Η κατασκευή του στερεοτύπου των «λευκών Χριστουγέννων» που στην Αγγλία σπανίως είναι λευκά και τελικά οφείλεται στον Ντίκενς, όπως αναφέρεται στο Protagon (εδώ) δεν είναι το μοναδικό στοιχείο που έχει προστεθεί στην πορεία των αιώνων στην εορτή αυτή με τις αρχαίες παγανιστικές της ρίζες. Ενα άλλο χαρακτηριστικό της γιορτής είναι το χριστουγεννιάτικο δέντρο, που εμφανίστηκε κατά την Αναγέννηση στις γερμανικές χώρες, με τον Μαρτίνο Λούθηρο να παίζει κεντρικό ρόλο σε αυτήν την εξέλιξη (και τον καθηγητή του Χάρβαρντ, Charles Follen, που στόλισε το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στην Αμερική, σε ένα χριστουγεννιάτικο πάρτι στο σπίτι του το 1832).

Γενικά τα Χριστούγεννα αποτελούν ένα πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα σταδιακών μετατροπών και μετατοπίσεων όχι μόνο ως προς τα εξωτερικά τους στοιχεία, αλλά και ως προς το ουσιαστικό του νόημα, που βέβαια παραμένει πολύπλευρο.

Μια πολύ ενδιαφέρουσα τέτοια «μετατόπιση νοήματος» πραγματοποιήθηκε στην Αναγέννηση και συνδέθηκε με την κατασκευή της (δυτικο-κεντρο) ευρωπαϊκής ταυτότητας. Είναι η εποχή κατά την οποία εγκαταλείπονται οι σταυροφορίες, και αυτό σε ιδεολογικό επίπεδο σημαίνει ότι η Ευρώπη (η εκτός οθωμανικής κατοχής) αναζητά πλέον τον πυρήνα της ύπαρξής της στον εαυτό της και όχι στους μακρινούς τόπους της Ανατολής. Ετσι, παρατηρούμε ότι και η χριστιανική θρησκεία, που αποτελεί βασικό συνδετικό ιστό των κοινωνών της εποχής (και για πολύ αργότερα) αποκτά όλο και περισσότερα δυτικο-ευρωπαϊκά χαρακτηριστικά. Αυτό φαίνεται καθαρά στους πίνακες της αναγεννησιακής ζωγραφικής που παρουσιάζουν τη Γέννηση και την Προσκύνηση των Μάγων.

Ενώ λοιπόν βασικό χαρακτηριστικό της αναγεννησιακής τέχνης είναι η προσπάθεια απόδοσης της πραγματικότητας με ακρίβεια, τάση που οδήγησε και στην προοπτική, η στάση αυτή δεν αφορά την ιστορική ακρίβεια, όπως φαίνεται στις ενδυμασίες και στα κτισμένα τοπία που φαίνονται στο βάθος. Οι ενδυμασίες είναι καθαρά αναγεννησιακές όπως και οι πόλεις που απεικονίζονται στους πίνακες.

Αυτή η επιλογή των αναχρονισμών δεν δείχνει καθόλου άγνοια, αλλά αντίθετα στέλνει το μήνυμα ότι αυτή η ιστορία των Χριστουγέννων «είναι ουσιαστικά δική μας», συστατικό στοιχείο των απαρχών της σύγχρονης ευρωπαϊκής ταυτότητας. Τόσο δική μας, δηλαδή, που βάζουμε όποιους θέλουμε, και όπως τους θέλουμε και όπου θέλουμε. Κι αυτό γιατί έπρεπε οι τόποι της Βίβλου και ο λαός εκεί να μείνουν σκέτα ονόματα (ώστε να μην διαταραχθεί η αυθεντία της) αλλά να χάσουν κάθε ιστορικό περιεχόμενο και μετατραπούν έτσι σε αφηρημένα σύμβολα, ώστε να γίνουν στοιχεία μιας νέας πραγματικότητας, την οποία όλοι αναγνώριζαν ως σημαντικότερη αυτού που θα ήταν η «ιστορική αλήθεια». Εδώ βλέπουμε πώς τα «fake news» μπορούν να δημιουργήσουν την πραγματικότητα, όταν συντρέχουν βέβαια και άλλοι παράγοντες και σ’ αυτό το πλαίσιο κάθε επίκληση της «πραγματικής» Iστορίας δείχνει εκτός θέματος. Αυτό το στοιχείο το συνέλαβαν οι Monty Python στο διάσημο σκετς με τον Μικελάντζελο (αντί για τον Ντα Βίντσι), που όταν τον καλεί ο Πάπας για να του πει πως δεν είναι καθόλου ικανοποιημένος με τον πίνακά του «Μυστικός Δείπνος», και αναφέρεται στους αποστόλους, ο ζωγράφος ρωτάει: «γιατί; μήπως δείχνουν πολύ Εβραίοι;»

Και βέβαια, η παρατήρηση ότι η Ιστορία από μόνη της δεν έχει καμία δύναμη, απέναντι σε διαστρεβλώσεις ή επιλεκτικές της χρήσεις, όπως δείχνει η διαμόρφωση της εορτής των Χριστουγέννων, είναι καλό να λαμβάνεται υπ’ όψη απέναντι στις προσπάθειες δημιουργίας νέων εθνικών ταυτοτήτων, όπως συμβαίνει και στην ευρύτερη περιοχή μας.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News