Επί δεκαετίες, το κράτος και η τοπική αυτοδιοίκηση στη Θεσσαλία προσπαθούσαν να αμβλύνουν τις επιπτώσεις των επαναλαμβανόμενων πλημμυρών κατασκευάζοντας έργα που προσέφεραν οριακές μόνο ενισχύσεις στην ασφάλεια της περιοχής. Αυτή η μέθοδος, με τις γνωστές παθογένειες, τις μαύρες τρύπες, την τσαπατσουλιά και τη διαφθορά σε τοπικό και κεντρικό επίπεδο, έθετε τις βάσεις για τη μεγάλη καταστροφή. Ε λοιπόν αυτή ήρθε.

Λίγες μέρες μετά τα πρωτοφανή καιρικά φαινόμενα και τις πλημμύρες στη Θεσσαλία, χιλιάδες άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι με τη δύσκολη απόφαση αν θα παραμείνουν στις κωμοπόλεις και τα χωριά τους μέσα σε τραγικές συνθήκες ή θα φύγουν για να αναζητήσουν αλλού ένα νέο ξεκίνημα. Τα σπίτια τους και τα χωράφια τους δεν υπάρχουν πια. Τα παιδιά δεν πηγαίνουν σχολείο και πολλές οικογένειες φιλοξενούνται σε φίλους και συγγενείς. 

Γιατί αυτή τη φορά μοιάζει να στερεύει το κουράγιο; Ας μπούμε στη θέση ενός νέου κτηνοτρόφου που είδε τις εγκαταστάσεις του να καταστρέφονται από τον Ιανό το 2020. Αποφάσισε να μείνει στην περιοχή, να πάρει δάνεια, να δουλέψει νύχτα-μέρα και να περιμένει τις αποζημιώσεις. Και τρία χρόνια μετά ο κυκλώνας Daniel κατέστρεψε και τις νέες εγκαταστάσεις και το σπίτι του. Και ο ίδιος χρωστάει σε τράπεζες και προμηθευτές. Πώς να ξαναρχίσει την προσπάθεια; 

Το κόστος της καταστροφής είναι αδύνατο να υπολογιστεί αυτή τη στιγμή. Τα πρώτα κονδύλια, ύψους 2,25 δισ. ευρώ, που προκύπτουν από νέους και ήδη εγκεκριμένους ευρωπαϊκούς πόρους (μέσω της λεγόμενης «ευελιξίας» στην ανακατανομή κονδυλίων) είναι μια σημαντική πρώτη διευκόλυνση. Και είναι θετικό το γεγονός ότι δεν επηρεάζουν το έλλειμμα και το χρέος της χώρας. Ωστόσο ο μεσο-μακροπρόθεσμος σχεδιασμός για την ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας σημαίνει ότι κάθε χρόνο θα πρέπει να μπαίνει στην άκρη ένα ποσό στον Προϋπολογισμό για αυτό το σκοπό. Από τους φόρους ή από νέο δανεισμό. 

Θα απαιτηθούν πολλοί μήνες για την πρώτη αποκατάσταση και μερικά χρόνια (ίσως και μια δεκαετία) για την ανασυγκρότηση της περιοχής. Οι πρώτες ενέργειες, πέρα από τη στήριξη των οικογενειών που έχασαν το βιός τους και έμειναν στο δρόμο, θα είναι αναγκαστικά εμβαλωματικές παρεμβάσεις: αποκατάσταση των ζημιών στις γέφυρες, στα οδικά και τα σιδηροδρομικά δίκτυα με στόχο να επιτευχθεί το ταχύτερο δυνατόν η προσβασιμότητα σε περιοχές που έχουν αποκοπεί. 

Ωστόσο η μεγάλη εικόνα είναι η ανασυγκρότηση των κατεστραμμένων περιοχών σε βάθος ετών. Αυτό το έργο θα τεστάρει το κατά πόσον η Ελλάδα μπορεί μερικές φορές -έστω κατ’ εξαίρεση- να σχεδιάζει και να υλοποιεί με σοβαρότητα αντίστοιχης κλίμακας σχέδια.  

Το εγχείρημα υπερβαίνει προφανώς τον βίο οποιασδήποτε κυβέρνησης και με βάση τα διδάγματα από τον Ιανό (που κόστισε 1 δισ. ευρώ) τα πράγματα δεν μπορούν να γίνουν «όπως συνήθως». Μπορεί να φανταστεί κανείς να καταβάλει το σύνολο του έθνους φόρους -κάθε χρόνο- για την ανασυγκρότηση της Θεσσαλίας και τα χρήματα να καταλήγουν σε πονηρούς εργολάβους (φίλους του ενός ή του άλλου τοπικού άρχοντα) που θα κατασκευάσουν ξανά χάρτινα γεφύρια; Είναι προφανές ότι η ρήξη με τα καθιερωμένα βρίσκεται στη βάση οποιασδήποτε ενέργειας. 

Πόσο βαθιά όμως πρέπει να φτάσει αυτή η ρήξη; Αυτό είναι το κεντρικό ερώτημα της επόμενης μέρας, μετά τους πρώτους μήνες της αποκατάστασης. Προφανώς τα χρόνια της ανασυγκρότησης απαιτούν στρατηγικό σχέδιο που θα υπερβαίνει τη λογική του «ξαναστήνουμε τα γεφύρια που έπεσαν». Θα απαιτηθεί μια ομάδα ειδικών και επιστημόνων από την Ελλάδα και το εξωτερικό με εμπειρία σε αντίστοιχα πρότζεκτ -όχι δηλαδή startuppers με «καλές ιδέες»… 

Ισως το πιο δύσκολο κομμάτι να είναι η αναζήτηση της κατεύθυνσης η οποία θα λαμβάνει υπόψη τον ανθρώπινο παράγοντα, τη μορφολογία του εδάφους και τις οικονομικές δυνατότητες της περιοχής που αποτέλεσε τον σιτοβολώνα της χώρας. 

Στο σημείο αυτό προκύπτουν βασικά ερωτήματα:

♦ Θα κατοικηθούν ξανά όλες οι κατεστραμμένες περιοχές; Πώς θα αποτραπεί ο δημογραφικός κίνδυνος;

♦ Τα χωράφια θα ξανακαρπίσουν; Θα παραμείνει ο Θεσσαλικός κάμπος ο κύριος τροφοδότης της χώρας σε ό,τι αφορά τη φυτική και ζωική παραγωγή;

♦ Θα αλλάξει ο χαρακτήρας της περιοχής και σε ποιο βαθμό;

♦ Πώς θα αποτραπεί η αποεπένδυση από τις επιχειρήσεις που θα φοβηθούν το ρίσκο να πλημμυρίσουν ξανά; Προς τα πού θα προσανατολιστεί η οικονομία;

Με τους πιο απλούς όρους, τι θα είναι αυτό που θα φτιαχτεί στον Κάμπο και θα προστατευθεί με αντιπλημμυρικά έργα πολύ πιο ανθεκτικά από τα σημερινά, με προδιαγραφές που θα ανταποκρίνονται σε φαινόμενα όπως ο Daniel και θα κοστίζουν πολύ περισσότερο. Τι θα προστατεύουν τα νέα, πανάκριβα φράγματα; Αυτό είναι ίσως το πιο κρίσιμο ερώτημα. Πώς θα φτιαχτεί κάτι που δεν θα έχει την αναφορά του στον 19ο και τον 20ο αιώνα αλλά στις απαιτήσεις του 2030 και του 2050, που θα δημιουργεί μια αλυσίδα αξίας για τη γεωργία και την κτηνοτροφία στις νέες συνθήκες της κλιματικής κρίσης. 

Κάποιες από τις απαντήσεις θα πρέπει να αναζητηθούν από μια ομάδα ειδικών και επιστημόνων με τη στήριξη όλων των φορέων και όλων των (λογικών) κομμάτων, και σε επαφή με την τοπική κοινωνία. Για όλα αυτά θα απαιτηθεί ένας συντονιστής που θα πάρει πάνω του την ευθύνη. Δεν αρκεί μια υπναλέα διακομματική της Βουλής που θα συνεδριάζει κάθε τόσο με σάντουιτς και καφέδες. Εκτός από όραμα ζητείται εντιμότητα, ευθύνη και πατριωτισμός. Σε βάθος δεκαετίας. 

Μια ανασυγκρότηση προσαρμοσμένη στις νέες κλιματικές συνθήκες, αντί για την επανάληψη του ίδιου μοντέλου, αποτελεί εθνικό στοίχημα. Αν πετύχει, θα μπορούσε να γίνει σημείο αναφοράς. Αν «χαμογελάσουν» ξανά οι τοπικοί παράγοντες και οι εργολάβοι δεν έχουμε πια καμία ελπίδα. Χρειαζόμαστε επειγόντως μια εξαίρεση, ένα διάλειμμα από τον κακό μας εαυτό. 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News