Η φράση για αρχή του τέλους της πανδημίας κυκλοφόρησε στα διεθνή Μέσα στο τέλος του 2020 σημαδεύοντας ελπιδοφόρα το ξεκίνημα του 2021. Εικονικά στιγμιότυπα των εμβολιασμών σε όλον τον πλανήτη σηματοδοτούν την έξοδο της ανθρωπότητας από την πολιορκία του διαρκώς μεταλλασσόμενου covid-19. Ωστόσο η κοινωνική ζωή παραμένει υποτονική στις υλικές και απτές τουλάχιστον διαστάσεις της, ενώ οι νεκρωμένες προσόψεις πολλών εκκενωμένων κτιρίων στα αστικά κέντρα υπενθυμίζουν τις απώλειες ζωών και εργασίας, που σκοτεινιάζουν το μέλλον.

Για ένα χρόνο η κοινωνική απόσταση, η κωδικοποιημένη κυκλοφορία και η τηλεργασία καθιερώθηκαν σαν αντίδοτα για την πανδημία. Τέτοια έκτακτα μέτρα, προγραμματισμένες και αναγκαίες ανωμαλίες, αραίωσαν ή και διέλυσαν τις πυκνές συναντήσεις και συναθροίσεις σε ποικίλους χώρους, τον αυθορμητισμό και την ελευθερία των δράσεων, τις απρόβλεπτες, τυχαίες εμπειρίες που χαρακτήριζαν παραδοσιακά την πλούσια σε εκπλήξεις αστική ζωή. Παράλληλα, αυτές οι αμυντικές ανωμαλίες προκάλεσαν, όπως και ο ιός, μικρές μεταλλάξεις στην κοινωνική ζωή, ενισχύοντας τον επιταχυνόμενα άυλο χαρακτήρα της. Η εκθετική αύξηση στις επαφές μέσω ψηφιακών δικτύων – ανάλογη με τον εκθετικό ρυθμό εξάπλωσης του ιού, σε περίπτωση έλλειψης μέτρων – ανέβασε τους επικοινωνιακούς παλμούς των πόλεων σε εξαιρετικά υψηλές συχνότητες. Κάτι τέτοιο θα συνέβαινε μελλοντικά σε τέτοιο βαθμό, μόνο αν αυξανόταν εκρηκτικά η πυκνότητα και έκταση των αστικών κέντρων. Η δυναμική διάστασή τους, όμως, κάνει αβέβαιες τις προγνώσεις τόσο για τον μελλοντικό γιγαντισμό τους, όσο και για την συρρίκνωση και, ακόμα, τον θάνατό τους.

Η επίπτωση της πανδημίας στη ζωή των πόλεων

Αν και οι περιζήτητες υπηρεσίες που προσφέρονταν στα αστικά κέντρα – καταναλωτικές, ψυχαγωγικές και γενικά πολιτιστικές – έχασαν το νόημά τους με την κοινωνική απόσταση, οι covidόπληκτες πόλεις δεν έπαψαν να είναι πολυδύναμες θεατρικές σκηνές, όπου αναμένεται να παρουσιαστεί το δράμα της μετάλλαξής τους σε κάτι νέο. Αντικρουόμενες προβλέψεις κυκλοφορούν για την μετα-πανδημική εξέλιξή τους. Άλλη μια προγραμματική αναγέννηση, αυτήν την φορά στους ξέφρενους ρυθμούς της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης; Ή μήπως ερήμωση, εγκατάλειψη, ακόμα και θάνατος;

Οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας επικαιροποίησαν το σενάριο «Ο θάνατος της πόλης», με βάση την εκτίμηση ότι καταρρέει το μοντέλο μιας οικονομίας βασισμένης στις υπηρεσίες, όπως και συνέβη προηγουμένως στις αποβιομηχανοποιημένες μεγαλουπόλεις. Σύμφωνα με αυτή την προοπτική, μετά την πανδημία πολλά αστικά κέντρα πρόκειται να εγκαταλειφθούν από καταστήματα, επιχειρήσεις, ακόμα και τουρίστες, καθώς η τηλεργασία θα επικρατήσει. Έτσι οι πιο ευέλικτες εταιρείες – με στόχο την μείωση του κόστους από ενοικιάσεις ακριβών ακινήτων – και πολλοί εργαζόμενοι θα μετακινηθούν σε χωριά και κωμοπόλεις, για ποιοτικότερη και φθηνότερη ζωή, συντελώντας στην ανάπτυξη και καλύτερη δικτύωση της περιφέρειας και στην θετική εξέλιξη των περιορισμένων πια αλλά πιο ανθεκτικών πόλεων.

Στην πραγματικότητα είναι εξαιρετικά δύσκολο να προβλέψει κανείς τόσο συγκεκριμένα το μέλλον των πόλεων, καθώς αυτές δεν καθορίζονται μόνο από την γεωγραφία και την οικονομία τους, ούτε από την επιβολή μεγάλων σχεδίων: διαμορφώνονται μέσα από την αλληλεπίδραση κοινωνικών, πολιτιστικών, ιστορικών και αισθητικών παραγόντων και την λήψη ατομικών κα συλλογικών αποφάσεων και έτσι εξελίσσονται σε πολύπλοκους, παραγωγικούς οργανισμούς, ακυρώνοντας κάθε πρόγνωση που τις αντιμετωπίζει ως μηχανές. Άλλωστε, σύμφωνα με τον Alan Kay, κορυφαίο επιστήμονα υπολογιστών «Ο μόνος τρόπος να προβλέψεις το μέλλον είναι να το επινοήσεις».

Νέοι σχεδιασμοί απέναντι στα σενάρια για τον θάνατο των πόλεων

Η μόνη αποτελεσματική πρόληψη, λοιπόν, για τον προβλεπόμενο θάνατο των πόλεων θα ήταν τα σχέδια για την ριζική αλλαγή τους, ώστε αυτές να προσαρμοστούν ευέλικτα στις ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές – που επιφέρουν τον κατακερματισμό και την αποκέντρωση – αλλά και να αντέξουν σε μελλοντικές κρίσεις, όπως η περιβαλλοντική. Τέτοιες επινοήσεις και σχέδια, παράλληλα με τα εμβόλια για την ανοσία των κατοίκων τους, ήδη κάνουν την εμφάνισή τους σε διάφορες χώρες.

…στη Γερμανία

Στην Γερμανία προκάλεσε προβληματισμούς για την βιωσιμότητα πολλών μικρών πόλεων η ερήμωση των κέντρων τους, ιδίως με το κλείσιμο των καταστημάτων κατά την έξαρση της πανδημίας. Αυτές οι παραδοσιακά ελκυστικές τοποθεσίες προ covid-19 μαγνήτιζαν τους τουρίστες και καταναλωτές, ενώ τώρα νεκρώνονται. Οι ψυχολογικά καταπτοημένοι κάτοικοί τους βρίσκονται αντιμέτωποι με την αναπόφευκτη οικονομική παρακμή και την απαξίωση των τόπων τους. Υπολογίζεται να κλείσουν οριστικά 50.000 καταστήματα σε όλη την χώρα.

Σύμφωνα με άρθρο της Zeit ( 29 . 12. 2020) , ο θάνατος των μικρών καταστημάτων είχε ήδη ξεκινήσει, καθώς αυτά εκτοπίζονταν διαδοχικά από τα μεγάλα καταστήματα μαζικής μόδας – όπως η Zara – τα οποία νοίκιαζαν τα μεγαλύτερα ακίνητα στα αστικά κέντρα, αφού επωφελούνταν από την φθηνή παραγωγή υφασμάτων κα ρούχων στην Ασία και έτσι κυριαρχούσαν στο εμπόριο αυτών των ειδών. Η covid-19 όμως περιόρισε την ζήτηση ρούχων, αλλά και αύξησε τις τηλεαγορές τους. Πολλές μεγάλες επιχειρήσεις ενδυμάτων εγκατέλειψαν τα κεντρικά ακίνητα, αδυνατώντας να πληρώσουν τα νοίκια, ενώ τα σούπερ -μάρκετ επεκτάθηκαν σε αρκετά από αυτά, με αποτέλεσμα την αισθητική μονοτονία των περιοχών εγκατάστασής τους.

Αυτή η καταστροφική τάση, όμως, δεν αντιμετωπίστηκε απλώς με δυσοίωνες προβλέψεις. Κάποιοι αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι, επενδυτές ακινήτων, μικροί καταστηματάρχες και τοπικοί πολιτικοί σκέφτηκαν να μεταστρέψουν σε ευκαιρία μεταμόρφωσής των πόλεών τους την πανδημική κακοτυχία, και να αξιοποιήσουν τα κενά που άφησαν τα μεγάλα καταστήματα στους κεντρικούς δρόμους. Αποφάσισαν, λοιπόν, να ξανακάνουν ζωντανά και ελκυστικά τα απωθητικά πια αστικά κέντρα.

Βασισμένοι σε συμπεράσματα από πειραματισμούς νεοφυών επιχειρήσεων και στην επίγνωση ότι τα μονοπολιτιστικά, πεζοδρομημένα, ομοιόμορφα αστικά τοπία, όπου κυριαρχούν τα μαζικά εμπορικά μεγα-καταστήματα προκαλούν αδιαφορία, ακόμα και ανία στο σύγχρονο κοινό – όχι πια τόσο μαζικό και ομοιόμορφο, αλλά πολυπολιτισμικό και προσανατολισμένο στην «μοναδικότητα» του κάθε ξεχωριστού ατόμου και σε εμπειρίες ποιοτικά αισθητικές – καταστρώνουν σχέδια για μικρότερα καταστήματα, που να προσφέρουν εκτός από καταναλωτικά αγαθά και συμβουλευτικές υπηρεσίες μέσα από αμεσότερη επικοινωνία, καθώς και ψυχαγωγικές εκπλήξεις και έντονες εμπειρίες σε προσωπικό επίπεδο. Έτσι ελπίζουν να κινητοποιήσουν τους καταναλωτές να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να περιορίσουν τις τηλεαγορές για να επισκεφθούν το Κέντρο.

Επίσης αναζητούν μεγαλύτερα οικόπεδα στις καλύτερες αστικές τοποθεσίες, όπου σχεδιάζεται να διαμορφωθούν «μικτές περιοχές» με μεγάλη κοινωνική πυκνότητα και πολιτισμική ποικιλία. Σε τέτοιους κεντρικούς τόπους, χώρους και συγκροτήματα πολλαπλών χρήσεων θα μπορεί κανείς να ψωνίζει, να ζει, να εργάζεται, να διασκεδάζει, να τρώει, να αθλείται, να εκπαιδεύεται και γενικά να απολαμβάνει μια μεγάλη γκάμα από πολιτιστικές εμπειρίες. Επίσης, οι χώροι αυτοί θα είναι φιλικοί και ελκυστικοί για τα παιδιά και τους ηλικιωμένους.

…και στην Ελβετία

Στην Ελβετία το χτύπημα της covid -19 κατά του αστικού τουρισμού αντιμετωπίζεται ως ευκαιρία για τη βιώσιμη ανάπτυξη των μικρών πόλεων στα βουνά. Στο καντόνι του Εγκαντέν, στο Σκουόλ, ήδη είχε δημιουργηθεί ο «χώρος συνεργασίας» mia Engadina, στο κέντρο του χωριού, με σκοπό να αντιμετωπιστεί η γήρανση του πληθυσμού και η κοινωνική συρρίκνωση εξαιτίας της φυγής των νέων στις πόλεις. Αυτός ο χώρος, με υπέροχη θέα στους αλπικούς δολομίτες, περιλαμβάνει γωνιές για να κάθεται κανείς, κάποια γραφεία, μικρή κουζίνα και αίθουσα συσκέψεων. Όσοι γίνονται μέλη του mia Engadina μπορούν να έρχονται στο Σκουόλ και να εργάζονται εξ αποστάσεως.

Πριν από την πανδημία συμμετείχαν στο πρόγραμμα μεμονωμένοι υπάλληλοι από μεγάλες εταιρείες ή πανεπιστήμια, που είχαν την δυνατότητα για πολυήμερη τηλεργασία. Από το καλοκαίρι όλο και περισσότεροι Ελβετοί μετακινήθηκαν στα βουνά, συνδυάζοντας διαμονή μακριά από τις παραλυμένες πόλεις και τηλεργασία. Κι ενώ οι ξένοι τουρίστες εξαφανίστηκαν από τις πόλεις, όπου τα ξενοδοχεία νέκρωσαν, πολλοί εργαζόμενοι στον τουριστικό τομέα αναζήτησαν εργασία στα βουνά, κάτι ασυνήθιστο. Αντί να παραμείνουν άνεργοι, εγκατέλειψαν τις μέχρι τότε επαγγελματικά ελκυστικές πόλεις για αναζήτηση καλύτερων προοπτικών στην ορεινή περιφέρεια.

Αμέσως ο ελβετικός σύνδεσμος ξενοδόχων, για να υποστηρίξει μια τέτοια δομική αλλαγή, διαμόρφωσε το πρόγραμμα « Mountains calling”, το οποίο – σύμφωνα με άρθρο της Neue Zuercher Zeitung (26.12. 2020) – σχεδιάζεται να επεκταθεί και σε άλλα καντόνια εκτός του Εγκαντέν. Θεμέλιο αυτής της πρωτοβουλίας αποτελεί η ιδέα πως μπορεί κάποιος να βρει στα ελβετικά βουνά έναν «τρίτο τόπο», εκτός από εκείνον της εργασίας και της κατοικίας σε κάποια πόλη. Στο τρίτο αυτόν τόπο θα μπορεί να συνδυάζει την απόλαυση της φύσης με την εργασία και την έμπνευση εκτός του συνηθισμένου πλαισίου.

Οι ελκυστικοί τόποι – με χαρακτηριστική περίπτωση το πανέμορφο Σκουόλ – θα μπορούσαν να επωφεληθούν οικονομικά και πολιτιστικά από τέτοιους εναλλακτικούς επισκέπτες, που θα έρχονται συχνότερα από τους τουρίστες, έχοντας ξεπεράσει τις προκαταλήψεις τους πως μόνο στις πόλεις μπορούν να ζουν ελεύθερα και συναρπαστικά και, εκτός από το χρήμα , θα προσφέρουν γνώση, αντλώντας και οι ίδιοι εμπειρίες σε αλληλεπίδραση με τους τοπικούς επιχειρηματίες.

Το πρόγραμμα αυτό έδωσε ελπίδες στους κατοίκους των ορεινών περιοχών πως θα μπορούσαν να παίξουν σημαντικότερο ρόλο στην ελβετική κοινωνία, όχι μόνο ως απόμακροι τόποι διακοπών. Βέβαια, αναρωτιέται κανείς αν θα συνεχιστεί μια τέτοια τάση και μετά την πανδημία. Κατά τον αρχιτέκτονα Cedric Price “ Όπως η ιατρική και το σχέδιο (design) πρέπει να κινείται από την θεραπεία στην πρόληψη». Έτσι λοιπόν και στο Σκουόλ έγινε μια αρχή για την επινόηση ενός υβριδικού τρόπου ζωής, που συνδυάζεται με την δημιουργία βιώσιμου χώρου, για την μελλοντική ανοσία απέναντι στην συρρίκνωση τέτοιων περιοχών, πριν το εμβόλιο εξασφαλίσει την ανοσία των Ελβετών.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News