Η εξ αποστάσεως εργασία δεν μας ήταν άγνωστη πριν από την επιδρομή του κορονοϊού στον πλανήτη. Γεγονός όμως είναι ότι η πανδημία την επέβαλε, τουλάχιστον σε εργαζόμενους και επιχειρήσεις που μπορούν να λειτουργήσουν με τη βοήθεια του web. Το θέμα τώρα είναι ότι, μετά τη διεθνή εμπειρία ενός ολόκληρου χρόνου, πολλαπλασιάζονται οι φωνές που λένε ότι ήρθε για να μείνει, φέρνοντας μαζί της μια σειρά από κοινωνικές αλλαγές.

Αν ανήκετε στην ομάδα των εργαζομένων σε διάφορα μέρη στου πλανήτη που θρονιάζονται στον καναπέ τους με το λάπτοπ αγκαλιά επί ένα οκτάωρο καθημερινά, στην ουσία συμμετέχετε στην «επόμενη βιομηχανική επανάσταση», γράφει ο Ντέρεκ Τόμσον στην ιστοσελίδα του The Atlantic.

Ανήκω. Ντυμένη με πιτζάμες και φούτερ όλη μέρα, όταν βαριέμαι να καθίσω στο γραφείο μου, κάθομαι στον καναπέ με το λάπτοπ στα πόδια, και όταν έχω αϋπνία την παλεύω δουλεύοντας στο κρεβάτι μου από τις 4 η ώρα το πρωί. Μάλιστα, βρίσκομαι πολύ μακριά από τον φυσικό εργασιακό μου χώρο, που απέχει 140 χιλιόμετρα από το σπίτι μου.

Τον περασμένο Φεβρουάριο, πήρα τη μεγάλη απόφαση να κάνω κύρια κατοικία μου το σπίτι του Σαββατοκύριακου στο Δερβένι. Δεν ήταν εύκολη η απόφαση, αλλά πάρθηκε σε χρόνο dt, καθώς πύκνωναν οι πληροφορίες ότι θα μπαίναμε σε lockdown. Αν έπρεπε να κλειστώ σε ένα σπίτι στην Αθήνα γιατί να μην το κάνω δίπλα στη θάλασσα; Συνεννοήθηκα με τον διευθυντή μου και τους συναδέλφους μου, πακετάρισα την πολύ ηλικιωμένη μάνα μου και φύγαμε. Το lockdown στο Δερβένι έχει τις δυσκολίες του, αλλά, χωρίς αμφιβολία, στη δική μου περίπτωση είναι ό,τι καλύτερο μπορούσε να συμβεί, καθώς η καθημερινότητά μου σε μια δυστυχώς πολύ υποβαθμισμένη γειτονιά της Αθήνας χειροτέρευε μέρα με τη μέρα.

Στο παραθαλάσσιο χωριό του Κορινθιακού, η ποιότητα της ζωής μου βελτιώθηκε, απολαμβάνω την ηρεμία της φύσης και τη ζωή σε μια μικρή κοινότητα ανθρώπων, όπου όλοι γνωριζόμαστε (και σχεδόν τίποτα δεν μένει κρυφό), μετακινούμαι σπάνια με το αυτοκίνητο και συμβάλλω στην τοπική οικονομία ψωνίζοντας αποκλειστικά από τα καταστήματα πλάι στο σπίτι μου, όπου με έκπληξη ανακάλυψα ότι βρίσκω τα πάντα, είδη οικιακής χρήσης, ρούχα, παπούτσια, βιβλία και τρόφιμα εκλεκτά (εκτός ίσως από λίγο πιο εξεζητημένα μπαχαρικά).

Δεν είμαι η μόνη που πήρα αυτή την απόφαση. Πρόσφατα, στο ποδηλατάδικο, γνώρισα μια ψυχαναλύτρια που αποφάσισε επίσης να περάσει το lockdown στο εξοχικό της σπίτι, δουλεύοντας μέσω Zoom και Viber. Και μετά από μερικούς μήνες συνειδητοποίησε ότι δεν θέλει να επιστρέψει στην Αθήνα. Σκέφτομαι ότι και αλλού θα συμβαίνει κάτι ανάλογο. Η επιθυμία να εγκαταλείψουν τις μεγάλες πόλεις έχει αρχίσει να γεννιέται σε πολλούς ανθρώπους τα τελευταία χρόνια και σιγά σιγά το κάνουν πράξη όταν οι συνθήκες της ζωής τους το επιτρέπουν. Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως στην δική μου, η πανδημία απλά επιτάχυνε τη λήψη της απόφασης.

Το φαινόμενο της απομάκρυνσης από τα μεγάλα αστικά κέντρα δεν είναι ακόμα μετρήσιμο στην Ελλάδα. Αλλού όμως έχει αρχίσει να μετριέται. Στις ΗΠΑ, θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και σε συρρίκνωση σούπερ σταρ μεγαλουπόλεων, όπως δείχνουν τα στοιχεία κτηματομεσιτικών γραφείων και εταιρειών, που αναλαμβάνουν μετακομίσεις. Οι τιμές πώλησης και ενοικίασης  ακινήτων σε πανάκριβες πόλεις όπως η Νέα Υόρκη, το Λος Αντζελες, το Σαν Φρανσίσκο, το Σιάτλ, και η Βοστώνη πέφτουν συνεχώς ενώ η ζήτηση έχει αυξηθεί κατακόρυφα κατά τη διάρκεια της πανδημίας στην Αριζόνα, τη Τζόρτζια και το Αϊνταχο, γράφει ο Ντέρεκ Τόμσον.

Πριν από το 2019, η εξ αποστάσεως εργασία ήταν ελάχιστη και ο λόγος δεν ήταν τεχνολογικός αλλά κοινωνικός. Η τεχνολογία τηλεδιάσκεψης υπήρχε ως υποκατάστατο. Ηταν, όμως, παράξενο και αγενές να ζητήσει κανείς από έναν διευθυντή να κάνει το meeting στο Skype ή να προτείνει σε έναν συνεργάτη μια βιντεοκλήση στο Zoom αντί για το συνηθισμένο γεύμα εργασίας.

«Η πιο σημαντική συνέπεια της πανδημίας δεν ήταν ότι σε δίδαξε πώς να χρησιμοποιείς το Zoom, αλλά ότι ανάγκασε τους πάντες να χρησιμοποιούν το Zoom», λέει στο Atlantic ο οικονομολόγος Ντέιβιντ Οτορ. Αναμφίβολα, συναντήσεις, επαγγελματικά γεύματα και ταξίδια εργασίας (που τα περιμένουμε όλοι πώς και πώς), θα ξαναγίνουν μετά την πανδημία. Αλλά κανείς δεν θα ξεχάσει το μάθημα που μας δόθηκε: Η εξ αποστάσεως εργασία λειτουργεί. Και φαίνεται ότι οι επιπτώσεις της στο μέλλον της οικονομίας, στη γεωγραφία των ευκαιριών και στην καινοτομία θα είναι πολύ σημαντικές. Ο Ντέρεκ Τόμσον κάνει, μάλιστα, κάποιες προβλέψεις.

Υπεραποστάσεις: Η εξ αποστάσεως εργασία μηδενίζει την απόσταση μεταξύ εργασίας και σπιτιού, μπορεί όμως και να την μεγαλώσει. Δεκαετίες μετά την κατασκευή των αυτοκινητόδρομων (στις ΗΠΑ και αλλού), που επέτρεψαν την μετακόμιση οικογενειών υψηλού εισοδήματος από τα κέντρα των πόλεων σε μακρινά προάστια, το Zoom μπορεί να κάνει το ίδιο. Ο νέος τρόπος δουλειάς θα μπορούσε να προκαλέσει την μετακίνηση εύπορων εργαζόμενων σε μέρη ακόμα πιο μακρινά: θα πηγαίνουν στο φυσικό γραφείο τους πιο αραιά έστω και αν το ταξίδι (όταν θα κρίνεται απαραίτητο) θα είναι μεγαλύτερο.

Παρακμή των μεγαλουπόλεων και ανάπτυξη των υπολοίπων: Η λογική των λιγότερων αλλά μακρύτερων μετακινήσεων θα επηρεάσει και την κτηματαγορά, ρίχνοντας τις τιμές των ακινήτων στις μεγάλες πόλεις και ανεβάζοντας τις σε μικρότερες, πράγμα που είναι ήδη ορατό στις ΗΠΑ. Αντίστοιχα η εξ αποστάσεως εργασία που οδηγεί εργαζόμενους μακριά από πόλεις «σούπερ σταρ» θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάπτυξη άλλων περιοχών.

Οι τάσεις μετανάστευσης μακροπρόθεσμα θα μπορούσαν να προκαλέσουν προβλήματα σε πόλεις όπως το Σαν Φρανσίσκο και η Νέα Υόρκη, όπου οι δημοτικές υπηρεσίες βασίζονται σε φόρους ιδιοκτησίας, φόρους επί των πωλήσεων και έσοδα αστικών συγκοινωνιών. Η μείωση των εσόδων του μετρό και των λεωφορείων, εξάλλου, οδηγεί σε περικοπές δρομολογίων (το έχουμε δει και στην Αθήνα) και άρα γίνεται ακόμη πιο δύσκολη η ζωή των κατοίκων.

Σύμφωνα με ένα πιο αισιόδοξο σενάριο, η πανδημία ωθεί χιλιάδες ανθρώπους που ζουν σε ακριβές πόλεις να βρουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης αλλού. Η μετακίνηση που διευκολύνεται από τη δυνατότητα εργασίας εξ αποστάσεως μειώνει το κόστος των ακινήτων. Οι χαμηλότερες δαπάνες στέγασης, όμως, μπορούν να προσελκύσουν μια νέα γενιά μεταναστών και οικογενειών μεσαίας τάξης, γεγονός που θα οδηγήσει σε αναγέννηση των πόλεων. Σημειώστε, ωστόσο, ότι τόσο τα αισιόδοξα όσο και τα απαισιόδοξα σενάρια περιλαμβάνουν μια δύσκολη περίοδο μετάβασης.

Η επόμενη Σίλικον Βάλεϊ θα είναι παντού και πουθενά: Μερικές φορές χρειάζεται μόνο μια μικρή απόφαση για τη δημιουργία ενός νέου βιομηχανικού κόμβου. Ο Μπιλ Γκέιτς, για παράδειγμα, ίδρυσε μια μικρή εταιρεία με το όνομα Microsoft στην Αλμπουκέρκη, στο Νέο Μεξικό, αλλά αποφάσισε να μετακινήσει την έδρα του στο Σιάτλ για να είναι πιο κοντά στην οικογένειά του και στην οικογένεια του συνιδρυτή της εταιρείας Πολ Αλεν.

Η Microsoft μεγάλωσε και έγινε η μεγαλύτερη εταιρεία στον πλανήτη, κάνοντας το Σιάτλ έναν από τους παγκόσμιους ηγέτες στον κλάδο της Πληροφορικής. Τώρα, η μετανάστευση όχι μόνο εργαζομένων αλλά και εταιρειών ολόκληρων θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα ντόμινο εξελίξεων και αλλαγών, όπως π.χ. μια «Κοιλάδα Υψηλής Τεχνολογίας» στο Τέξας και μια «Γουόλ Στριτ» στο Μαϊάμι (και γιατί όχι στην Αθήνα ή στη Λευκωσία;).

Το παράξενο και όμως πιθανό τώρα είναι ότι η επανάσταση της εξ αποστάσεως εργασίας θα μπορούσε εξαφανίσει την έννοια του κόμβου, καθώς οι εταιρείες αγκαλιάζουν την πραγματικότητα ενός εργατικού δυναμικού μόνιμα εγκατεστημένου σε διάφορα μέρη. Μήπως, λοιπόν, η επόμενη Σίλικον Βάλεϊ δεν θα είναι πουθενά ή για την ακρίβεια μήπως θα είναι παντού;

Μετά την πανδημία, θα ήταν καλύτερα να σκεφτούμε τη Σίλικον Βάλεϊ ως μια ιδέα διασκορπισμένη σε πολλά μέρη παρά σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό σημείο, γράφει η Κιμ-Μάι Κάτλερ στο Initialized. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, το 42% των εταιρειών υψηλής τεχνολογίας δήλωσε ότι η έναρξη μιας εταιρείας, που θα λειτουργεί εξ αποστάσεως, ήταν καλύτερη ιδέα από το να έχει έδρα οπουδήποτε, συμπεριλαμβανομένης της Καλιφόρνια. (Σημειώστε ότι πέρυσι, το ποσοστό αυτό ήταν μόλις 6%.)

Προβολή στο μέλλον της εργασίας

Πώς ακριβώς θα μοιάζει; Ας πούμε ότι ιδρύεται μια start-up με έδρα τον Βόλο και προσλαμβάνει έναν designer στην Καλαμάτα, μηχανικούς στην Πάτρα και την Καρδίτσα, διευθυντή παραγωγής στη Θεσσαλονίκη και μάρκετινγκ μάνατζερ στη Ραφήνα. Κάθε πρωί «συναντιούνται» στο Slack και το απόγευμα στο Zoom. Αν και η οικοδόμηση μιας κουλτούρας εξ αποστάσεως εργασίας απαιτεί πολλή δουλειά, ο κόσμος θα ανακαλύψει ότι το Διαδίκτυο επαναδημιουργεί πολλά από τα οφέλη μιας πόλης.

Οι πόλεις προσελκύουν εξίσου παραγωγικούς και ταλαντούχους ανθρώπους, σε συγκεκριμένες περιοχές, όπου αλληλεπιδρώντας μεταξύ τους μπορούν να μεγιστοποιήσουν τα ταλέντα τους. Το ίδιο, όμως κάνει και το Διαδίκτυο. Ακόμη, στις πόλεις συγκεντρώνονται μεγάλες ομάδες εργαζομένων γιατί έτσι αυξάνονται οι πιθανότητες κάθε εργαζόμενος να βρίσκει τη πιο κατάλληλη δουλειά για τις δεξιότητές του. Το ίδιο κάνει και το Διαδίκτυο.

Μια «πόλη» στο cloud ουσιαστικά λειτουργεί σαν μια πιο προσιτή έκδοση της πόλης στη Γη, αναπαράγοντας τρομακτικά τις δυνατότητές της για σύμπτυξη, εξειδίκευση και ευκολία, γράφει ο Ντέρεκ Τόμσον στο Atlantic. Οι τελευταίοι 12 μήνες μας πρόσφεραν, πράγματι, μια εικόνα του «πουθενά και παντού» στο μέλλον της εργασίας. Και μόλις έχουμε αρχίσει να καταλαβαίνουμε πόσο παράξενο μπορεί να είναι αυτό το μέλλον.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News