Ημουν 25, στα πρώτα χρόνια της επαγγελματικής διαδρομής μου, στο πολιτιστικό τμήμα της εφημερίδας, όταν με βρήκε στο τηλέφωνο ο πατέρας μιας φερέλπιδος χορεύτριας κλασικού μπαλέτου. «Κυρία Παπαδημητρίου, θα ήθελα πολύ να έρθω να σας φέρω το βιογραφικό της…». Καθότι ευγενής– και άπειρη– δέχτηκα.

Δύο μέρες αργότερα με πήραν από την είσοδο ότι ανεβαίνει ο κύριος Χ. Βλέπω έναν μέσης ηλικίας άνδρα με ριγωτό κοστούμι. «Η κυρία Παπαδημητρίου;» ρωτάει. «Η ίδια» απαντώ. Το βλέμμα του εμπεριείχε αηδία καθώς ζητούσε απελπισμένα να επιβεβαιώσει το απευκταίο: «Εσείς είστε;».

Θυμήθηκα το περιστατικό παρακολουθώντας τον ευφυή τρόπο με τον οποίο η υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, η «νέα και ωραία» Δόμνα Μιχαηλίδου περιέγραφε προ ημερών στο «2night show» τον ανεστραμμένο ηλικιακό ρατσισμό που αντιμετωπίζει «από την πρώτη κιόλας μέρα». «Καταλαβαίνεις ότι το στερεότυπο είναι βαθιά ριζωμένο σε μια κοινωνία, όταν έρχεται και καλοπροαίρετα. Μπαίνω στο Προεδρικό Μέγαρο να ορκιστώ και μου λένε καλοπροαίρετα: “Α όχι από εκεί, από εκεί πάει η κυβέρνηση, οι συνοδοί είναι από την άλλη”».

Σε έτερο βίντεο, προ ολίγων μηνών, με έναν κάμεραμαν να ρωτάει την ίδια, λίγο πριν παραχωρήσει συνέντευξη Τύπου, «Πότε θα έρθει η υπουργός;», δεν μπορείς να μη χαμογελάσεις. Κυρίως με τον τρόπο που εκείνη διακωμωδεί την επιβίωσή της στο «old boys (και girls) network».

Διότι, όπως και να το κάνουμε, η διάκριση στον χώρο της εργασίας, λόγω υπερβολικά νεαρής ηλικίας, μπορεί να είναι και χαριτωμένη (χωρίς φυσικά να αποκλείει την απαξίωση και τον στιγματισμό, γιατί ως νέος «είσαι νάρκισσος», «είσαι συναισθηματικά ανώριμος» ή «δεν έχεις εμπειρία»).

«Λυπάμαι, είστε οverqualified»

Τα πράγματα όμως είναι κατά τι πιο σοβαρά με τον βέρο ρατσισμό σε βάρος των «μεγαλύτερων» (ή «σιτεμένων»). Η τελευταία έρευνα (2021) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας είναι σαφής: ένας στους δύο προβαίνει σε δυσμενείς διακρίσεις με βάση την ηλικία.

Ολο και πιο πολλές έρευνες καταδεικνύουν ακριβώς το ίδιο: για τους άνω των 50, καθίσταται όλο και πιο δύσκολο να κλείσουν μια «συνέντευξη» για δουλειά (εκτός και αν ενδιαφέρεσαι για το πόστο του προέδρου των ΗΠΑ), ενώ είναι πολύ πιο εύκολο να οδηγηθούν προς την έξοδο μιας ήδη υφιστάμενης εργασίας.

Η Covid-19, γνωστή και με το παρατσούκλι «boomer remover» (δηλαδή «εξολοθρεύτρια των boomers, όσων χονδρικά γεννήθηκαν την πρώτη μεταπολεμική περίοδο ως περίπου τα μέσα του ’60) δείχνει να επιδείνωσε την κατάσταση. Σύμφωνα, δε, με τον Guardian, οι «διακρίσεις λόγω ηλικίας στον χώρο της απασχόλησης» σημείωσαν το 2020 (σε Αγγλία και Ουαλία) αύξηση της τάξεως του 30%.

Δεν έχεις ενέργεια, δεν ξέρεις από τεχνολογία, δεν μπορείς να φέρεις νέες ιδέες. Αυτό είναι το σύνηθες δολοφονικό τρίπτυχο της εργοδοτικής φαρέτρας (δίπλα πάντα στο διαχρονικό «οικονομικά ασύμφορος»). Λίγοι, βέβαια, θα σoυ το πουν κατάμουτρα.

Οπως με πληροφορεί 51χρονη φίλη που έψαχνε εναγωνίως τα τελευταία χρόνια για εργασία: «Στις συνεντεύξεις πάντα μου έλεγαν ότι έχω τα προσόντα, αλλά ότι λόγω μικρού παιδιού και οικογενειακών υποχρεώσεων (δηλαδή “λόγω ηλικίας”), δεν θα μπορούσα να αφιερώνω στο γραφείο την ενέργεια που θα έδινε κάποια άλλη χωρίς αυτές τις υποχρεώσεις (δηλαδή νεότερη)».

Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι η εν λόγω φίλη προσελήφθη τελικώς σε αρχιτεκτονικό γραφείο, μεσούντος του δεύτερου έτους της πανδημίας. Το ενδιαφέρον, δε, είναι ότι βρήκε δουλειά λόγω… προκεχωρημένης ηλικίας: «Ηθελαν κάποια πιο πεπειραμένη, γιατί οι πιο μικρές πελάγωναν με το παραμικρό, δεν τα πήγαιναν καλά με το multitasking… Ενώ η παλιά καραβάνα…».

Ανεντόπιστο shaming

Σίγουρα παραμένει μια μορφή ρατσισμού που δεν την πιάνουν τα ραντάρ. Είναι ίσως το μόνο είδος shaming που δεν δημιουργεί hashtag και followers.

Οπως έγραφε προ ημερών η Λούσι Κέλαγουεϊ στο εκτενές άρθρο της «Against ageism» στους Financial Times: «Οχι μόνο η ηλικία παραμένει ο φτωχός συγγενής των πολιτικών διαφορετικότητας, αλλά είναι ακόμη αποδεκτό να είσαι απροκάλυπτα ageist ακόμη και μεταξύ εκείνων που είναι εν γένει ευγενείς».

Το διαπίστωσα και εγώ με τα παιδιά μου, 14 και 16 ετών αντίστοιχα. Ανήκουν αδιαμφισβήτητα σε μια γενιά ιδιαίτερα ευαίσθητη σε θέματα διαφορετικότητας (τόλμησα μια μέρα να υπαινιχθώ ότι ο Σκαρμούτσος έχει πάρει λίγο βάρος και παρ’ ολίγον να λιθοβοληθώ στο Σύνταγμα για απροκάλυπτο και χυδαίο body shaming). Ωστόσο, το ότι «ο καθηγητής είναι 300 χρόνων» και «αυτή είναι 55 και κάνει τη μικρή» δεν είναι ποτέ ρατσιστικό ή κατακριτέο.

Οπως σημειώνει η Κέλαγουεϊ στο άρθρο της: «Προκαλεί ιδιαίτερη έκπληξη η αδυναμία μας να δούμε αυτό το είδους ρατσισμού, δεδομένου ότι δεν πρόκειται για ένα είδος προκατάληψης εναντίον ανθρώπων που είναι διαφορετικοί από εμάς (άλλη φυλή, άλλο φύλο κ.τ.λ.) αλλά εναντίον του μελλοντικού εαυτού μας».

Οι ειδικοί λένε ότι πίσω από αυτήν την εχθρότητα κρύβεται ένας άφατος τρόμος. Τρέμουμε να μεγαλώσουμε, γιατί συνδέουμε το «γήρας» αποκλειστικά με δυστοπικές φαντασιώσεις: πάνες ακράτειας, άνοια και ανία και «μα που έχω εξαφανίσει πάλι τα γυαλιά μου;».

Ρίξε το ραμολί στον Καιάδα

«Το πιο ολέθριο όσον αφορά αυτού το είδος ρατσισμού είναι το πόσο εύκολα υιοθετούμε οι ίδιοι αυτά τα στερεότυπα» τονίζει μεταξύ άλλων η αρθρογράφος των Financial Times.

Οι άνω των 50 είναι συχνά οι πιο ακραίοι ρατσιστές εναντίον των άνω των 50. Ενδεικτικές νομίζω οι πρόσφατες επιθέσεις των εγχώριων social media («ου γαρ έρχεται μόνον», «ραμολί» και τα συναφή) σε «δημόσια πρόσωπα» (Κωνσταντίνος Τζούμας, Στέφανος Μάνος κ.ο.κ.) που προέβησαν σε «αμφιλεγόμενες» δηλώσεις.

Αυτή η εκούσια αυτοδηλητηρίαση μπορεί να έχει καταστροφικά αποτελέσματα. Σύμφωνα με έρευνα της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Γέιλ (δημοσιεύτηκε το 2018 στην ιατρική επιθεώρηση The Gerontologist), οι έχοντες μια αρνητική στάση απέναντι στη βιολογική ωρίμανση αντεπεξέρχονται πολύ χειρότερα, και σωματικά και ψυχικά. Συν το ότι (έξτρα μπόνους!) πεθαίνουν επτάμισι χρόνια νωρίτερα.

Μια πρώτη νίκη

Παρά τον αρνητικό αντίκτυπο της Covid-19, κάτι αρχίζει να κινείται. Τουλάχιστον σε επίπεδο ευαισθητοποίησης. Η περσινή καμπάνια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας #AWorld4AllAges ήταν ένα βήμα. Το συνοδευτικό φιλμάκι φιλοξενεί όλες τις ηλικίες και βροντοφωνάζει: «Age doesn’t define you» («Δεν σε καθορίζει η ηλικία σου»).

Μόλις τον περασμένο μήνα κερδήθηκε στη Βρετανία μια δίκη κατά του ηλικιακού ρατσισμού στον χώρο της εργασίας. Ο Ιαν Τάπινκγκ, ένας 60 και κάτι project manager στο υπουργείο Δικαιοσύνης, στράφηκε στη… δικαιοσύνη, το 2018, όταν ο υπεύθυνος Ανθρώπινου Δυναμικού τον ρώτησε πότε σκόπευε να συνταξιοδοτηθεί. Ο δικαστής αποφάνθηκε ότι το ερώτημα ήταν κατάφωρα «ageist». Γιατί κανείς δεν έχει δικαίωμα να ρωτήσει έναν εργαζόμενο πότε σκοπεύει να πάρει σύνταξη, παρά μόνο αν ο ίδιος το φέρει στο τραπέζι. Γιατί πολύ απλά, ένα τέτοιο ερώτημα δεν θα ετίθετο ποτέ σε έναν τριαντάρη.

Στην Ελλάδα είναι, νομίζω, σαφές ότι έχουμε πολύ δρόμο ακόμα. Στο σύμπαν της ψυχαναγκαστικής αθνητότητας και του «κάνε λίγο στην άκρη, ρε μπάρμπα» θα χρειαστεί καιρός για να μιλήσουμε για age shaming.

Ισως η πανδημία να βοηθήσει τελικά κατά έναν περίεργο τρόπο σε αυτό. Κυρίως θυμίζοντας ότι είτε σε αποκαλούν «snowflake», είτε «τρελοπενηντάρη», κάθε στιγμή σε αυτόν τον ταλαίπωρο πλανήτη μετράει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News