αλλά και με την οικονομική στενότητα που φέρνει η πανδημία, κάθε δαπάνη θα αξιολογείται πολύ πιο συνειδητά.

Γιατί η εμπειρία φέτος δεν θα ικανοποιήσει τη γνώριμη προσδοκία. Ισως δεν είναι και το ζητούμενο. Ζητούμενο είναι η επιβίωση. Των ανθρώπων και στη συνέχεια των επιχειρήσεων.

Το φέτος όμως είναι το «δέντρο».

Ας κοιτάξουμε και στο βάθος το «δάσος».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News