Το 1821 είναι η σημαντικότερη χρονιά στην Ιστορία του Νέου Ελληνισμού. Είναι η χρονιά που το ελληνικό έθνος ξεσηκώθηκε κατά μιας ισχυρής αυτοκρατορίας και συγκρούστηκε ταυτόχρονα με το αντιδραστικό ευρωπαϊκό στάτους κβο. Οι Ελληνες αγωνίστηκαν με πείσμα για 7 ολόκληρα χρόνια και άντεξαν. Δεν λύγισαν ακόμα και όταν η Επανάσταση φάνηκε να καταρρέει, στο τέλος του καλοκαιριού του 1827. Μπόρεσαν να συντρίψουν, ή τουλάχιστον να αναχαιτίσουν, πανίσχυρες στρατιές. Κυριάρχησαν στη θάλασσα. Οργάνωσαν ένα στοιχειώδες, αλλά νεωτερικό κρατικό μόρφωμα και κέρδισαν την έμμεση αναγνώριση από τις περισσότερες μεγάλες δυνάμεις. Και τελικά τα κατάφεραν.

Διότι η Ναυμαχία στο Ναβαρίνο μπορεί να έσωσε την Επανάσταση, αλλά οφείλεται κυρίως στην αντοχή και την επιμονή αυτών των γενναίων ανθρώπων που ξεσήκωσαν τους φιλελεύθερους, τους ρομαντικούς και γενικά τους διανοούμενους ολόκληρης της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Οι ηγέτες της Ευρώπης διαπίστωναν κάθε χρόνο που περνούσε ότι αυτός ο λαός δεν μπορεί να υποταχθεί εύκολα, ότι θα έπρεπε να βρεθεί ένας τρόπος να δοθεί λύση στο ελληνικό ζήτημα.

Θεωρώ ότι αυτή η περίοδος, από το 1821 έως το 1828, είναι η πιο λαμπρή στην ελληνική Ιστορία, η πιο ένδοξη και η σημαντικότερη. Ο,τι είμαστε, το οφείλουμε κυρίως στη γενιά που πολέμησε και έκτισε το πρώτο ελληνικό κράτος. Εχουμε, πιστεύω, την υποχρέωση να κάνουμε τουλάχιστον δύο πράγματα στην επέτειο των 200 ετών. Να τους τιμήσουμε και να διηγηθούμε ξανά την ιστορία τους. Να τους τιμήσουμε όπως τους αξίζει και να διηγηθούμε την ιστορία τους με θάρρος και με εθνική αυτοπεποίθηση. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν, όπως όλοι μας, αδυναμίες, συμφέροντα, προκαταλήψεις, μικρότητες. Εκαναν λάθη και είχαν αποτυχίες. Αλλά, μέχρι το τέλος, ακόμα και στις δυσκολότερες ώρες του Αγώνα, δεν έχασαν την προσήλωσή τους στον βασικό στόχο: την εθνική ανεξαρτησία.

Ο Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης, ο Μαυροκορδάτος, ο Μιαούλης, ο Υψηλάντης, η Μπουμπουλίνα, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ο Μπάιρον, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ο Κανάρης, η Μαντώ Μαυρογένους, ο Παπαφλέσσας, ο Μακρυγιάννης, ο Καποδίστριας έχουν τη σκοτεινή και τη φωτεινή πλευρά τους. Δεν είναι ολοκληρωμένοι χαρακτήρες αν τους δούμε μονοδιάστατα. Η αγιογραφία προσβάλλει τη μνήμη τους όσο και ο λίβελλος. Ομως δεν αρκεί αυτό.

Θα πρέπει να αναδείξουμε και εκείνους τα πορτρέτα των οποίων δεν θα δείτε στα σχολεία. Αλλά η συμβολή τους ήταν επίσης καταλυτική. Ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, ο Αναστάσιος Πολυζωίδης, ο Επίσκοπος των Ρωγών Ιωσήφ, ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος, η Ευανθία Καΐρη, ο Ελβετός Ιάκωβος Μάγερ, ο βρετανός συνταγματάρχης Στάνχοπ, ο αμερικανός γιατρός Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου, ο γάλλος στρατηγός Φαβιέρος, ο ιταλός κόμης Σαντόρε ντι Σανταρόζα έπαιξαν τον δικό τους ρόλο (οι πέντε από αυτούς έδωσαν και τη ζωή τους) για να πετύχει αυτή η Επανάσταση.

Η Επανάστασή μας ήταν πρώτα από όλα Εθνική. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία γι’ αυτό. Δεν ξέρω πώς θα χαρακτήριζαν οι επαναστάτες τον εαυτό τους το 1820, αλλά τον Δεκέμβριο του 1821 ένιωθαν Ελληνίδες και Ελληνες και η εθνική ανεξαρτησία ήταν γι’ αυτούς αδιαπραγμάτευτη, όπως διακήρυξαν τον Ιανουάριο του 1822 σε ολόκληρο τον κόσμο. Ηταν, προφανέστατα, και μια Επανάσταση θρησκευτική. Παρά την αποκοπή από το Πατριαρχείο, οι Επαναστάτες είχαν σχεδόν όλοι ένα κοινό χαρακτηριστικό: ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι που αγωνίζονταν κατά της θρησκευτικής καταπίεσης που ασκούσαν οι Οθωμανοί.

Γενναίοι ιεράρχες πολέμησαν, διοίκησαν, εμψύχωσαν, θυσιάστηκαν. Κυρίως όμως οι επαναστάτες προσπάθησαν και πέτυχαν να χρησιμοποιήσουν διπλωματικά το ισχυρό χαρτί της θρησκευτικής τους ταυτότητας. Αλλά η Επανάσταση αυτή είχε τρία επιπλέον χαρακτηριστικά που συμπυκνώνονται σε ένα: ήταν νεωτερική. Διότι ήταν κοινωνική (όπως κάθε επανάσταση άλλωστε), ήταν δημοκρατική (από την αρχή υιοθετήθηκαν οι αρχές της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και η διάκριση των εξουσιών) και, κυρίως, ήταν φιλελεύθερη (Συντάγματα, δικαιώματα, κράτος δικαίου).

Εχουμε, λοιπόν, πολλά να γιορτάσουμε το 2021. Αλλά δεν είναι μόνο αυτά. Το νέο Ελληνικό Κράτος γιορτάζει τα 200 χρόνια της ύπαρξής του. Ηταν λιγότερο ένδοξα αυτά τα χρόνια; Οχι. Πιστεύω πως τα καταφέραμε πολύ καλά. Η Ελλάδα έφτασε μέχρι την Κέρκυρα, τη Θράκη, την Κρήτη και τα Δωδεκάνησα. Εγινε το πλουσιότερο κράτος στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, με τους ισχυρότερους θεσμούς, τη μακροβιότερη κοινοβουλευτική ιστορία. Είναι το μόνο κράτος που βρέθηκε πάντα (πάντα!) στη σωστή πλευρά της Ιστορίας: στους δύο Βαλκανικούς και τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, στον Ψυχρό Πόλεμο, στην ενοποίηση της Ευρώπης.

Οι πολιτικές ελίτ, αλλά κυρίως οι Ελληνες που τις εμπιστεύτηκαν και τις στήριξαν, έκαναν, παρά τα επιμέρους λάθη, τις ορθές μεγάλες επιλογές. Βέβαια, δεν είχαμε μόνο θριάμβους, αλλά και καταστροφές: 1897, 1922, εμφύλιοι, διχασμοί, χρεοκοπίες. Η Ελλάδα γονάτισε, πληγώθηκε αλλά ξανασηκώθηκε. Κανενός έθνους ο δρόμος δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα, αιώνια ευημερία και ειρήνη. Καθώς πλησιάζει το 2021, πρέπει να θυμηθούμε την ιστορία μας, τις επιτυχίες μας αλλά και τις αποτυχίες μας – και να τις συζητήσουμε με θάρρος, γνώση και (το επαναλαμβάνω) εθνική αυτοπεποίθηση.

Αλλά το 2021 δεν μπορεί να είναι ένα έτος αφιερωμένο μόνο στις αναμνήσεις. Πρέπει να είναι και ένα έτος αναστοχασμού και, κυρίως, προετοιμασίας για το μέλλον. Η Ελλάδα βγαίνει σήμερα από μια περίοδο κρίσης που άφησε αρκετά τραύματα. Ομως έχει όλο το μέλλον μπροστά της. Γιατί οι πρόγονοί μας εξασφάλισαν κυρίως αυτό: η Ελλάδα είναι μια ισχυρή χώρα, ακόμα και έπειτα από μια βαθιά 10ετή κρίση, που δεν κατάφερε να μας τσακίσει. Είμαστε έτοιμοι για νέους θριάμβους. Γιατί διαθέτουμε πολλά από τα συστατικά που απαιτούνται. Κυρίως το ανθρώπινο κεφάλαιο.

Το 2021 δεν πρέπει να μετατραπεί σε μνημόσυνο, δεν πρέπει να εξελιχθεί σε ομφαλοσκόπηση, δεν πρέπει να καταντήσει πανηγυράκι. Το 2021 θα πρέπει να γίνει το έτος εκκίνησης

Ο πρώτος στόχος μας πρέπει να είναι να φέρουμε πίσω στην Ελλάδα τους εκατοντάδες χιλιάδες που την εγκατέλειψαν. Να τους φέρουμε πίσω, όχι για να τους θυσιάσουμε, αλλά για να τους δώσουμε ευκαιρίες. Ο δεύτερος στόχος μας πρέπει να είναι η επένδυση στην Παιδεία και την έρευνα. Για να υπάρξουν ευκαιρίες για τους νέους ανθρώπους. Ο τρίτος στόχος θα πρέπει να είναι η δημιουργία βασικών υποδομών και η επένδυση στην καινοτομία, αλλά με έμφαση στην ελληνική περιφέρεια. Ο τέταρτος στόχος δεν μπορεί παρά να είναι η ανοιχτή κοινωνία, το κράτος δικαίου, τα δικαιώματα – ποτέ δεν πρέπει να εφησυχάζουμε όταν πρόκειται για τη διεύρυνση της ελευθερίας και τη στερέωση των θεσμών. Ο πέμπτος, απαραίτητος για να στηρίξει όλα τα παραπάνω, είναι το άνοιγμα της αγοράς (της πιο κλειστής στην Ευρώπη), η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας, η απελευθέρωση των δημιουργικών δυνάμεων του Ελληνισμού.

Αυτοί, νομίζω, είναι και οι στόχοι της «Επιτροπής 2021», σ’ αυτούς τους πυλώνες θέλει να πατήσει, όχι μόνο στο παρελθόν των 200 ετών, αλλά κυρίως στο αύριο, στις νέες γενιές, στις ευκαιρίες και τις προκλήσεις. Αυτό προσπαθεί να εκφράσει με το λιτό και συμβολικό λογότυπο. Τιμούμε το παρελθόν μας γιατί αυτό μας καθόρισε, αλλά το κέντρο βάρος είναι το 2021 και ό,τι ακολουθεί έπειτα από αυτή τη χρονιά-ορόσημο.

Το 2021 δεν πρέπει να μετατραπεί σε μνημόσυνο, δεν πρέπει να εξελιχθεί σε ομφαλοσκόπηση, δεν πρέπει να καταντήσει πανηγυράκι. Το 2021 θα πρέπει να γίνει το έτος εκκίνησης για τις νέες γενιές που θα εμπνευστούν από μια Επανάσταση που οργάνωσαν έμποροι, στερέωσαν πολεμιστές, εμψύχωσαν ιερείς, χρηματοδότησαν πλοιοκτήτες και προεστοί και θεσμοθέτησαν διανοούμενοι. Είναι η σειρά τώρα της νέας γενιάς να οδηγήσει τον Ελληνισμό, χωρίς να φοβάται και χωρίς να ελπίζει, όπως γράφει ο Ανώνυμος στην Ελληνική Νομαρχία. Γιατί είναι ελεύθεροι, και οι ελεύθεροι ούτε φοβούνται ούτε ελπίζουν. Αλλά διαμορφώνουν μόνοι τους τη μοίρα τους. Εμείς οφείλουμε να τους εξασφαλίσουμε εκείνες τις ευκαιρίες που μέχρι τώρα τους στερήσαμε.

---

* Ο Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είναι μέλος της επιτροπής «Ελλάδα 2021» και διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦίΜ) όπου διευθύνει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του ΚΕΦίΜ με θέμα «Ελλάδα 2021: Διακόσια χρόνια από τη Φιλελεύθερη Επανάσταση». Το βιβλίο του για την Επανάσταση του 1821 θα κυκλοφορήσει στις ΗΠΑ το 2021.

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News