Το Μάρτιο του 1993 έκανε την εμφάνισή της στους New York Times μια φωτογραφία που δεν έπαψε έκτοτε να διχάζει τον κόσμο. Ο φωτογράφος Κέβιν Κάρτερ βρισκόταν σε αποστολή στο Νότιο Σουδάν, το οποίο μαστιζόταν (για ακόμη μια φορά) από πόλεμο και λιμό, όταν είδε ένα παιδί πεσμένο, στο μικρό χωριό Αγιόντ. Το παιδί προσπαθούσε μόνο του να φθάσει στο Κέντρο του ΟΗΕ, περίπου ένα χιλιόμετρο μακριά, αλλά κατέρρευσε από την πείνα. Ο Κάρτερ σήκωσε τη μηχανή και άρχισε να φωτογραφίζει, καθώς ένα όρνιο πλησίαζε το παιδί από πίσω.

Ο Κάρτερ είπε σε συνάδελφό του, λίγο αργότερα, ότι είχε διώξει το όρνιο. Δεν ήξερε, όμως, τι είχε απογίνει το παιδί. Η φωτογραφία του κέρδισε τον επόμενο χρόνο το βραβείο Πούλιτζερ. Τέσσερις μήνες μετά την απονομή, ο Κάρτερ αυτοκτόνησε.

Είναι ένα λογικό και θεμιτό ερώτημα αυτό: Ποιοι είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι που πηγαίνουν οικειοθελώς στα μέτωπα και στις καταστροφές; Τι έχουν μέσα στο κεφάλι και στην ψυχή τους; Μόνο στη Γάζα έχουν σκοτωθεί περισσότεροι από δέκα σε πέντε ημέρες και άλλοι τόσοι αγνοούνται.

Ποιος πάει να βάλει το κεφάλι του μέσα στις σφαίρες, στην πείνα και στις αρρώστιες χωρίς να πρέπει; «Μου φαίνεται ότι έχει ανάμεσα σε όλα τα άλλα και μια χροιά ύβρεως, με το που ξεσπάει ένας πόλεμος κάποιοι να καβαλάνε ένα αεροπλάνο να πάνε να τον ζήσουν, ενώ δεν τους αναλογεί» έγραψε προβληματισμένος ένας φίλος στο facebook.

Από τα σχόλια διαπίστωσα ότι πολλοί έχουν την ίδια απορία και τους ίδιους προβληματισμούς: Μήπως όλοι αυτοί πηγαίνουν στους πολέμους για να γίνουν διάσημοι; Μήπως είναι adrenaline junkies; Μα, γιατί φοράνε κράνη ακόμη και όταν βρίσκονται στα ξενοδοχεία τους; Μήπως είναι μούφα όλο αυτό και φιγούρα;

Στις ταινίες και στα βιβλία ο πολεμικός ανταποκριτής είναι συνήθως ένας άνθρωπος με πολλά δικά του σκοτάδια, τα οποία προσπαθεί να «πνίξει» μέσα από τον κίνδυνο και τη δυστυχία των άλλων. Με λίγα λόγια, κανείς δεν πιστεύει ότι οι πολεμικοί ανταποκριτές είναι άνθρωποι που κάνουν απλώς τη δουλειά τους και είναι «στα καλά τους». Σε κάποιον –μεγάλο– βαθμό ίσως και να ισχύει.

Πολλοί από τους πολεμικούς ανταποκριτές έχουν γράψει βιβλία· όλα τους είναι ιστορίες τραύματος και τύψεων. Ο πρώην οπερατέρ του βρετανικού ΙΤΝ Τζον Στιλ διηγήθηκε χρόνια αργότερα την εμπειρία του από τον πόλεμο στη Βοσνία: «Ηταν εκεί αυτό το μικρό κορίτσι μέσα σε μια λίμνη αίματος. Και δεν έτρεξα να τη βοηθήσω. Ετρεξα στο αυτοκίνητο να πάρω την κάμερα. Και άρχισα να κινηματογραφώ την κατάσταση.

»Κάποιοι άνδρες τη σήκωσαν και την έβαλαν μέσα σε ένα αυτοκίνητο και εμπόδιζαν το πλάνο. Αρπαξα έναν από τον ώμο, τον τράβηξα και μπήκα μέσα στο αυτοκίνητο. Την κοιτούσα μέσα από τον φακό. Και εκείνη με κοίταξε πριν τα μάτια της κλείσουν. Δεν ήξερα καν αν είχε τις αισθήσεις της. Λίγο καιρό αργότερα καθάριζα την κάμερα και είδα το πλάνο και κατάλαβα τι είχα κάνει. Το τελευταίο πράγμα που είδε αυτό το κορίτσι ήταν τον εαυτό της να πεθαίνει στον φακό μου. Εγώ της το είχα κάνει αυτό».

Πνιγμένος στις τύψεις, ο Στιλ έβγαλε το αλεξίσφαιρο γιλέκο του και το κράνος του και βγήκε στην κεντρική λεωφόρο του Σεράγεβο, την περίφημη «Οδό των ελεύθερων σκοπευτών», και άρχισε να κινηματογραφεί τους αμάχους που έπεφταν νεκροί από τις σφαίρες. Ηθελε να πεθάνει. «Ηθελα να με βρει μια σφαίρα για αυτό που μόλις είχα κάνει» είπε.

Δεν είναι ο μόνος. Μάλλον είναι ο κανόνας. Η δουλειά του δημοσιογράφου είναι να καταγράφει. Ο,τι περνάει μέσα από τον φακό του ή το μολύβι του έχει περάσει πρώτα από τα μάτια του, από εκεί στο μυαλό του, από εκεί στην ψυχή του. Και εκεί μένει για πάντα. Αυτή είναι η δουλειά του: να κοιτάζει, να καταγράφει, να αφήνει τα γεγονότα να περνούν μπροστά του και μέσα του. Δεν σταματάς την κάμερα παρά μόνο όταν κάποιος τη σταματήσει – συχνά με τη βία. Δεν σταματάς τα γεγονότα, δεν είσαι εκεί για να τα επηρεάσεις όσο συμβαίνουν, είσαι εκεί για να επηρεάσεις γράφοντας για αυτά. Κι αυτό δεν είναι απλό.

Ο Κρις Χέτζες πέρασε 15 χρόνια καλύπτοντας πολέμους στο Ελ Σαλβαδόρ, στη Μέση Ανατολή και στα Βαλκάνια. Εγραψε ένα βιβλίο στο οποίο προσπαθεί να κατανοήσει γιατί γίνονται πόλεμοι. Στο «Ο Πόλεμος Είναι μια Δύναμη που Μας Δίνει Νόημα» ο Χέτζες καταλήγει ότι είμαστε ένα πολύ βίαιο είδος. Ουτε ο ίδιος μπόρεσε να καταλήξει, όμως, αν αυτή η οπτική είναι ανεξάρτητη από όσα είδε και πόσο τον επηρέασαν.

Σε κάθε περίπτωση, αποκάλεσε το βιβλίο του «μια απόπειρα για μετάνοια». Γιατί να θέλει ένας δημοσιογράφος να «μετανοήσει» για πολέμους που δεν προκάλεσε; Επειδή όταν παρατηρείς τα γεγονότα και δεν μπορείς να κάνεις κάτι για αυτά, καταλήγεις να τα κουβαλάς επάνω σου, σαν σταυρό. Δεν ισχύει μόνο για τους πολεμικούς ανταποκριτές αυτό, ισχύει για όλους όσοι πλησιάζουν την αλήθεια.

Την αλήθεια μπορείς να τη δεις μόνο από απόσταση. Είναι κάπως παράδοξο αυτό, αλλά όσο πιο πολύ πλησιάζεις τα γεγονότα στον πραγματικό κόσμο τόσο πιο πολύ απομακρύνεσαι από αυτά μέσα σου. Η αλήθεια σπανίως έχει μόνο μία πλευρά. Η ικανότητα να δεις και τις δύο είναι συγκλονιστικά δύσκολη και επίπονη σε έναν κόσμο που θέλει συνήθως να ακούσει αυτό που του αρέσει και να επιλέξει πλευρά. Προσφέρει ασφάλεια το να «ανήκεις» στη μία πλευρά – το να αιωρείσαι ανάμεσα στις πλευρές, παρατηρώντας, είναι σαν διανοητική σχοινοβασία στο κενό.

Υπάρχουν πολλών ειδών δημοσιογράφοι. Οπως υπάρχουν και πολλών ειδών γιατροί, δάσκαλοι ή εργάτες. Υπάρχουν αυτοί που μπαίνουν στη δουλειά για προσωπικά οφέλη και εκείνοι που την πιστεύουν. Υπάρχουν εκείνοι που βλέπουν τι μπορούν να πάρουν μέσα από αυτή τη δουλειά και εκείνοι που βλέπουν τι μπορούν να δώσουν. Αν την αγαπάς αυτή τη δουλειά και ανήκεις στη δεύτερη κατηγορία, ζεις έτσι κι αλλιώς με τον κίνδυνο αγκαλιά, αντιμέτωπος με εποχές και κοινωνίες και συμφέροντα που εχθρεύονται την αλήθεια.

Ο Χέμινγουεϊ, ο Οργουελ, ο Τσόρτσιλ, οι χιλιάδες όχι τόσο διάσημοι, που επέλεξαν και επιλέγουν να πάνε στα μέτωπα ως ανταποκριτές και πολλοί από αυτούς επιστρέφουν σε φέρετρα, ίσως πράγματι να κουβαλάνε μια «πετριά». Κουβαλάς έτσι κι αλλιώς μια «πετριά» όταν αποφασίζεις να κάνεις αυτό το επάγγελμα.

Δεν σε περνάνε ξώφαλτσα οι ειδήσεις, όπως περνάνε το κοινό, δεν παθαίνεις μιθριδατισμό γράφοντας όλη μέρα για νεκρούς και δυστυχίες. Δεν αρρωσταίνεις λιγότερο τη χιλιοστή φορά που βλέπεις ένα ξεκοιλιασμένο πτώμα, δεν σιχαίνεσαι τη ζωή σου λιγότερο κάθε φορά που μαθαίνεις μια δυσάρεστη ή σκοτεινή αλήθεια.

Δεν ξέρω αν είναι «τρελοί» όλοι αυτοί, αν έχουν δικά τους θέματα ή αν υπάρχει κάτι πιο βαθύ που τους ωθεί σε αυτό που κάνουν. Ή μπορεί και να ξέρω, αλλά δεν αφορά κανέναν. Αυτό που γνωρίζω με βεβαιότητα είναι ότι αν δεν υπήρχαν, δεν θα ξέραμε τίποτε. Ακόμη χειρότερα, θα το ξέραμε λάθος. Και γνωρίζω ότι πληρώνουν βαρύ τίμημα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News