«Ουάου, φέτος είμαστε τυχεροί, το σχολείο θα ανοίξει χωρίς μάσκες και self test». Πώς γίνεται άραγε να αναθρέψεις σήμερα τέκνα που δεν τρέμουν τη σκιά τους;

Βρίσκομαι μαζί με αρκετό κόσμο στην πισίνα ενός ξενοδοχείου της νότιας Εύβοιας. Μια μικρή– δεν πρέπει να είναι πάνω από τριών ετών– κάνει βουτιές με το κεφάλι, λίγο ριψοκίνδυνες, αν κρίνω τουλάχιστον από τις αντιδράσεις δύο μεσήλικων γυναικών δίπλα μου: «Πω, πω, δεν αντέχω ούτε να βλέπω!». Η μητέρα της μικρής χειροκροτεί και ενθαρρύνει την πάντολμη μικρή.

Πώς γίνεται να μεγαλώνεις παιδιά που δεν φοβούνται σε μια εποχή που το «Επιστροφή στο σχολείο χωρίς μάσκες και self test» θεωρείται κατάκτηση; Πώς γίνεται να μην τους κληροδοτήσεις τους δικούς σου φόβους –τεράστια πλέον η γκάμα– στην εποχή της «πολυκρίσης» ή της «μονιμοκρίσης» (κακόηχη, το ομολογώ, απόδοση του νεολογισμού «permacrisis»);

Για να είμαστε ειλικρινείς και πριν από την πανδημία ή το Ουκρανικό ο φόβος είχε γίνει το απόλυτο αμπαλάζ της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας. Τα σπίτια είχαν ήδη μεταμορφωθεί σε οχυρά (είναι εντυπωσιακό πόσοι έλληνες γεννήτορες θεωρούν απόλυτα λογική και θεμιτή την τοποθέτηση κάμερας για την παρακολούθηση της «νταντάς» ή ακόμα και του διαβάσματος του τέκνου).

Οι γονείς έτρεμαν ήδη τα πάντα: ότι τα παιδιά θα μεγαλώσουν πολύ αργά ή πολύ γρήγορα, ότι δεν θα τους αγαπούν, ότι δεν θα πάρουν το Proficiency στην Γ΄Δημοτικού, ότι θα ζήσουν δυστυχισμένα, ότι ο παιδεραστής με το βαν παραμονεύει στην επόμενη γωνία, ότι δεν έχουν φάει καλό πρωινό και δεν θα πάνε καλά σήμερα στο σχολείο, ότι το πάρτυ των γενεθλίων δεν είχε τα σωστά κόκκινα μπαλόνια.

Ποιο ενεργειακό και ποια ευλογιά των πιθήκων! Ηδη από το 2018 οι γονείς στις ΗΠΑ σπαταλούσαν 37 ώρες την εβδομάδα ανησυχώντας για τα παιδιά τους.

Οσο για τα ίδια τα παιδιά ζούσαν σε μια απόλυτη κατάσταση τεχνητού φόβου. Κρατούνταν μακριά από τη διαχείριση του οποιαδήποτε ρίσκου και η ζωή γι΄ αυτά είχε σαφή και προδιαγεγραμμένα όρια. Κάτι σαν πάρκο/κλωβό μωρού με μεταλλική μπάρα ασφαλείας.

Η ζωή μετά

Και ύστερα αφίχθησαν οι Δέκα Πληγές του Φαραώ και η μπάρα ασφαλείας παραβιάστηκε. Αληθινοί, σαρωτικοί, πρωτόγνωροι, παγκόσμιοι φόβοι τρύπωσαν μέσα. Ο φολιδοφόρος Βέκνα από το «Stranger Things» μοιάζει «γατάκι» μπροστά τους. Για τα παιδιά κατέρρευσε η ψευδαίσθηση του ασφαλούς κόσμου που είχαμε επιμελώς δημιουργήσει.

Και όμως οι ειδικοί αποφαίνονται ότι δεν χρειάζεται να τα βάφουμε μαύρα. Τα παιδιά του 2022 δεν είναι απαραίτητο να νιώθουν φοβισμένα. Η πολυκρίση μπορεί αντιθέτως να τα έχει καταστήσει πιο ανθεκτικά, πιο προσαρμοστικά, λιγότερο εγωκεντρικά, να τα έχει ωθήσει να ανακαλύψουν τα πραγματικά τους ψυχικά αποθέματα. Μπορεί ακόμη να τα έχει κιόλας βοηθήσει να μάθουν να φοβούνται αυτά που πρέπει να φοβούνται και να είναι έτοιμα να τα αντιμετωπίσουν.

Οπως μου επισήμανε προ καιρού, με αφορμή την πανδημία, η παιδοψυχίατρος Σοφία Βγενοπούλου σημασία έχει «το πώς θα τα διαπαιδαγωγήσουμε μέσα από αυτή την εμπειρία, τι αφήγημα θα φτιάξουμε για εμάς και εκείνα. Εχει μεγάλη σημασία να το θυμόμαστε όλο αυτό και να το διηγηθούμε σαν μια εποχή κουράγιου, ψυχικής ανθεκτικότητας και προσαρμοστικότητας. Και τα παιδιά επέδειξαν τρομερή προσαρμοστικότητα, πολύ περισσότερη από ό,τι εμείς…».

Μακριά από τρομοκρατημένους γονείς

Προέχει βέβαια να μην μπολιάζονται νυχθημερόν με τον δικό μας φόβο (οι έρευνες δείχνουν ότι οι γονείς τους τον μεταγγίζουμε αυτούσιο). Οπως συμβουλεύει εσχάτως στο Αtlantic o Αρθουρ Σ. Μπρουκς καλό είναι να διαβάζει κανείς τις στατιστικές που αποδεικνύουν πόσο πιο ασφαλές είναι σήμερα ένα παιδί (της Δύσης φυσικά) σε σχέση με το παρελθόν: «Χρησιμοποιείστε τα δεδομένα αυτά για να εξουδετερώνετε την αδυσώπητη εστίαση των μίντια στον τρόμο και τον κίνδυνο».

Μακριά λοιπόν από τον γονεϊκό φόβο γιατί γεννά πανικό (θυμίζω τους παλαβούς Σουηδούς γονείς που είχαν τα παιδιά «φυλακισμένα» μήνες στο σπίτι για να μην κολλήσουν κορονοϊό), γεννά έλλειψη εμπιστοσύνης, φέρνει περισσότερο φόβο.

Αλλά και λιγότερη ανεκτικότητα. Το είχε επιβεβαιώσει η αμερικανική έρευνα «The world is a scary place» (2016). Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να δηλώσουν αν συμφωνούν ή όχι με δηλώσεις του τύπου: «Ανά πάσα στιγμή ο κόσμος μπορεί να παραδοθεί στο χάος και την αναρχία» και «Υπάρχουν στην κοινωνία πολλοί επικίνδυνοι άνθρωποι που μπορούν να σου επιτεθούν από κακία και μόνο».

Οσοι συμμετέχοντες είχαν υψηλό σκορ στην εν λόγω «Κλίμακα “Πιστεύοντας σε έναν Επικίνδυνο Κόσμο”» («Belief in a Dangerous World Scale») εμφάνιζαν και αυξημένη προκατάληψη εις βάρος συγκεκριμένων δημογραφικών ομάδων (πχ. παράνομων μεταναστών, μουσουλμάνων κοκ) που θεωρούνται στερεοτυπικά «επικίνδυνες». Η έρευνα διενεργήθηκε σε ενήλικες αλλά δεν είναι δύσκολο να προβλέψεις ανάλογες αντιδράσεις σε ανηλίκους.

Σε μια ταβέρνα που καθόμαστε μια μεγάλη παρέα, κάποιος μιλάει για τον κίνδυνο «εκτροχιασμού» στην Ζαπορίζια. «Χειρότερα και από το Τσερνόμπιλ θα είναι» λέει με στόμφο και με ζώνουν τα φίδια.

Κοιτάζω απέναντι τον γιό μου. Ακούει με ενδιαφέρον αλλά μετά ρωτάει κάτι για το Eurobasket 2022. Δεν είναι μόνο, σκέφτομαι, η άγνοια κινδύνου ή η εφηβική αίσθηση παντοδυναμίας. Πολλά παιδιά της πολυκρίσης–θέλω να ελπίζω– έχουν ήδη μάθει να αντέχουν.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News