Μεσοπόλεμο έχει επικρατήσει να ονομάζουμε την περίοδο ανάμεσα στη Μικρασιατική Καταστροφή και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και τί δεν έγινε μέσα σε αυτά τα μόλις 18 χρόνια που διήρκεσε ο Μεσοπόλεμος!

• Μια Δίκη και έξι Εκτελέσεις δίχως προηγούμενο – ούτε και επόμενο.
• Αλλαγή του πολιτεύματος – και μάλιστα όχι μία αλλά δύο φορές.
• Μια Τετραετία διακυβέρνησης που άλλαξε τη  χώρα, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση δεν κατάφερε να ολοκληρώσει τα μεγαλεπήβολα σχέδιά της εξαιτίας του Κραχ του 1929, του οποίου τα «απόνερα» έφτασαν στη χώρα μας με λίγα χρόνια καθυστέρηση και μας οδήγησαν σε χρεοκοπία το 1932.
• Και βέβαια στρατιωτικά πραξικοπήματα – αυτά είχαν την τιμητική τους στον Μεσοπόλεμο. Ούτε ένα, ούτε δύο αλλά επτά  πραξικοπήματα ξέσπασαν μέσα σε μόλις 13 χρόνια!

Ίσως το λιγότερο γνωστό απ’ όλα είναι η λεγόμενη «Αντεπανάσταση» ή Κίνημα των Λεοναρδόπουλου-Γαργαλίδη, που ξέσπασε στις 21 Οκτωβρίου 1923. Η σημασία του όμως είναι κομβική όσον αφορά τις εξελίξεις που ακολούθησαν.

Τον Οκτώβριο του 1923 είχε περάσει ένας και πλέον χρόνος από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Τον Ιανουάριο του ίδιου έτους υπεγράφη ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία η «Σύμβαση περί υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών» και στις 24 Ιουλίου η Συνθήκη της Λωζάνης, η οποία, σε αντικατάσταση της θνησιγενούς Συνθήκης των Σεβρών, αποτελούσε την τελευταία από τις Συνθήκες Ειρήνης που υπογράφονταν ανάμεσα στους νικητές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και μία από τις ηττημένες χώρες, εν προκειμένω την Τουρκία.

Στην Ελλάδα από τον Σεπτέμβριο του 1922 είχε επικρατήσει το στρατιωτικό πραξικόπημα των Πλαστήρα-Γονατά, γνωστό ως «Κίνημα του Στρατού και του Στόλου» ή «Επανάσταση του 1922». Μετά την Δίκη και την Εκτέλεση των Έξι στις 15 Νοεμβρίου 1922 (π.η.) ως υπεύθυνων για τη Μικρασιατική Καταστροφή, το καθεστώς είχε καταλήξει να αποτελεί στρατιωτική επικράτηση του Βενιζελισμού.

Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, όμως, η βενιζελική παράταξη ήταν πλέον εντελώς διαφορετική. Οι βενιζελικοί στρατιωτικοί είχαν χειραφετηθεί, ενώ το πολιτειακό, δηλαδή η διατήρηση ή κατάργηση της βασιλείας, είχε εξελιχθεί σε μείζον ζήτημα διαφωνίας εντός της παράταξης. Ο Βενιζέλος, βέβαια, εξακολουθούσε να αποτελεί τον αδιαμφισβήτητο ηγέτη – ο Πάγκαλος και ο Χατζηκυριάκος που τον αμφισβητούσαν δεν ήταν παρά μεμονωμένες εξαιρέσεις. Το γεγονός άλλωστε ότι μια ενδεχόμενη επάνοδος του Αντιβενιζελισμού στην εξουσία θα έπληττε ευθέως τα επαγγελματικά συμφέροντα των στρατιωτικών, με αντίποινα και μαζικές εκκαθαρίσεις στο στράτευμα, αποτελούσε ικανή και επαρκή συνθήκη ώστε οι βενιζελικοί στρατιωτικοί να παραμένουν συσπειρωμένοι.

Ο Ιωάννης Μεταξάς αποτελούσε πλέον τον νέο ηγέτη της αντιβενιζελικής παράταξης, όντας ο μόνος από τα ηγετικά της στελέχη που δεν είχε εμπλοκή στη διακυβέρνηση της διετίας 1920-1922, και η πιθανότητα επανόδου του Αντιβενιζελισμού στην εξουσία ήταν ορατή.

Οι βενιζελικοί έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους ώστε να αποτρέψουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Προσπάθησαν να καθυστερήσουν την προκήρυξη εκλογών, ενώ ο πολιτικός σύμβουλος της «Επανάστασης», ο Γεώργιος Παπανδρέου, εφηύρε ένα εκλογικό σύστημα – το λεγόμενο πλειοψηφικό σύστημα της «στενοευρείας» περιφέρειας – το οποίο ευνοούσε εξόφθαλμα τους βενιζελικούς.

Τελικά προκηρύχθηκαν εκλογές  για τις 2 Δεκεμβρίου 1923 για Συντακτική Συνέλευση, που θα συζητούσε την αναθεώρηση και θεμελιωδών άρθρων του Συντάγματος, όπως ήταν το πολίτευμα.

Δέκα μέρες όμως πριν από την Κυριακή των εκλογών ξέσπασε η λεγόμενη «Αντεπανάσταση» (σε αντιδιαστολή της «Επανάστασης» του 1922), με βασικό αίτημα να γίνουν οι εκλογές με το προηγούμενο σύστημα της ευρείας περιφέρειας. Επικεφαλής ήταν οι βενιζελικοί (!) υποστράτηγοι Λεοναρδόπουλος και Γαργαλίδης, καθώς και ο συνταγματάρχης Ζήρας. Παρά την ανομοιογένεια τόσο των συμμετεχόντων στο Κίνημα όσο και των στόχων τους, αυτό κατέληξε να ταυτιστεί με τον Μεταξά. Ο ίδιος ο Μεταξάς μάλιστα έγραφε την επομένη του Κινήματος στο ημερολόγιό του ότι ουσιαστικά επρόκειτο για «δικό του» κίνημα, όπου δηλαδή συμμετείχαν ενεργά συνεργάτες του.

Η κατάρρευση του Κινήματος μόλις έξι μέρες αργότερα είχε πολλαπλά και άμεσα αποτελέσματα. Ο Μεταξάς διέφυγε στο εξωτερικό, ενώ οι διώξεις εναντίον των αντιβενιζελικών οδήγησαν στην απομάκρυνση 1.284 αξιωματικών από το στράτευμα και στην αποχή της παράταξης από τις εκλογές που έγιναν τελικά με δύο εβδομάδες καθυστέρηση, στις 16 Δεκεμβρίου 1923.

Όπως ήταν φυσικό, η Συνέλευση που προέκυψε ήταν μονόπλευρη και αποτελείτο σχεδόν αποκλειστικά από βενιζελικούς. Τρεις μέρες μετά τις εκλογές, ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ υποχρεώθηκε να αναχωρήσει από την Ελλάδα, με «άδεια». Στις 25 Μαρτίου 1924 η Συνέλευση κήρυξε έκπτωτη τη δυναστεία των Γλύξμπουργκ και εγκαθίδρυσε την Αβασίλευτη Δημοκρατία.

Ξεκίνησε τότε μία δεκαετία επικράτησης του Βενιζελισμού στην πολιτική ζωή, που θα έφτανε στο τέλος της ουσιαστικά 11 χρόνια αργότερα, εξαιτίας και πάλι ενός Κινήματος – εκείνου της 1^ης Μαρτίου 1935. Τότε τα γεγονότα θα έπαιρναν την ακριβώς αντίστροφη πορεία, με διώξεις βενιζελικών και εκκαθαρίσεις τους από το στράτευμα, με επικράτηση του αντιβενιζελισμού στις μονόπλευρες εκλογές του 1935, παλινόρθωση της Βασιλείας και επιστροφή του Γεωργίου Β΄ στο θρόνο τον Νοέμβριο του 1935.

Κάθε γωνιά μια ιστορία. Το podcast της Ελένης Λετώνη

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News