To λεωφορείο καταφθάνει σε τρία λεπτά ακριβώς, σύμφωνα με τη φωτεινή ένδειξη στη στάση. Ο κύριος με το μπλε παλτό ούτε που κουνιέται. Μάταια ξελαιμιάζομαι να δω τι διαβάζει. Ηρθαμε σχεδόν μαζί, πριν πέντε λεπτά. Εκείνος δεν έχασε χρόνο, θρονιάστηκε και άνοιξε γρήγορα γρήγορα το βιβλίο του, σαν να είναι το μοναδικό πράγμα που τον ξεκουράζει σε αυτό το πρώτο δύσπεπτο πρωινό της επιστροφής στη δουλειά (μετά την κραιπάλη των διακοπών).

Συνεχίζει το διάβασμα και μέσα στο 550. Για δύο μόνο στάσεις. Υστερα κατεβαίνει τρέχοντας, για να χαθεί και αυτός στην τύρβη της καθημερινότητας.

Γυρίζω και βλέπω όλους εμάς τους υπόλοιπους επιβάτες, που σκρολάρουμε πάνω σε γατιά/μωρά αγνώστων, «αρχαία memes» και πλείστο ΑI-generated πολτό. Η διπλανή μου γελάει μόνη της με κάτι TikTok βίντεο με ανθρώπους που σαβουρώνουν ασιατική κουζίνα. Πάλι καλά που η νεαρή μπροστά παίζει chess.com.

Αναρωτιέμαι αν υπάρχει τελικά τρόπος να αντισταθεί κανείς στο ακατάσχετο brain rot που σιγοτρώει τις ζωές μας (όπως ο δάκος τον καρπό στα ελαιόδεντρα). Κάποιοι καταφέρνουν να αντιστέκονται, αλλά ας μην κοροϊδευόμαστε. Η «σήψη του μυαλού» (ή του εγκεφάλου»), λέξη της χρονιάς για το προηγούμενο έτος, είναι σχεδόν μοιραίο να παραμείνει το προσφιλές σπορ και του καινούργιου.

Υπάρχουν, αλήθεια, τρόποι να αντισταθεί κανείς στη νοητική παρακμή που προκαλεί η υπερκατανάλωση διαδικτυακής σκαρταδούρας;

Και ο ίδιος ο Ντοστογιέφσκι θα «σάπιζε» στο smartphone

ΟΚ, τα βιβλία μοιάζουν το προφανές αντίδοτο, αλλά και το πιο δυσκολοχώνευτο (ο μυς έχει ατροφήσει, ένα φίλος μου έλεγε ότι δυσκολεύεται να διαβάσει οτιδήποτε μεγαλύτερο από παράγραφο).

Ακόμα και οι ίδιοι οι συγγραφείς επιδίδονται πλέον σε ακατάσχετο brain rot πάνω στο κρεβάτι τους, σύμφωνα με τη βιβλιοκριτικό των Financial Times Μία Λέβιτιν. Η ίδια εξομολογείται ότι κάποτε η δουλειά της προκαλούσε τον φθόνο, τώρα απλά ο κόσμος την πλησιάζει ενοχικά για να της ομολογήσει ότι δεν διαβάζει πια όσο θα ήθελε.

Η Λέβιτιν παραδέχεται ότι το διάβασμα ενός βιβλίου φαντάζει σκέτη γαλέρα μπροστά στην άκοπη ντοπαμίνη των σόσιαλ. Ομως επισημαίνει ότι μόλις έξι λεπτά διαβάσματος μειώνουν κατά 2/3 τα επίπεδα του στρες. Το δε «βαθύ διάβασμα» (αυτό που συνδέεται ειδικά με τα βιβλία) προσφέρει και επιπλέον αβαντάζ: κριτική σκέψη, ενδοσκόπηση και ενσυναίσθηση. Δεν χρειάζεται, λέει, να ξεκινήσει κανείς με τα «βαριά», τους «Αδελφούς Καραμαζόφ» ή τον «Μόμπι Ντικ». Υπάρχουν και τα διηγήματα.

Μόνος με τις οθόνες σου

Το να αποφεύγεις να μένεις μόνος με τις συσκευές σου είναι ένα ακόμη καλό γιατρικό για το ακατάσχετο brain rot. Δεν είναι τυχαίο ότι ο ελεύθερος χρόνος στον 21ο αιώνα χωρίζεται από κάποιους κοινωνιολόγους  σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Στον «ελεύθερο χρόνο
“εμπλοκής”», που προϋποθέτει τη συμμετοχή σου και περιλαμβάνει την επαφή με άλλους ανθρώπους, τις συναυλίες και  τα σπορ.

Ο άλλος είναι ο «καθιστικός ελεύθερο χρόνος», που περιλαμβάνει το –κατά κανόνα μονήρες– «σάπισμα» στην τηλεόραση, στα βίντεο γκέιμ, στο κινητό (ενίοτε δε και σε όλα ταυτόχρονα, αφού λίγοι πλέον κάθονται το βράδυ στον καναπέ μπροστά σε μία μόνο οθόνη).

Δυστυχώς, «η αυτοεπιβαλλόμενη μοναχικότητα είναι ίσως το πιο σημαντικό κοινωνικό γεγονός του 21ου αιώνα στις ΗΠΑ», όπως γράφει ο Ντέρεκ Τόμσον στο Atlantic. Οι επόμενες γενιές σαν να επιδιώκουν να μεγαλώνουν μόνες. Ο μέσος άνθρωπος μένει ξύπνιος κατά μέσο όρο 900 λεπτά κάθε μέρα. Tα παιδιά και οι έφηβοι στην Αμερική σπαταλούν ημερησίως κοιτάζοντας τις οθόνες τους κατά μέσο όρο 270 λεπτά τις καθημερινές και 380 λεπτά τα Σαββατοκύριακα (από στοιχεία του Digital Parenting Initiative). Δηλαδή το 30% της «ξύπνιας» ζωής τους!

Πρόκειται, φυσικά, για παγκόσμιο φαινόμενο. Ολο και περισσότεροι ενδίδουμε όλο και πιο συχνά στον πειρασμό να κάτσουμε μέσα μόνοι μας για να κάνουμε αυτό ακριβώς (αυτό που στη διάρκεια των lockdown μάς γέμιζε με υπαρξιακό τρόμο).

Ακόμα και οι νεαροί ενήλικες συμπεριφέρονται από τα γεννοφάσκια τους σαν «βαρεμένοι» συνταξιούχοι. Θυμίζω τη μόδα «cancelling plans» (ακυρώνοντας σχέδια) στο TikTok, όπου εικοσάχρονοι ενθουσιάζονται που κάποιος/α φίλος/η μόλις ακύρωσε την έξοδο που είχαν κανονίσει. Διότι έτσι μπορούν πασιχαρείς να ξαναφορέσουν την πιζάμα τους και να κάτσουν στον καναπέ να «λιώσουν» στο σκρολάρισμα.

Διάσπαση προσοχής και ξερό ψωμί

Με τη διάσπαση προσοχής και το bain rot είναι όπως με το αβγό και την κότα. Δεν ξέρεις ποιος έκανε τι.

Η κατάσταση είναι πλέον απελπιστική. Διαβάζω με δέος ότι η Πινακοθήκη του Μάντσεστερ δοκιμάζει να γυμνάσει το attention span (χρυσόψαρου) των επισκεπτών της με μια ειδική αίθουσα με τρεις μόνο πίνακες.

Κάθεσαι στον καναπέ και για 15 λεπτά κοιτάζεις απλώς αυτούς τους τρεις πίνακες. H λογική είναι ότι εστιάζοντας την προσοχή σου σε κάτι, βελτιώνεις και την ψυχική σου υγεία. Oσοι εισέρχονται στην αίθουσα «τσιτωμένοι» και μουντρούχοι, βγαίνουν με μια πρωτόφαντη, λέει,  ευεξία (για όσους δεν μπορούν να πάνε στο Μάντσεστερ, συστήνω ανεπιφύλακτα τα βίντεο Masterpiece Meditation που προβάλλει το Μουσείο Βαν Γκογκ του Αμστερνταμ: αφήνεις την προσοχή και το πνεύμα σου να γαληνέψουν περιεργαζόμενος/η αριστουργήματα).

Οι ειδικοί στην ψυχική υγεία προτείνουν πολλά ακόμη αντίδοτα στη «σήψη του μυαλού». Διάφορες αναλογικές συνήθειες (π.χ. το να γράφεις ημερολόγιο), την επαφή με τη φύση, την κατανάλωση των ειδήσεων με φειδώ (π.χ. ένα «σνακ» το πρωί και ένα το βράδυ), την αλληλεγγύη, τον «κανόνα 80/20» (δηλαδή να αφιερώνεις 80% χρόνο οθόνης σε «υψηλό» ψηφιακό περιεχόμενο και να αφήνεις ένα 20% για τα «απόβλητα»), κ.τλ.

Μια φίλη μου χάρισε στις γιορτές μια κλεψύδρα. Οι λευκοί κόκκοι της θέλουν περίπου μισή ώρα να αλλάξουν δοχείο. Σκέφτηκα ότι αν είναι να έχω έναν μόνο στόχο-δέσμευση για το νέο έτος (τώρα που είναι νωρίς και δεν έχει ακόμα ξεφουσκώσει ο ζήλος της νέας αρχής), ας είναι αυτός: «Nα μην “κάψω” φέτος πολλά μισάωρα ελεύθερου χρόνου». Γιατί, παραφράζοντας τον Τζον Λένον, «η ζωή είναι αυτό που συμβαίνει όσο εμείς σκρολάρουμε».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News