Στον πολιτικό καθημερινό λόγο, ο όρος αριστερός ή δεξιός αποτελεί καίριο σημείο αναφοράς. Είναι ένα αξίωμα. Αποτελεί την αφετηρία για οποιαδήποτε συζήτηση και τοποθέτηση. Αυτό δεν ισχύει μόνο στον ελληνικό και στον ευρύτερο ευρωπαϊκό χώρο.

Τι όμως είναι αριστερό ή δεξιό δεν είναι ξεκάθαρο και οι θέσεις αλλάζουν ανάλογα με τον συνομιλητή. Κάτι το οποίο είναι αριστερό για τον ένα μπορεί να είναι δεξιό για τον άλλο, η συζήτηση συνεχίζεται όμως κανονικά. Λέμε ότι αυτή δεν είναι αριστερή πολιτική ή αυτός είναι ακροδεξιός κλπ. Δεν υπάρχει όμως ξεκάθαρη κοινά αποδεκτή θέση για το τι είναι αριστερό και τι δεξιό.

Οι περισσότεροι έχουν και έναν προσωπικό ορισμό. Ο προσωπικός ορισμός επηρεάζεται σαφώς από το κοινωνικό, οικογενειακό και πολιτιστικό περιβάλλον. Ενας αριστερός πχ προκρίνει τα συλλογικά δικαιώματα σε βάρος των ατομικών δικαιωμάτων ενώ ένας δεξιός προκρίνει τις ατομικές ελευθερίες σε βάρος του κρατικού παρεμβατισμού; Υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής σε αυτούς τους προσδιορισμούς; Υπάρχουν διακριτά σύνορα; Είναι δύσκολο να δοθεί μια απάντηση.

Το Ευρωβαρόμετρο είναι ως γνωστόν μια πανευρωπαϊκή έρευνα που αναλύει την κοινή γνώμη σε όλες τις χώρες μέλη της ΕΕ και τις υπό ένταξη χώρες. Η έρευνα αυτή γίνεται κάθε έξι μήνες. Η συλλογή των απαντήσεων γίνεται με προσωπικές συνεντεύξεις, μέθοδος που θεωρείται πιο αξιόπιστη από τις τηλεφωνικές.

Στις έρευνες αυτές υπάρχει μια ερώτηση που καλεί τον ερωτώμενο να αυτοπροσδιοριστεί όσον αφορά την πολιτική του τοποθέτηση. Καλείται να απαντήσει πόσο αριστερός ή δεξιός είναι σε μια κλίμακα από το 1 έως το 10. Ετσι, αυτός που αυτοπροσδιορίζεται σαν ακροαριστερός απαντά 1 και αυτός που αυτοπροσδιορίζεται σαν ακροδεξιός απαντά 10. Ο αυτοπροσδιορισμός δεν προϋποθέτει και το τι κόμμα ψηφίζει (αν ψηφίζει).

Ετσι η ανάλυση διαφόρων απαντήσεων σε συνδυασμό με την απάντηση στον αυτοπροσδιορισμό μας επιτρέπουν ορισμένα ενδιαφέροντα συμπεράσματα.

Καταρχάς, ας δούμε πώς έχει εξελιχθεί αυτός ο αυτοπροσδιορισμός τα τελευταία χρόνια. Σαν αριστεροί χαρακτηρίζονται όσοι δηλώνουν από 1 έως 4, κεντρώοι αυτοί που δηλώνουν 5 και 6 και δεξιοί αυτοί που δηλώνουν από 7 έως 10.

Το παρακάτω γράφημα απεικονίζει αυτή την εξέλιξη στον ελληνικό χώρο.

Παρατηρούμε ότι σαν πρώτη δύναμη εμφανίζονται οι κεντρώοι (45% στην τελευταία έρευνα), δεύτερη δύναμη οι αριστεροί (περίπου 28%) και τρίτη δύναμη οι δεξιοί (περίπου 27%) . Και σε πανευρωπαϊκό επίπεδοι έχουμε την ίδια σειρά αλλά με άλλα ποσοστά (42% για το Κέντρο, 34% για την Αριστερά και 22% για την Δεξιά) . Στην Ελλάδα υπάρχει ανατροπή στο διάστημα των 9 εξαμήνων που καλύπτει ο πίνακας. Οι αυτοπροσδιοριζόμενοι σαν αριστεροί μειώνονται και ισοφαρίζονται από τους αυτοπροσδιοριζόμενους σαν δεξιούς, με το Κέντρο να παραμένει η κυρίαρχη δύναμη.

Με βάση αυτά τα αποτελέσματα δημιουργείται  ένας γενικότερος δείκτης που δείχνει την τοποθέτηση των πολιτών αλλά το πιο σημαντικό για την έρευνα είναι η εξέλιξη του.

Στο γράφημα που ακολουθεί μπορούμε να δούμε την εξέλιξη των ελλήνων πολιτών. Παραθέτουμε και τον μέσο όρο των Ευρωπαίων ο οποίος χρησιμοποιείται σαν σημείο αναφοράς. Στην Ελλάδα ξεκίνησε από 5,2 το 2014 πήγε στο 5 (πιο αριστερά δηλαδή το 2015 που ήταν έτος εκλογικών αναμετρήσεων) και βρίσκεται τώρα στο 5,3. Ο αντίστοιχος ευρωπαϊκός είναι σταθερός στα 5,1. Δηλαδή, μπορούμε να πούμε ότι είμαστε λίγο πιο δεξιά (αυτοπροσδιοριζόμαστε έτσι) από τους Ευρωπαίους. Βέβαια σε καμιά περίπτωση αυτό δεν σημαίνει πρόθεση ψήφου.

Ενώ ουσιαστικά δεν έχει αλλάξει ο αυτοπροσδιορισμός όσον αφορά την αριστερή ή δεξιά μας τοποθέτηση, παρατηρούμε ότι σε πολλές ερωτήσεις έχουμε αλλαγή θέσεων.

Δηλαδή, το αριστερό ή το δεξιό ακροατήριο αλλάζει τις θέσεις του.

Eτσι, αν αναλύσουμε ορισμένες απαντήσεις στις ίδιες ερωτήσεις που έγιναν σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα,  με κριτήριο τον αυτοπροσδιορισμό, βλέπουμε ουσιαστικές διαφοροποιήσεις.

Σαν παράδειγμα αναφέρουμε την ερώτηση αν είναι επείγον να λυθεί το θέμα του χρέους (η ακριβής ερώτηση είναι αν πρέπει να ληφθούν άμεσα μέτρα για τη μείωση του χρέους).

Η μεγάλη πλειοψηφία (πάνω από το 60% των ερωτηθέντων) πιστεύει διαχρονικά ότι πράγματι πρέπει να ληφθούν τέτοια μέτρα (δεν αναφέρουμε τι μέτρα αλλά αν πρέπει να ληφθούν μέτρα).

Το γράφημα δείχνει καθαρά αυτή την τάση και τη μικρή διαφοροποίηση. Οι μπλε κολόνες είναι το άθροισμα αυτών που είτε συμφωνούν απόλυτα είτε μάλλον συμφωνούν και οι κόκκινες κολόνες αυτοί πού διαφωνούν (είτε απόλυτα είτε μάλλον). Ουσιαστικά έχουμε πολύ μικρές και ασήμαντες διαφοροποιήσεις. Υπάρχουν ποιοτικές αλλαγές (αύξηση σημαντικά αυτών που συμφωνούν απόλυτα από 23% σε 29% και μείωση σημαντικά αυτών που διαφωνούν απόλυτα από 17% σε 10%).

Εχει όμως ενδιαφέρον αυτή η ανάλυση να γίνει με βάση τον αυτοπροσδιορισμό. Στο διάγραμμα που ακολουθεί  βλέπουμε την εξέλιξη των απαντήσεων για την Αριστερά. Η σχετική πλειοψηφία ( 57% με 41% το 2015) έγινε απόλυτη πλειοψηφία το 2018 (70% με 27%).

Το ποσοστό δε που διαφωνούσε απόλυτα έπεσε από το 18% στο μόλις 7%.

Ο ακόλουθος πίνακας δείχνει πώς απάντησαν οι αριστεροί στη συγκεκριμένη ερώτηση.

Δηλαδή, αν η άμεση λήψη μέτρων για τη μείωση του χρέους ήταν δεξιά θέση το 2015 τώρα είναι καθαρά αριστερή θέση. Ενδιαφέρον εύρημα.

Σαν συμπέρασμα θα μπορούσαμε να πούμε ότι δύσκολα αλλάζουμε τις πολιτικές τοποθετήσεις μας αλλά εύκολα αλλάζουμε τις θέσεις μας. Το αριστερός ή δεξιός είναι μάλλον μια προκατάληψη παρά ιδεολογική θέση.

---

* Ο Αντώνης Παπακώστας είναι διδάκτωρ Πληροφορικής από το Πανεπιστήμιο Pierre et Marie Curie του Παρισιού. Εργάστηκε από το 1985 για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε διάφορες θέσεις ευθύνης της Πληροφορικής αλλά και της Επικοινωνίας. Από το 2000 έως το 2008 ήταν υπεύθυνος και για το Ευρωβαρόμετρο με το οποίο έκανε εκαντοντάδες έρευνες.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News