Παρατηρώ ότι μέσα στο σπίτι ξιφομαχούμε πλέον o ένας για την προσοχή του άλλου. Εγώ π.χ. για την προσοχή του γιου μου, που όταν δεν διαβάζει για το σχολείο ή δεν πηγαίνει μπάσκετ βρίσκεται χωμένος στο κινητό (social κυρίως, αθλητικά, Spotify κ.τλ.). Ή εκείνος όταν θέλει (σπάνια, γιατί είναι έφηβος) λίγη γονεϊκή παρέα και εγώ βλέπω την αγαπημένη μου σειρά στο τάμπλετ (και λάβα από το Κολούμπο να δω να κατακαίει το κρεβάτι, δεν θα κουνήσω βλέφαρο).

Το ίδιο συμβαίνει και με τους άλλους ενοίκους του σπιτιού, μέσα στην ημέρα, κατά τις «εργάσιμες» ώρες, αλλά και τις μη. Παλεύουμε όλοι να βρούμε εκείνη τη «χρονοθυρίδα» που η προσοχή των οικείων μας θα είναι, έστω για λίγο, καταδική μας. Χωρίς ειδοποιήσεις, κουδουνίσματα, «σκουντήματα», δονήσεις, μηνύματα, emoji.

Τι κρυπτονομίσματα, σπάνιες  γαίες και κουραφέξαλα; Η προσοχή είναι το πιο ακριβό «νόμισμα», το πιο δυσεύρετο πολύτιμο μέταλλο της εποχής.

Ο Ελον Μασκ είναι  η ζωντανή απόδειξη. «Εσκασε» 44 δισ., όχι απλά για να αγοράσει το Χ (πρώην Twitter), αλλά για να γίνει ο «Main Character» αυτού, ιδιοκτήτης, top story, infuencer και «Τεχνολογική Υποστήριξη Λευκού Οίκου» (αυτό ακριβώς γράφει το προφίλ του), όλα στην οικονομική συσκευασία του ενός. Γιατί στην πραγματικότητα τα 44 δισ. «αγόρασαν» την προσοχή του πλανήτη.

Μια παγκόσμια υπόγεια κρίση

Προ ημερών διάβαζα στους Financial Times για δύο καινούργια βιβλία από ειδικούς/ερευνητές που προσπαθούν να εμβαθύνουν στην υπόγεια «attention crisis» («κρίση της προσοχής»), ίσως τη μεγαλύτερη και ειδεχθέστερη απειλή του 21^ου αιώνα.

Στο «The Siren’s Call» («Το κάλεσμα της Σειρήνας») ο δημοσιογράφος Κρις Χέιζ αναδεικνύει πώς στη σημερινή «attention age», όπως την αποκαλεί, όλοι και όλα ερίζουν για την προσοχή μας. Το ζήτημα, λέει, είναι ότι όσο περισσότερη πληροφορία υπάρχει, τόσο λιγότερη προσοχή καταλήγουμε να δίνουμε στο οτιδήποτε. Το αποτέλεσμα είναι το πιο βαρύτιμο κόσμημα να χάνει, μοιραία, την αξία του.

Στο έτερο βιβλίο, «The Extinction of Εxperience» («Η εξαφάνιση της εμπειρίας»), η think τάνκερ Κριστίν Ρόζεν εστιάζει στον αντίκτυπο που έχει ο βίαιος κατακερματισμός της προσοχής μας στην καθημερινή ζωή και κατ’ επέκταση στην ίδια μας την ύπαρξη. Διαπιστώνει, μεταξύ άλλων, ότι η συνεχής έκθεση στις οθόνες συνεπάγεται όλο και περισσότερο διαμεσολαβημένη εμπειρία, αυτό που εύστοχα αποκαλεί «απούσα παρουσία» («absent presence»). Δηλαδή είμαι εδώ, αλλά είμαι απών.

Παρενέργειες

Λίγο πολύ το ξέρουμε: έχουμε πια αποκτήσει το «εύρος προσοχής» του χρυσόψαρου (που είναι τα 9 δευτερόλεπτα). Μόνο που οι παρενέργειες είναι πολλές. Οπως π.χ. η απώλεια μιας στοιχειώδους ευγένειας τρόπων. Οχι μόνο μέσα στο σπίτι.

Ο δημόσιος χώρος δεν έχει μείνει αλώβητος. Σκρολάρεις περπατώντας στον δρόμο χωρίς να δίνεις «μία» για τους περαστικούς που σκουντάς ή ενοχλείς (επειδή δεν βλέπεις μπροστά σου)· στο λεωφορείο που κάθεσαι αποκλείεται να πάρεις είδηση ότι βρίσκεται κάποιος ηλικιωμένος όρθιος δίπλα σου, έτσι απορροφημένος όπως είσαι από τα reels με γλυκούλικα γατάκια· στην ουρά για το ΑΤΜ ο από πίσω θα σε ακούσει, θέλει δεν θέλει, να σκούζεις στο κινητό με τον σύντροφο/τη μάνα ή το αφεντικό σου.

Στην έλλειψη ευγένειας συμβάλλει και η ευκολία με την οποία σου παρέχονται πλέον όλα (μια 30χρονη συνάδελφος μού έλεγε τις προάλλες «Δεν μπορώ να φανταστώ ότι υπήρξε κάποτε εποχή που δεν πλήρωνες τους λογαριασμούς μέσω ίντερνετ. Τι κάνατε δηλαδή;»).

Είναι μια ευκολία σχεδόν τυραννική. Διότι στις λιγοστές «φυσικές» συναλλαγές της καθημερινότητάς σου (με υπαλλήλους, τηλεφωνητές, σερβιτόρους και γενικά ανθρώπους που πασχίζουν, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, να σε εξυπηρετήσουν), αυτή ακριβώς η ευκολία σε έχει καταστήσει πλέον ένα ανυπόμονο, αγενές και δυσπρόσιτο γαϊδούρι.

Επίσης, όλοι εμείς ο multitaskers του γλυκού νερού δεν έχουμε επίγνωση ότι η θρυμματισμένη προσοχή μας έχει κόστος: σε φαιά ουσία, σε χρόνο, σε παραγωγικότητα (το στρες καλύτερα να μην το αναφέρουμε). Διότι, καθώς δεν είμαστε Αϊνστάιν και καθώς η γνωστική μας ικανότητα είναι περιορισμένη, όταν διακόπτουμε κάτι για να κάνουμε κάτι άλλο υπάρχει σοβαρό τίμημα (που για τους νευροεπιστήμονες έχει και όνομα: «switch-cost effect»).

Που σημαίνει πως όταν π.χ. δουλεύεις και διακόψεις τρία λεπτά για να τσεκάρεις τα μηνύματα στο κινητό σου, ο εγκέφαλός σου χρειάζεται χρόνο. Οχι μόνο για να κάνει την εναλλαγή (switch) από τη μία εργασία στην άλλη, αλλά για να θυμηθεί, όταν τελικά επιστρέψει, σε ποιο σημείο βρισκόταν όταν διέκοψε, τι ακριβώς σκεφτόταν κ.ο.κ. Δηλαδή βράσε όρυζα.

Υπάρχει έξοδος;

Το χειρότερο, βέβαια, από όλα είναι αυτή η θολούρα μέσα στην οποία έχουμε συνηθίσει να ζούμε. Που έχει ως αποτέλεσμα να μπερδεύουμε τους πηχυαίους τίτλους με τα ψιλά γράμματα· τις αληθινές κραυγές αληθινών ανθρώπων που υποφέρουν σε διάφορα μέρη του πλανήτη με τις fake ιαχές των «φίλων» μας στα κοινωνικά δίκτυα· τα βίντεο στο ΤikTok που δείχνουν morning routines με βίντεο από τον πόλεμο στην Ουκρανία ή στη Γάζα· τη «real crime» σειρά που βλέπουμε στο Netflix με την ενδοοικογενειακή βία στο διπλανό διαμέρισμα.

Αρκετοί από εμάς έχουμε αρχίσει να έχουμε επίγνωση του χάσματος ανάμεσα σε αυτό στο οποίο πραγματικά θέλουμε να συγκεντρώνουμε την προσοχή μας και σε αυτό που τελικά καταλήγουμε να τη συγκεντρώνουμε. Είναι αυτό το κλασικό που ακούγεται όλο και πιο συχνά: «Ναι, ήθελα να διαβάσω ένα βιβλίο, αλλά “έλιωσα” όλο το πρωί της Κυριακής στο Instagram».

Εναποθέτω εδώ το ερώτημα που θέτει ο προαναφερθείς Κρις Χέιζ στο βιβλίο του. Νομίζω ότι θα είχε αξία να το απαντήσει ο καθένας μόνος του:

«Αν υποθέσουμε ότι είχατε πλήρη έλεγχο της προσοχής σας, μια υπερδύναμη υπερσυγκέντρωσης τύπου X-Men, που θα μπορούσατε πάντα να κατευθύνετε κατά βούληση, εκεί που εσείς επιλέγατε, για όσο χρόνο εσείς επιλέγατε, τι θα κάνατε με αυτή την υπερδύναμη;»

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News