Μπορεί να μου εξηγήσει κάποιος γιατί απ’ όλες τις πτωχεύσεις του ελληνικού κράτους –που δεν και ήταν λίγες θέλω να σας πω– η μόνη που ξέρουμε σχεδόν όλοι μας είναι εκείνη που έγινε επί Τρικούπη; Από την οποία εν τω μεταξύ απέχουμε περισσότερα από 130 χρόνια –ούτε οι προπαππούδες μας δεν την έζησαν.

Ηταν λοιπόν 10 Δεκεμβρίου 1893 (π.η.) όταν ο πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης ανακοίνωνε από το βήμα της Βουλής ότι η χώρα αδυνατούσε πλέον να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις της προς τους δανειστές της και έπρεπε να κηρύξει στάση πληρωμών. Σε απλά ελληνικά, πτωχεύσαμε. Μπορεί ο Τρικούπης να μην ξεστόμισε ποτέ το περίφημο «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν», αφού δεν καταγράφεται στα πρακτικά της Βουλής, αλλά επί της ουσίας αυτό είπε.

Η πτώχευση εκείνη οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στο μεγαλεπήβολο πρόγραμμα δημοσίων έργων και υποδομών που είχε βάλει σε εφαρμογή ο Τρικούπης, το οποίο βέβαια για να υλοποιηθεί χρειαζόταν πολλά χρήματα. Ετσι, αφενός ο εξωτερικός δανεισμός ήταν τεράστιος, αφετέρου χρειάστηκε να επιβληθεί βαριά φορολογία στο εσωτερικό της χώρας. Βέβαια ο Τρικούπης τα λεφτά τα ήθελε για να κάνει έργα, όχι για να τα φάει καραμέλες. Και έκανε έργα. Αρκεί να αναφέρουμε δύο, έτσι για να δούμε ότι πέρασαν από αυτή τη χώρα και πολιτικοί που ξεκινούσαν και ολοκλήρωναν έργα επί των ημερών τους – και όταν λέμε «Έργα» εννοούμε «ΈΡΓΑ».

Χάρη στον Τρικούπη δημιουργήθηκε ουσιαστικά το σιδηροδρομικό δίκτυο στην Ελλάδα. Μέχρι το 1882 λειτουργούσαν μόλις 9 χιλιόμετρα σιδηρόδρομου, το τμήμα δηλαδή μεταξύ Θησείου και Πειραιά. Μόλις έντεκα χρόνια αργότερα λειτουργούσαν 914 (!) χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών και ακόμα 490 ήταν υπό κατασκευή.

Επίσης, χάρη στον Τρικούπη, έγινε ένα έργο που το είχαν ονειρευτεί από τους αρχαίους Έλληνες μέχρι τον Νέρωνα: η διάνοιξη της Διώρυγας της Κορίνθου. Πρόκειται βέβαια για έργο τεράστιας σημασίας για την ανάπτυξη της οικονομικής δραστηριότητας και την μείωση του κόστους μεταφοράς των εμπορευμάτων, μιας και τα πλοία πλέον δεν χρειαζόταν να κάνουν τον γύρο της Πελοποννήσου για να βγουν από τον Πειραιά στο Ιόνιο.

Ο Τρικούπης οραματίστηκε και τη ζεύξη Ρίου-Αντιρρίου, που τελικά επιτεύχθηκε περισσότερο από έναν ολόκληρο αιώνα αργότερα και ονομάστηκε προς τιμήν του «Χαρίλαος Τρικούπης».

Ωραία τα έργα, ωραία και τα όνειρα, αλλά ο Τρικούπης είχε απέναντί του τον Θεόδωρο Δηλιγιάννη, που θα μπορούσαμε με δυο λόγια να πούμε ότι ήταν όλα όσα δεν ήταν ο Τρικούπης. Χαρακτηριστικό του άκρατου λαϊκισμού που χαρακτήριζε την πολιτική του πελοποννήσιου πολιτικού αποτελεί η απάντηση που έδωσε όταν τον ρωτούσαν ποια ήταν η πολιτική του: «Το αντίθετο της πολιτικής του κυρίου Τρικούπη», δε δίσταζε να δηλώνει ευθαρσώς. Κάθε φορά που ανέβαινε στην εξουσία, ο Δηλιγιάννης ξήλωνε συστηματικά όσα είχε κάνει ο «φορομπήχτης» Τρικούπης.

Το τεράστιο κόστος του προγράμματος του Τρικούπη λοιπόν, σε συνδυασμό με τα λαϊκίστικα πισωγυρίσματα των κυβερνήσεων Δηλιγιάννη, οδήγησαν τη χώρα στα τέλη του 1892 στο χείλος της πτώχευσης. Ο Τρικούπης κατέθεσε τον προϋπολογισμό στη Βουλή, κάνοντας έκκληση στην φιλοπατρία των Ελλήνων για τη στήριξη της οικονομίας. Λίγους μήνες αργότερα, την άνοιξη του 1893 ήρθε στην Ελλάδα ο άγγλος τραπεζίτης Εδουάρδος Λω* για να μελετήσει την οικονομική κατάσταση της χώρας και υποστήριξε ότι ήταν απολύτως αναγκαίο να εφαρμοστούν τα μέτρα του Τρικούπη.

Λίγες μέρες αργότερα, ο υπουργός Εσωτερικών Γεώργιος Θεοτόκης βρήκε στο Λονδίνο κεφαλαιούχους πρόθυμους να χορηγήσουν δάνειο στην Ελλάδα. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ όμως, επηρεασμένος και από τον Ανδρέα Συγγρό αλλά και από την αντιπολίτευση, αρνήθηκε την κύρωση του δανείου με βασιλικό διάταγμα και υπέδειξε την κύρωσή του από τη Βουλή. Οι κεφαλαιούχοι όμως είχαν δώσει οκταήμερη προθεσμία και η Βουλή θα συνεδρίαζε ξανά μετά από δυο μήνες! Έτσι η πρόταση ναυάγησε και ο Τρικούπης παραιτήθηκε. Όταν πια επανήλθε στην κυβέρνηση στο τέλος του έτους, η πτώχευση ήταν αναπόφευκτή. Ο Τρικούπης απλά την ανήγγειλε στη Βουλή.

Το «ευχαριστώ» για το σπουδαίο έργο και την ανεκτίμητη προσφορά του Τρικούπη στην Ελλάδα ήταν ενάμισι χρόνο μετά την πτώχευση, τον Απρίλιο του 1895, το κόμμα του να καταποντιστεί στις εκλογές (από τις 207 έδρες κατάφερε να κερδίσει μόλις 15), και ο ίδιος να μην εκλεγεί καν βουλευτής στο τόπο καταγωγής του, το Μεσολόγγι. Στη θέση του -με διαφορά μόλις τεσσάρων ψήφων- εξελέγη ο άσημος Μιλτιάδης Γουλιμής. Τότε ο Τρικούπης εκστόμισε μία φράση που έμεινε παροιμιώδης: «Ανθ’ ημών, λοιπόν, βουλευτής ο κύριος Γουλιμής. Καληνύχτα σας».

Έφυγε αμέσως από την Ελλάδα και πέθανε λιγότερο από ένα χρόνο αργότερα, στις 30 Μαρτίου 1896 στις Κάννες.

Η Ιστορία όμως μπορεί κάποιες φορές να έχει βιτριολικό χιούμορ και άλλες να γίνεται εντελώς άδικη, αλλά αργά ή γρήγορα τοποθετεί τα πράγματα και τα  πρόσωπα στη σωστή τους θέση. Σήμερα, σχεδόν 130 χρόνια μετά το θάνατό του, ο Τρικούπης αναγνωρίζεται ως ένας από τους κορυφαίους έλληνες πολιτικούς, με το έργο που άφησε πίσω του να αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη για την Ελλάδα.

Τα λόγια που ο Τρικούπης εκφώνησε στις 2 Νοεμβρίου 1884 στη Βουλή, επέλεξε 36 χρόνια αργότερα ο Ελευθέριος Βενιζέλος για να τυπωθούν στον Χάρτη της Μεγάλης Ελλάδας, που κυκλοφόρησε πριν τις εκλογές του 1920 και απεικόνιζε την Ελλάδα των Δύο Ηπείρων και των Πέντε Θαλασσών: «Η Ελλάς προώρισται να ζήση και θα ζήση».

*Ο Εδουάρδος Λω θα παρέμενε στην Ελλάδα, καθώς ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε την αδερφή του Γεώργιου Χατζηανέστη, του ενός εκ των Έξι που εκτελέστηκαν στο Γουδί τον Νοέμβριο του 1922 ως υπεύθυνοι για τη Μικρασιατική Καταστροφή. Προς τιμήν του ονομάστηκε οδός που συνδέει τη Σταδίου με την Πανεπιστημίου. 

Κάθε γωνιά, μια ιστορία. Το podcast της Ελένης Λετώνη

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News