Στη διάρκεια της πανδημίας γεννήθηκε στο Facebook «Mια ομάδα όπου όλοι παριστάνουμε ότι δουλεύουμε στο ίδιο γραφείο» («Α group where we all pretend to work in the same office»). Στόχος, βέβαια, να καταπραϋνθούν τα στερητικά συμπτώματα από την απουσία, τότε, της ημερήσιας εργασιακής ρουτίνας. Από τα 248.000 μέλη απαιτείτο ακόμα και η προσφιλής γκρίνια κάθε κανονικού εργαζόμενου «για τη δουλειά που μου τρώει τη ζωή και που κάποια μέρα θα την παρατήσω» (σαν τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ, υπάλληλο στις κουβαρίστρες «Λουξ» στα «Χαμένα Ονειρα» του Αλέκου Σακελλάριου).

Σήμερα, η ομάδα αυτή δείχνει να ανήκει σε άλλον αιώνα. H επανάσταση τελικώς συντελέστηκε αθόρυβα και αναίμακτα. Οι υποστηρικτές του κινήματος «ολική επιστροφή στο παλιό εργασιακό μοντέλο» ντροπιάστηκαν, το ισοθερμικό τσαντάκι για το μεσημεριανό και το μήλο παραχώθηκε σε κάποιο ντουλάπι. Η βουτιά σε ζήτηση για γραφεία είναι η πλέον απτή απόδειξη ότι δεν θα επιστρέψουμε ποτέ εκεί (μόνο αυτόν τον μήνα στις ΗΠΑ τα ποσοστά πληρότητας στα κτίρια γραφείων είναι 50% κάτω σε σχέση με τα αντίστοιχα του Φεβρουαρίου 2020).

«Αυτό είναι συγκλονιστικό. Μόνο οι μισές μέρες σπαταλώνται στο γραφείο σε σύγκριση με την προπανδημική εποχή» έγραφε προ ημερών στους Νew York Times o Nίκολας Μπλουμ, καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, ο οποίος ασχολείται με τις «work from home» πρακτικές εδώ και 20, παρακαλώ, χρόνια. Γιατί έχασαν οι θιασώτες τού «θα γυρίσουμε πίσω»; «Υπήρξε ενθουσιασμός και καταπιεσμένη απαίτηση από ανθρώπους που ήθελαν να εγκαταλείψουν το τραπέζι της κουζίνας τους για εργονομικά καλύτερα γραφεία» παραδέχεται ο Μπλουμ. «Ναι, είναι αλήθεια ότι υπήρξε. Απλά δεν ήθελαν να τα επισκέπτονται όλη την ώρα».

Ως εκ τούτου, το μπασταρδεμένο, το λεγόμενο «υβριδικό» μοντέλο ήταν εκείνο που σε πολλούς κλάδους επικράτησε. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της McKinsey, μισές μέρες γραφείο και μισές σπίτι είναι για τους περισσότερους η ιδανική συνθήκη. Διότι παίρνεις μια γερή τζούρα από το γραφείο: ενδυματολογικές επιλογές που δεν περιλαμβάνουν φθαρμένο αθλητικό σορτς και χνουδωτή παντόφλα, δύο ώρες πηγαινέλα σε φρικτή κίνηση, χαλασμένος εκτυπωτής, τοξικός συνάδελφος που σου καταστρέφει τη  ζωή, brainstorming αλλά και ζωτικό, χαμηλής υποστάθμης κουτσομπολιό κ.τ.λ.

Παίρνεις όμως και μια ιδέα από το σπίτι: teleconference «με τους πάνω» (που δεν βλέπουν τι φοράς από τη μέση και κάτω, ούτε ότι κάποιες στιγμές που κλείνεις μικρόφωνο και κάμερα, παίζεις κιθάρα), διακεκομμένες (από το μαγείρεμα και τα πλυντήρια) εργατοώρες, συχνά διαλείμματα για doomscrolling στο Παλαιστινιακό αλλά και στον χάρτη της Πολιτείας της Νέας Υόρκης (για να εντοπίσεις πού ακριβώς είναι τα Χάμπτονς) κ.τ.λ.

Οι πανδημικοί όροι «εξ αποστάσεως» και «από το σπίτι» τείνουν να καταργηθούν, η λέξη κλειδί είναι η παλιά, καλή «flexibility» («ευελιξία»). «Δεν χρειάζεται να ξοδέψω πολλά ούτε καν για ρούχα εγκυμοσύνης, διότι πηγαίνω μία φορά, το πολύ δύο, την εβδομάδα στο γραφείο!», μου λέει μια 33χρονη social investor στο Λονδίνο, έγκυος στο δεύτερο παιδί της. «Είναι απλά τέλειο για μένα. Εχω απόλυτη ευελιξία, ακόμα και στο ποια μέρα θα πάω. Επειδή οι περισσότεροι συνάδελφοι είμαστε διασκορπισμένοι στη Βρετανία, δεν χάνω και πολύ “team building”. Η προϊσταμένη μου είναι άκρως απαιτητική αλλά μας εμπιστεύεται ότι η δουλειά, όπως και να ‘χει, θα γίνει, είτε πάμε στο γραφείο είτε μείνουμε στο σπίτι».

Oι παράπλευρες απώλειες

Η επανάσταση συντελείται, αλλά όχι χωρίς απώλειες. Υπάρχουν π.χ. εκείνοι που ξέμειναν να εργάζονται αποκλειστικά remote. Χωρίζονται χονδρικά σε τρεις μεγάλες κατηγορίες. Σε εκείνους που άνθισαν (γιατί έχουν πολλά λεφτά και φανταστική μπεϊμπισίτερ, γιατί ζουν μόνοι, γιατί αυτή η αναγκαστική αποκόλληση από ένα συγκεκριμένο εργασιακό περιβάλλον τους «αφύπνισε» σε υπαρξιακό επίπεδο, κ.τ.λ.). Μαθαίνω π.χ. για στέλεχος εταιρείας στο Παρίσι που μετακόμισε με όλη του την οικογένεια στο Μπορντό (τρία plus αμέσως αμέσως: πολύ πιο φθηνό σπίτι, ζωή στην εξοχή και καλό κρασί).

Η δεύτερη ομάδα είναι εκείνη των «φροντιστών». Αν φροντίζεις (χωρίς βοήθεια ή με οικονομική στενότητα) παιδιά, σύντροφο με πρόβλημα υγείας, ηλικιωμένους γονείς κ.ο.κ., το να γυρίσεις ξανά στο γραφείο ισοδυναμεί με το να πας τη δεδομένη ιστορική συγκυρία ταξίδι αναψυχής στο Ιράν.

Είναι και η τρίτη, η πολυπληθέστερη ομάδα, με εκείνους που εμφανίζουν ήδη τα σημάδια κόπωσης από ένα πείραμα που κάποτε έδειχνε ιδεώδες. Ακούω έναν συνάδελφο δημοσιογράφο που πριν από τρία χρόνια μου έλεγε «Δεν μπορώ να φανταστώ ότι κάποια στιγμή θα χρειαστεί να γυρίσω στο γραφείο!», να εκδηλώνει εσχάτως μια περίεργη αμφιθυμία: «Εχω κλειστεί υπερβολικά». «Καλό είναι το σπίτι, αλλά νιώθω όλη τη μέρα σαν να σέρνομαι», μου λέει μια remote ελεύθερη επαγγελματίας. «Μου λείπει να βλέπω κόσμο, να “ζυμώνομαι”».

Οι ειδικοί έχουν ήδη αρχίσει να προειδοποιούν για το ψυχικό αποτύπωμα της δουλειάς μόνο από το σπίτι. Οπως μου έλεγε πρόσφατα ο ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Σάββας Σαββόπουλος, το να τα κάνεις όλα από τη βολή του καναπέ σου βοηθάει λίγο στην παλινδρόμηση. «Υπό την έννοια ότι αφήνομαι να ζω σε έναν μικρόκοσμο και εκεί να γίνονται όλα. Και το φαγητό, και ο ύπνος, η κοινωνική ζωή, η σεξουαλική ζωή και η δουλειά».

Με άλλα λόγια, απομονώνεσαι και σκουριάζεις κοινωνικά. Χάνεις την εγρήγορση που αποκτάς όταν αντιμετωπίζεις τους άλλους στο γραφείο (πελάτες, προϊσταμένους, συναδέλφους), όπως χάνεις και αυτές τις μικρές, καθημερινές ανθρώπινες «συναλλαγές» (π.χ. στον δρόμο για να πάρεις καφέ ή στο μετρό) που σε βοηθούν να ανακαλύψεις ποιος είσαι. Ακόμα και σε αυτή τη «Zoom» (την εταιρεία που κατέστησε την τηλεδιάσκεψη τρόπο ζωής) απαίτησαν από τους εργαζομένους να επιστρέφουν τουλάχιστον δύο μέρες στο γραφείο (τουλάχιστον σε όσους κατοικούν σε απόσταση 80 χιλιομέτρων).

H επανάσταση θα συνεχίσει να συντελείται και οι εργοδότες και στην Ελλάδα θα αρχίσουν να ανασκουμπώνονται για να δουν πώς θα το κάνουν όλο αυτό να δουλέψει (αντί να ικετεύουν ή να φοβερίζουν τους εργαζομένους να γυρίσουν μια και καλή στο γραφείο). Αλλωστε, τέρμα το παραμύθι ότι δουλεύω οίκοθεν σημαίνει αραλίκι και χαμηλή παραγωγικότητα. Οι ίδιοι οι εργαζόμενοι το απαιτούν πλέον το μοντέλο 50/50. «Δεν θα πήγαινα ποτέ σε εταιρεία που είσαι πέντε μέρες σε γραφείο», μου λέει με στόμφο στο Whats App ένας φιλόδοξος millennial, στέλεχος πολυεθνικής. Είναι Τετάρτη μεσημέρι και βρίσκεται με την πεντάχρονη κόρη του στην παιδική χαρά.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News