Ο όρος «fake news» μας έγινε γνωστός στην Ελλάδα μετά την επικράτηση του Ντόναλντ Τραμπ στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2016. Εγινε τόσο πολύ του συρμού στο εξωτερικό ώστε αρκετοί μελετητές των media τον θεωρούν πλέον αναξιόπιστο.

Γενικά, «fake news» ονομάζονται οι κατασκευασμένες ειδήσεις που είτε αποσκοπούν σε οικονομικό όφελος (δηλαδή στο να οδηγήσουν πολύ κόσμο σε ένα web site ώστε να υπάρξουν έσοδα από διαφήμιση), είτε επιδιώκουν να πλήξουν μια εταιρεία (να οδηγήσουν την μετοχή της να κινηθεί με συγκεκριμένο τρόπο στο χρηματιστήριο), ή να οδηγήσουν τις πολιτικές εξελίξεις (όπως στην περίπτωση της επικράτησης του Τραμπ επί της Κλίντον, ή στην επικράτηση του Brexit το 2016).

H κακή δημοσιογραφία (όπως πχ. το 2009 όταν κάποιες εφημερίδες έγραψαν ότι συναντήθηκε ο τότε πρωθυπουργός της χώρας Κώστας Καραμανλής με τον πρωθυπουργό της Τουρκίας Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Μουσείο της Ακρόπολης) δεν είναι fake news. Το να πεις ότι μετανάστες κατέβασαν την ελληνική σημαία στη Λέσβο (πραγματικό παράδειγμα από το το 2015), την έσκισαν και την πέταξαν στα βράχια στη θάλασσα, είναι «fake news».

Τα fake news έχουν γίνει σήμερα πιο επικίνδυνα γιατί διασπείρονται με τεράστια ταχύτητα στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, όπως Facebook και Twitter. Μια άλλη πλατφόρμα που είναι ακόμα πιο επικίνδυνη γιατί η διακίνηση fake news σε αυτή δεν είναι εύκολα ανιχνεύσιμη είναι το WhatsApp. Αυτού το είδους η δράση αποκαλείται «Dark Social». Παραδείγματα τέτοιας δράσης παρουσιάστηκαν πρόσφατα στις εκλογές στην Βραζιλία, με την επικράτηση του ακροδεξιού υποψηφίου Ζαΐχ Μπολσονάρο.

Για την αντιμετώπιση των fake news δεν έχει υπάρχει μια μόνο τεχνική, αλλά χρειάζεται μια σύνθετη προσέγγιση.

Πρώτα από όλα, η ευθύνη ξεκινάει με εμάς. Ως καταναλωτές ειδήσεων πρέπει να προσέχουμε τι ειδήσεις καταναλώνουμε, από ποια πηγή προέρχονται, και τι αναμεταδίδουμε. Πρόσφατη έρευνα στο MIT έδειξε ότι η μετάδοση «fake news» στα κοινωνικά δίκτυα οφείλεται περισσότερο στην «τεμπελιά» των αναγνωστών να ελέγξουν την εγκυρότητά τους, και λιγότερο στην ηθελημένη διάθεσή τους να παραπλανήσουν το φιλικό τους περιβάλλον

Δεύτερον, η υπεύθυνη δημοσιογραφία έχει σήμερα μια νέα, λαμπρή ευκαιρία να κερδίσει τον ρόλο της ως πυλώνας της Δημοκρατίας, προστατεύοντας τη σοβαρή ενημέρωση που βασίζεται σε στοιχεία. Η άνοδος του Τραμπ στην Αμερική οδήγησε σε δραματική αύξηση των συνδρομών σε γνωστές εφημερίδες και έντυπα όπως οι New York Times η Washington Post, το Vanity Fair και ο New Yorker. Τα μέσα αυτά στάθηκαν στο ύψος της περίστασης, και οι πολίτες ανταποκρίθηκαν, καθώς αντιλαμβάνονται πως όπως όλα τα αγαθά, η καλή δημοσιογραφία δεν είναι δωρεάν.

Τρίτον, σήμερα υπάρχουν αξιόπιστες ομάδες, οργανώσεις πολιτών, ή δημοσιογραφικοί οργανισμοί που συνεργάζονται με τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης για την αποκάλυψη των fake news ώστε να αφαιρούνται σε «πραγματικό χρόνο» από τον δημόσιο διάλογο. Για παράδειγμα, όταν εντοπισθούν «fake news», το Facebook τα «υποβαθμίζει» στη βαθμολογία που παίρνουν στον αλγόριθμό του, με αποτέλεσμα πρακτικά να εξαφανίζονται από το timeline.

Tέταρτον, υπάρχουν εταιρείες με λογισμικό που παρακολουθούν την διακίνηση των fake news, παραδείγματος χάρη, παρακολουθούν την δραστηριότητα των ψεύτικων λογαριασμών στο Twitter – των λεγόμενων bots – που δημιουργούνται για να διασπείρουν μια ψεύτικη είδηση και να τραβήξουν την προσοχή των πραγματικών χρηστών. Αυτό επιτρέπει μια αξιολόγηση του κινδύνου και έγκαιρη αντίδραση από την ομάδα επικοινωνίας μιας εταιρείας που δέχεται οργανωμένη συκοφαντική επίθεση.

Τέλος, είναι σημαντικό τα κόμματα του δημοκρατικού φάσματος, δηλαδή όλα πλην της νεοναζί παράταξης και των παρακολουθημάτων της, να συμφωνήσουν ότι στο πολιτικό παιχνίδι που είναι λογικό να είναι πολύ ανταγωνιστικό, τα fake news είναι εκτός κανόνων.

Είναι μεγάλος ο πειρασμός να τα «οπλίσεις» και να τα χρησιμοποιήσεις, αλλά είναι σαν να παίζεις με τη φωτιά σε ένα δωμάτιο με μπαρούτι. Στο τέλος είναι σίγουρο πως κανείς μας δεν θα γλιτώσει.

---

* Ο Στράτος Σαφιολέας είναι σύμβουλος στρατηγικής επικοινωνίας. Τελευταία δραστηριοποιείται σε πόλεις που διεκδικούν Ολυμπιακούς Αγώνες. Έχει διδακτορικό σε Στρατηγική της Τεχνολογίας, και στο παρελθόν έχει εργαστεί στην Διεθνή Τράπεζα και διδάξει στο George Washington University στην Ουάσιγκντον.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News