Οπως περιγράφει η Λίλα Σταμπούλογλου (εδώ), πολλοί από αυτούς που διάβασαν την ανάρτηση στο Χ για την Ψίμυθο τη δέχθηκαν ως αληθινή, χωρίς να το ψάξουν καθόλου. Υπάρχουν όμως και χειρότερα και συμβαίνουν ανάμεσά μας. Οπως να μη διαβάζονται καν μέχρι τέλους τα μηνύματα, αλλά να θεωρούμε ότι έχουμε καταλάβει στο περίπου διαβάζοντας «διαγώνια», δηλαδή λίγες λέξεις από κάθε γραμμή. Ας δούμε τι έγινε με ένα μήνυμα της ΑΑΔΕ.

Οπως μου είπε ένας καλός φίλος οικονομολόγος, ο Δημήτρης, που διατηρεί λογιστικό γραφείο, κάπου στα μέσα Ιουνίου έστειλε η ΑΑΔΕ ένα γενικό μήνυμα που έλεγε ότι οι δηλώσεις πρέπει να υποβληθούν μέχρι τις 26/7. Ουσιαστικά, δηλαδή, ενημέρωνε για την παράταση στις δηλώσεις κατά έναν μήνα. Παραδόξως, όμως, ορισμένοι πελάτες έκαναν απεγνωσμένα τηλέφωνα στο λογιστικό γραφείο για να προλάβει να στείλει τις δηλώσεις τους, γιατί έμειναν λίγες μόνο μέρες μέχρι τις 26 Ιουνίου!

Τι είχε γίνει; Απλά, διαβάζοντας το μήνυμα, σταμάτησαν στην αρχή της ημερομηνίας (26) και υπέθεσαν ότι για να στείλει μήνυμα η ΑΑΔΕ, λογικά θα αναφέρεται στον Ιούνιο. Ετσι, δεν διάβασαν ποτέ τη συνέχεια της ημερομηνίας, που έγραφε για Ιούλιο. Μάλιστα, λίγο αργότερα έτυχε να μάθω ότι το ίδιο συνέβη και σε άλλο λογιστικό γραφείο.

Βέβαια, θα μπορούσε να παρατηρηθεί ότι με τόσο μικρό στατιστικό δείγμα δεν βγαίνουν γενικά συμπεράσματα. Ομως η στατιστική, συμφωνώντας με τον Αριστοτέλη που έγραψε ότι «πιθανό είναι αυτό που συνήθως συμβαίνει», μας λέει πως όταν παρατηρείται ένα σχετικά απίθανο συμβάν σε έναν τομέα, μάλλον έχουν αλλάξει κάποια χαρακτηριστικά του τομέα (πράγμα που αποτελεί κοινό τόπο και στον στατιστικό έλεγχο ποιότητας). Γι’ αυτό, λοιπόν, ας δούμε τι μπορεί να μας δείχνει αυτή η ιστορία.

«Η ταχύτητα θα νικήσει τις άγριες αυτές περιοχές»

Εδώ και κάποιο καιρό έχουν αρχίσει να συσσωρεύονται διάφορες παρατηρήσεις για την επίδραση της ψηφιακής κουλτούρας που έχει δημιουργηθεί με τους υπολογιστές και με τα κινητά, κυρίως στις νεότερες ηλικίες. Το βασικό πρόβλημα εντοπίζεται στη μεγάλη ταχύτητα με την οποία παρουσιάζονται, είτε πληροφορίες από τις μηχανές αναζήτησης είτε τα μικρά βίντεο και φωτογραφίες που χαζεύει κανείς στα διάφορα «μέσα», χωρίς καμία προσπάθεια από τους χρήστες.

Αναμφίβολα έχουμε εδώ μια νίκη της ταχύτητας. Τι νίκη όμως; Ανάμεσα στα πολλά που θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς επιλέγω μια σκηνή από την περιπέτεια του Λούκυ Λουκ «Φασαρίες στο Γκαν Γκολφ». Εκεί το ζήτημα είναι να προχωρήσει η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής, την οποία έχει κάνει σκοπό της ζωής του ο πρόεδρος της σιδηροδρομικής εταιρείας και γι’ αυτό την ακολουθεί με το τρένο. Σε κάποια στιγμή, λοιπόν, φωνάζει ενθουσιασμένος: «Η ταχύτητα! Η ταχύτητα θα νικήσει τις άγριες αυτές περιοχές!» Μόνο που ο αέρας τού παίρνει το καπέλο και του το δίνει ένας διερχόμενος ινδιάνος περπατώντας!

Γνωρίζουμε βέβαια ότι η ειρωνεία της σκηνής δεν ισχύει πια, καθώς τα τρένα έχουν πολύ μεγαλύτερες ταχύτητες από την πρώτη εποχή τους. Ομως φαίνεται πως φθάσαμε στο αντίθετο άκρο. Πλέον είναι η μεγάλη ταχύτητα που δημιουργεί προβλήματα σε διάφορους τομείς.

Πράγματι, η συνήθεια της άκοπης απόκτησης πληροφοριών και της παρακολούθησης βίντεο και φωτογραφιών σε κινητά και λάπτοπ έχει περιορίσει αισθητά το εύρος προσοχής (attention span), κυρίως στη νεολαία. Αυτό δηλώνει το χρονικό διάστημα που κάποιος μπορεί να παραμένει συγκεντρωμένος σε ένα θέμα και να ενδιαφέρεται γι’ αυτό. Αντίστοιχα, περιορίζεται και η προσοχή στις λεπτομέρειες (attention to detail), δηλαδή η ικανότητα να εστιάζει κάποιος στις λεπτομέρειες, αρχίζοντας από την ανάγνωση ενός μηνύματος και φθάνοντας μέχρι την παρακολούθηση ενός μεγάλου project.

Πράγματι, όπως έδειξε και η ιστορία με το μήνυμα της ΑΑΔΕ, πλέον δεν διαβάζει κανείς προσεκτικά ούτε ένα μήνυμα λίγων γραμμών και αυτό τείνει να γενικευθεί ξεπερνώντας τις μικρές ηλικίες. Χαρακτηριστικά, πολλοί διαβάζουν τα μηνύματα διαγώνια, δηλαδή μια-δυο λέξεις από κάθε γραμμή, θεωρώντας ότι αυτό αρκεί για να καταλάβουν τι θέλει να πει ο ποιητής.

Οι συνέπειες αυτής της συμπεριφοράς είναι σημαντικές τόσο στην εκπαίδευση όσο και στους χώρος εργασίας. Στην εκπαίδευση το χαμηλό εύρος προσοχής επιδρά απαγορευτικά στην απόκτηση δεξιοτήτων ανάλυσης και επίλυσης προβλημάτων, όσο και στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης, καθώς η καλλιέργεια αυτών των ικανοτήτων απαιτεί συγκέντρωση διαρκείας και ικανότητα εστίασης σε πολλές όψεις τού υπό μελέτη αντικειμένου.

Από την άλλη, η μείωση του εύρους προσοχής και της προσοχής στις λεπτομέρειες, που, όπως σημειώθηκε προηγουμένως, φαίνεται ότι έχει απλωθεί σε μεγαλύτερο ηλικιακό εύρος (και όχι μόνο στις νεότερες ηλικίες), μπορεί να αποδειχθεί καταστροφική στους χώρους εργασίας. Γι’ αυτό και έχει εμφανιστεί η τάση να διαμορφώνονται στο οργανόγραμμα πολλών εταιρειών διάφορα επίπεδα ελέγχου, μερικά από τα οποία αναθέτουν τον έλεγχο σε διαδικασίες αυτοματισμού και Τεχνητής Νοημοσύνης, καθώς η εμπιστοσύνη στην ικανότητα του ανθρώπινου ελέγχου χάνεται, μαζί με την προσοχή στις λεπτομέρειες.

Αλλωστε η μορφή χρήσης των ψηφιακών μέσων εθίζει στην παθητικότητα, η οποία με τη σειρά της επιδρά στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των ατόμων. Χαρακτηριστική επίπτωση της παθητικότητας είναι η υποχώρηση της άσκησης ελέγχου των ανθρώπων στις πράξεις και στα αποτελέσματά τους, και αυτό ανακυκλώνεται με την επιστροφή σε μια παθητική κατάσταση θεατή, και όχι δημιουργού των πραγμάτων (βλέπε και παλιότερο άρθρο της Αννας Αθανασιάδου στο protagon, «Η διασπασμένη προσοχή και ο χρόνος που λείπει»).

Από τα μέσα του 19^ου αιώνα κυκλοφορούσε στη Βρετανία η παροιμία «μην κρίνεις ένα βιβλίο από το εξώφυλλό του», εννοώντας προφανώς να μην κρίνουμε από την εξωτερική εμφάνιση. Μάλιστα, ένας από τους σημαντικότερους αμερικανούς μπλουζίστες και ρόκερ, ο Bo Diddley, το έκανε και τραγούδι («You Can’t Judge a Book by the Cover»).

Αυτό όμως βγήκε στη δεκαετία του 1960. Σήμερα μια τέτοια παρομοίωση θα φαινόταν χωρίς νόημα, αφού, όπως έδειξε και η ιστορία με το μήνυμα της ΑΑΔΕ, κάποιοι δεν διαβάζουν ούτε καν το εξώφυλλο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News