Ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν επιδεικνύει τακτικά τις δεξιότητές του στο τζούντο και σε άλλες πολεμικές τέχνες. Η επιτυχία σε αυτά τα αθλήματα συχνά εξαρτάται από αυτό που οι Ιάπωνες αποκαλούν kuzushi – την αποσταθεροποίηση του αντιπάλου με τη χρήση τεχνικών που έχουν σχεδιαστεί για να διαταράσσουν τη σωματική και πνευματική ισορροπία του.

Ο Πούτιν προσπάθησε να αποσταθεροποιήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ, κινητοποιώντας περισσότερους από 100.000 ρώσους στρατιώτες στα σύνορα της Ουκρανίας. Καθώς δεν έχει αποκρύψει την άποψή του ότι η Ρωσία και η Ουκρανία συνδέονται οργανικά, ο Πούτιν μπορεί κάλλιστα να εκλάβει την αποκατάσταση μιας τέτοιας σχέσης ως έναν τρόπο να εδραιώσει την κληρονομιά του, απαλείφοντας την εκλαμβανόμενη ατίμωση που υπέστη η Ρωσία τις δεκαετίες μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης.

Ο Πούτιν μπορεί να θεώρησε ότι, απειλώντας την Ουκρανία, θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει τη χώρα και να δημιουργήσει μια ευκαιρία για την αντικατάσταση της τωρινής, φιλοδυτικής, κυβέρνησης με μία που θα σέβεται πολύ περισσότερο το Κρεμλίνο. Ακόμη πιο πιθανό είναι να έκρινε ο Πούτιν ότι η κινητοποίηση των στρατευμάτων του θα φόβιζε τις ΗΠΑ και τον σχετικά νέο πρόεδρό τους, Τζο Μπάιντεν, ούτως ώστε να αποδεχτούν την επιστροφή της Ουκρανίας στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας.

Αλλωστε, οι ΗΠΑ είχαν μόλις ολοκληρώσει μια χαοτική και σχεδόν άνευ όρων αποχώρηση από το Αφγανιστάν, ο Πούτιν είχε σε μεγάλο βαθμό γλιτώσει από τις συνέπειες της προσάρτησης της Κριμαίας, το 2014, και ο κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ είχε καταβάλει ελάχιστο, αν όχι μηδαμινό, τίμημα για την ανατροπή της δημοκρατίας στο Χονγκ Κονγκ. Από μακριά, λοιπόν, οι ΗΠΑ φαίνονταν αδύναμες, διχασμένες και εσωστρεφείς.

Οι Ευρωπαίοι

Προσθέστε σε αυτό και την έλλειψη σεβασμού του Πούτιν για τους ευρωπαίους συμμάχους της Αμερικής. Η Γερμανία, έχοντας ασυλλόγιστα αποφασίσει να καταργήσει σταδιακά την πυρηνική ενέργεια, κατέληξε να εξαρτάται περισσότερο από το ρωσικό φυσικό αέριο και, όπως συνέβαινε συχνά στη Δυτική Γερμανία κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, νιώθει άβολα να έρχεται αντιμέτωπη με το Κρεμλίνο.

Επιπλέον, ο Πούτιν άρχισε τη συγκέντρωση των στρατευμάτων του καθώς πλησίαζε ο χειμώνας, όταν οι χαμηλές θερμοκρασίες και οι υψηλές τιμές των καυσίμων θα έδιναν στο Κρεμλίνο ακόμη ένα πλεονέκτημα. Οι Γάλλοι επικεντρώθηκαν στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές τους, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν απασχολημένο με την Covid-19, το Brexit και τη συμπεριφορά του πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον.

Ο Πούτιν έλαβε μέτρα και για να διαχειριστεί τις αδυναμίες της Ρωσίας, ειδικά όσον αφορά τις οικονομικές κυρώσεις. Τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας έφτασαν στο ποσό-ρεκόρ των 630 δισεκατομμυρίων δολαρίων τον Δεκέμβριο του 2021, ενώ οι υψηλές τιμές του πετρελαίου έχουν αποφέρει σημαντικά έσοδα στο κράτος. Και η Κίνα, που ήδη παρέχει διπλωματική υποστήριξη, θα μπορούσε να προσφέρει οικονομική βοήθεια, στην περίπτωση που το Κρεμλίνο τη χρειαζόταν.

Αλλά την ώρα που ο Πούτιν κατασκεύαζε την κρίση στην Ουκρανία, πιστεύοντας ότι είχε ένα σαφές πλεονέκτημα έναντι της Δύσης, διέπραξε ένα λάθος που μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνο ακόμη και για έναν έμπειρο ασκούμενο στις πολεμικές τέχνες: υποτίμησε τον αντίπαλό του.

Ολοκληρωμένη αντίδραση

Ενώ ο Μπάιντεν και το ΝΑΤΟ έχουν δηλώσει ότι δεν θα επέμβουν άμεσα για λογαριασμό της Ουκρανίας, αυτό δεν σημαίνει ότι αποδέχονται τη ρωσική κυριαρχία. Στην πραγματικότητα οι ΗΠΑ έχουν προετοιμάσει μια ολοκληρωμένη απάντηση. Εχουν αποστείλει όπλα στην Ουκρανία, ούτως ώστε να καταστεί βαρύτερο το κόστος για τη Ρωσία σε περίπτωση εισβολής και κατοχής. Υπάρχουν σχέδια για την οχύρωση των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ που βρίσκονται πιο κοντά στη Ρωσία. Προετοιμάζονται ουσιαστικές οικονομικές κυρώσεις. Και η έκτακτη δρομολόγηση υγραεριοφόρων πλοίων με προορισμό την Ευρώπη θα μπορούσε να αντισταθμίσει εν μέρει την πιθανή απώλεια ρωσικών προμηθειών.

Από όλα αυτά συνάγεται ότι η αρχική ορμή του Πούτιν απέτυχε να καταφέρει ένα καθοριστικό πλήγμα. Οσοι λένε ότι ο πρόεδρος της Ρωσίας έχει φέρει τη Δύση εκεί που θέλει, βλέπουν τα πράγματα ανάποδα. Ο Πούτιν έχει φέρει τον εαυτό του σε μια δυσάρεστη θέση: πρέπει είτε να κλιμακώσει την ένταση είτε να βρει έναν τρόπο να υποχωρήσει, διασώζοντας το γόητρό του.

Οι ΗΠΑ σοφά παρείχαν στον Πούτιν μια διπλωματική διέξοδο. Στο πλαίσιό της θα μπορούσε να προβλέπεται μια νέα δομή που θα συμβάλει στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής ασφάλειας, καθώς και ρυθμίσεις για τον έλεγχο μιας σειράς οπλικών συστημάτων. Μια αναζωογονημένη και αναθεωρημένη «διαδικασία του Μινσκ» θα επιδίωκε μια πολιτική διευθέτηση για την ανατολική Ουκρανία που θα εξασφάλιζε σημαντική αυτονομία στους κατοίκους της περιοχής (πολλοί από τους οποίους είναι Ρώσοι) και την αντικατάσταση των ρώσων στρατιωτών από διεθνείς ειρηνευτικές δυνάμεις. Οι ΗΠΑ έχουν επίσης υπονοήσει ότι η Ουκρανία δεν πρόκειται στο απώτερο μέλλον να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.

Είναι αβέβαιο εάν μια τέτοια έκβαση θα ήταν αρκετή για τον Πούτιν. Δεν πρόκειται να ακούσει αυτό που θέλει – ότι η Ουκρανία δεν θα μπορέσει ποτέ να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, ή ότι οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ θα αποσυρθούν εκεί που ήταν πριν από περισσότερες από δύο δεκαετίες, προτού η Συμμαχία επεκταθεί στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.

Ολυμπιακή… εκεχειρία

Αλλά ο Πούτιν θα έχει μάλλον μερικές εβδομάδες για να σκεφτεί τα επόμενα βήματά του. Στο πλαίσιο της επίσκεψής του στο Πεκίνο για την έναρξη των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων, ο Σι Τζινπίνγκ πιθανότατα έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν θα εκτιμούσε έναν πόλεμο στην Ουκρανία που θα επισκίαζε την ευκαιρία να αναδείξει την Κίνα πριν από το συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος, αυτό το φθινόπωρο, στο οποίο θα επιδιώξει μια τρίτη θητεία.

Ο Πούτιν έχει και άλλη επιλογή. Θα μπορούσε να αυξήσει τη στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας στο δυτικό ημισφαίριο, υποστηρίζοντας πως κάνει στις ΗΠΑ ό,τι είχαν κάνει αυτές και το ΝΑΤΟ στη Ρωσία. Αλλά αυτό θα ήταν επικίνδυνο και δεν θα προσέφερε τίποτα όσον αφορά τις ανησυχίες του σε σχέση με την Ευρώπη.

Είναι αδύνατο να προβλεφθεί τι θα κάνει ο Πούτιν και ενδέχεται να μην έχει αποφασίσει ακόμη. Μπορεί κάλλιστα να επιλέξει μια «μικρή εισβολή» ή μια περιορισμένης κλίμακας επέμβαση, πιθανώς για να αυξήσει τη στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας στην ανατολική Ουκρανία.

Ενα τέτοιο σχέδιο δράσης θα προσέφερε στον Πούτιν κάτι να επιδείξει για την επιθετική του διπλωματία, χωρίς να επιβαρυνθεί με σκληρές κυρώσεις, καθώς τα 30 μέλη του ΝΑΤΟ είναι απίθανο να συμφωνήσουν ως προς τον τρόπο αντίδρασης. Ενα τέτοιο σχέδιο θα ήταν επίσης σύμφωνο με τη μέθοδο (των πολεμικών τεχνών) της αναζήτησης τακτικών ανοιγμάτων με στόχο την αποσταθεροποίηση του αντιπάλου.

Ομως ένα τέτοιο σενάριο αναδεικνύει τα όρια των πολεμικών τεχνών, οι οποίες σχετίζονται περισσότερο με την τακτική παρά με τη στρατηγική. Αυτή η (σε μεγάλο βαθμό) τεχνητή κρίση στην Ουκρανία ενδέχεται να φέρει τη Ρωσία σε χειρότερη θέση: να ελέγχει λίγο περισσότερο έδαφος, αλλά να αντιμετωπίζει νέες κυρώσεις, ένα ισχυρότερο ΝΑΤΟ και έναν γείτονα του οποίου οι άνθρωποι έχουν αναπτύξει μια πιο ιδιαίτερη, αντιρωσική ταυτότητα.

Οταν, οπότε, επιστρέψει στην ντάτσα του, κάποιος θα μπορούσε να συμβουλέψει τον Πούτιν να αρχίσει να παίζει ένα άλλο παιχνίδι που συνδέεται στενά με τη Ρωσία: το σκάκι, στο πλαίσιο του οποίου οι καλύτεροι παίκτες σκέφτονται πολλές κινήσεις εκ των προτέρων και σέβονται τον αντίπαλό τους.

---

* Ο Richard Haass είναι πρόεδρος του αμερικανικού Council on Foreign Relations – το κείμενό του αυτό αναδημοσιεύεται από το Project Syndicate.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News