Η συζήτηση για πρόωρες εκλογές είναι μία ελληνική (και ιταλική) ιδιαιτερότητα, η οποία πλέον είναι φανερό πως αντικατοπτρίζει μία θεσμική ατέλεια της χώρας. Ωστόσο, κανείς δεν τολμά να κάνει μία τόσο γενναία συνταγματική μεταρρύθμιση και να τις απαγορεύσει. Αν το δει κάποιος ρεαλιστικά, μπορεί και να είναι ασύμβατη τόση σταθερότητα με την ιδιοσυγκρασία των Ελλήνων.

Οπότε, ενδεχομένως η διαρκής εκλογολογία και εκλογολαγνεία να είναι κάτι το οποίο όλοι θα πρέπει να αποδεχθούν ως αδυναμία του εθνικού μας χαρακτήρα και να πορευτούμε με αυτό.

Παρά ταύτα, και αφού με τα όσα επανέλαβε εμφατικά και τεκμηριωμένα ο Πρωθυπουργός τις τελευταίες ημέρες, φαίνεται ότι πορευόμαστε προς εκλογές στην πραγματική τους ώρα, μπορεί κανείς να κοιτάξει λίγο στο παρελθόν.

Θα διαπιστώσει ότι όσο και αν μιλάμε διαρκώς για εκλογές με το που ολοκληρώνονται οι προηγούμενες, ελάχιστες είναι οι φορές που κάποιος Πρωθυπουργός στα μεταπολιτευτικά χρόνια έστησε κάλπες έτσι, «για πλάκα» ή αποκλειστικά και μόνο για λόγους πολιτικού καιροσκοπισμού. Συνολικά πάντως, μόνο τρεις κυβερνήσεις εξάντλησαν στο απόλυτο τη συνταγματική τους θητεία τα τελευταία 48 χρόνια. Αυτές της ΝΔ 1977-1981, του ΠΑΣΟΚ 1985-1989 και επίσης του ΠΑΣΟΚ το 2000-2004.

Από την ΕΟΚ στην πρώτη «αναλογική» περιπέτεια

Οι πρώτες πρόωρες εκλογές, έγιναν τον Νοέμβριο του 1977. Είχε μόλις πεθάνει ο Μακάριος, το Κυπριακό φούντωνε και – κυρίως – ήταν σε εξέλιξη οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Εστω και προσχηματικά, η αφορμή ήταν ρεαλιστική και πειστική και το πολιτικό σκηνικό της εποχής δεν δικαιολογούσε κάποια σοβαρή αμφισβήτηση του ενδεχομένου ότι ο Καραμανλής θα κέρδιζε ούτως ή άλλως έναν χρόνο αργότερα.

Εκείνη η τετραετία εξαντλήθηκε, τον Οκτώβριο του ‘81 έγιναν οι επόμενες εκλογές, κέρδισε το ΠΑΣΟΚ και το ‘85 παρά την φρικαλέα πόλωση της εποχής, μόνο τεχνικά μπορούσαν να χαρακτηριστούν πρόωρες οι εκλογές του Ιουνίου, με επίσπευση μόλις κατά δύο μήνες.

Το ‘89 οι εκλογές έγιναν στην ώρα τους και ακολούθησε το παρ’ ολίγον χάος – λόγω απλής αναλογικής. Χρειάστηκαν δύο διαδοχικές αναμετρήσεις μετά την παραπομπή του Ανδρέα στο ειδικό δικαστήριο και το φιάσκο, τον Απρίλιο του ‘90 κέρδισε την οριακή αυτοδυναμία η ΝΔ και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης εκλέχτηκε πρωθυπουργός. Κυβέρνησε στην επεισοδιακή εκείνη εποχή επί τρία και πλέον χρόνια με 151 βουλευτές και οι εκλογές του Οκτωβρίου του 1993, τις οποίες κέρδισε το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα, έγιναν επειδή πολύ απλά η κυβέρνηση του Μητσοτάκη έχασε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία από τους Σαμαρά, Σιμπλίδη κ.λπ.

Πρόωρες εκλογές έγιναν στη συνέχεια τον Σεπτέμβριο του 1996. Είχε πεθάνει ο Ανδρέας, είχε κοντέψει να διαλυθεί το ΠΑΣΟΚ προτού επικρατήσει εσωκομματικά ο Σημίτης, είχε επινοηθεί και τεθεί το δίλημμα του «εκσυγχρονισμού», η πρόωρη κάλπη ήταν λίγο πολύ πολιτικοκοινωνική αναγκαιότητα.

Το πρώτο ατόπημα

Βλέποντάς το ψυχρά και παρά τα διάφορα παρατράγουδα, η περίοδος 1996-2004, ήταν ένα διάστημα σχετικής πολιτικής κανονικότητας. Τον Απρίλιο του 2000 προκηρύχθηκαν εκλογές, πρόωρες κατά λίγους μήνες και η αφορμή ήταν η διαχείριση της πορείας της χώρας προς την ΟΝΕ. Η κυβέρνηση Σημίτη έπεσε σαν ώριμο φρούτο τέσσερα χρόνια αργότερα και τον Μάρτιο του 2004 τις προγραμματισμένες εκλογές κέρδισε η ΝΔ του Κώστα Καραμανλή.

Κάπου εκεί σημειώθηκε ένα από τα μεγάλα ατοπήματα. Έξι μήνες πριν από τη λήξη της θητείας του, ο Καραμανλής προκήρυξε εκλογές το φθινόπωρο του 2007 με πρόσχημα τις… μεταρρυθμίσεις στην Παιδεία και την κατάρτιση του προϋπολογισμού (!). Το μόνο που κατάφερε ήταν να μειώσει τις έδρες του από τις 165 στις 152 και δύο χρόνια αργότερα και αφότου είχε «τιναχθεί η μπάνκα στον αέρα», κατέφυγε και πάλι σε εκλογές, παραδίδοντας λίγο-πολύ χάος, τον Οκτώβριο του 2009.

Η περίοδος που ακολουθεί είναι ίσως η πιο σκοτεινή της μεταπολίτευσης. Οι μνημονιακές κυβερνήσεις άρχισαν σύντομα να κλονίζονται, θεσμικά φάνηκε ότι πολλά μπορούν να λειτουργήσουν, όμως πολιτικά και για διάφορους λόγους, όχι απαραιτήτως εθνικού συμφέροντος, η ΝΔ του Σαμαρά απαίτησε τις πρόωρες εκλογές του Μαΐου 2012. Το αδιέξοδο οδήγησε στις επόμενες εκλογές του Ιουνίου και σχηματίστηκε μία κυβέρνηση από ΝΔ, ΠΑΣΟΚ (και ΔΗΜΑΡ, που στην πορεία άλλαξε γνώμη…). Ήταν καταδικασμένη σε μία μεγάλη πολιτική θυσία. Άντεξε έως το 2014, οπότε Τσίπρας, Καμμένος και Χρυσή Αυγή ασέλγησαν με κάθε δυνατό τρόπο στο σώμα του Συντάγματος με πρόσχημα την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας και άρχισε η μεγάλη περιπέτεια. Τι έγινε το 2015-2019 το θυμούνται όλοι. Πάντως ο Τσίπρας σχεδόν εξάντλησε τη δεύτερη θητεία του, κάτι που πιθανώς θα είχε κατορθώσει αν δεν είχε συντριβεί στις ευρωεκλογές του ’19.

Εναν αιώνα πίσω

Σήμερα, αναλογιζόμενος κανείς τις συνθήκες και όσο ακούγονται οι συζητήσεις για πρόωρες εκλογές, που λογικά θα πρέπει πλέον να ξεχαστούν, η ιστορική αναδρομή ίσως θα πρέπει να γυρίσει παλαιότερα, έναν αιώνα πίσω.

Η διεξαγωγή των εκλογών του 1920, εν μέσω της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ήταν ένα από τα μεγαλύτερα και καθοριστικά ατοπήματα της Ιστορίας. Ο Βενιζέλος τις προκήρυξε εν μέσω Μικρασιατικής Εκστρατείας, σε συνθήκες ακραίου διχασμού, υπό την πίεση της αντιπολίτευσης και έχοντας στην τσέπη τη Συνθήκη των Σεβρών. Τις κέρδισε με το πλειοψηφικό σύστημα η ετερόκλητη, λαϊκιστική «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις». Σχεδόν αμέσως οργάνωσε δημοψήφισμα για την επαναφορά στο θρόνο του Κωνσταντίνου Α’ και από εκεί κι έπειτα, ο δρόμος προς τον όλεθρο είχε ανοίξει και ήταν στρωμένος μόνο με λάθη στα πεδία των μαχών και της διπλωματίας. Η παρουσία του φιλογερμανού βασιλιά, είτε ως αιτία, είτε ως αφορμή, απομόνωσε διεθνώς τη χώρα, εξαφάνισε κάθε συμμαχικό έρεισμα και τελικά, η Ελλάδα εγκαταλείφθηκε στις διαθέσεις των ορδών του Κεμάλ.

Οι αντιστοιχίες με το σήμερα δεν είναι προφανείς και απόλυτες.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι σε συνθήκες κλιμακούμενης κρίσης, καλό είναι να μην τζογάρει κανείς. Ειδικά όσο υπάρχουν παράμετροι σκοτεινές, που μπορεί να οδηγήσουν σε χάος (πλειοψηφικό σύστημα το ‘20, απλή αναλογική σήμερα).

Και πάντως, πέραν όλων αυτών, καλό είναι να έχει πάντοτε κανείς υπόψη του τον άγνωστο Χ: την περιπετειώδη διάθεση των Ελλήνων, που λέει και ο Βενιζέλος (ο Βαγγέλης). Υπό αυτήν την έννοια, το βασικό θέμα δεν είναι μόνο πότε θα γίνουν οι εκλογές, αλλά και ποια συναίσθηση ευθύνης θα έχει ο/η ψηφοφόρος.

Και πάντως, η ιστορική διαπίστωση δείχνει ότι όποιος τζογάρισε στα τυφλά με τις εκλογές, το πλήρωσε πάρα πολύ ακριβά…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News