Το περασμένο καλοκαίρι, ένας διαδικτυακός «φίλος» είχε ανεβάσει στο προφίλ του στο Facebook ένα βίντεο στο οποίο φαινόταν ένας αθλητής να κάνει εμετό (παραπάνω από τρεις φορές), αφότου υποτίθεται είχε βγει από τον Σηκουάνα. Το βίντεο είχε κυκλοφορήσει και αλλού και είχε χαρακτηριστεί fake ύστερα από έλεγχο, άσε που δεν χρειαζόταν και έλεγχος, καθώς ήταν κακοφτιαγμένο και εμφανώς ψεύτικο.

Το επεσήμανα με σχόλιο στον οικοδεσπότη της ανάρτησης και εκείνος μου απάντησε: «Δεν πειράζει, θα μπορούσε να ισχύει». Ο συγκεκριμένος είναι πτυχιούχος και μεταπτυχιούχος σοβαρών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και εργάζεται σε εκδόσεις. Και είναι φανατικά αντι-woke, συνεπώς για αυτόν η αλήθεια λίγη σημασία έχει μπροστά στην υποστήριξη της «ιδεολογίας» του.

Οταν συνέβη αυτό, είχα ήδη, από καιρό, αρχίσει να επανεξετάζω την εμπλοκή μου με τα social media, στα οποία έχω υπάρξει στο παρελθόν εξαιρετικά ενεργή. Σε όλες τις φάσεις τους: Εκείνη της αθωότητας, την άλλη της εμπορευματοποίησης, την εποχή που είχαμε την ψευδαίσθηση ότι μας έδιναν ελευθερία λόγου, αλλά και μετά, όταν ξεκίνησαν η ακραία πόλωση και η παραπληροφόρηση.

Παρακολουθώ τις τελευταίες ημέρες τις κάθε λογής αντιδράσεις στις ανακοινώσεις του Μαρκ Ζάκερμπεργκ ότι εν πολλοίς κόβει τους ελέγχους και γράψτε ό,τι θέλετε, και σκέφτομαι ότι μπορεί κάποιοι άνθρωποι να αντιδρούν –στηρίζοντας με επιχειρήματα τις αντιδράσεις τους αυτές–, όμως η άρση των ελέγχων μίλησε στην καρδιά του μέσου χρήστη.

Δεν έχει ιδιαίτερη σημασία πού ανήκει πολιτικά ο χρήστης αυτός, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο: του αρέσει η ιδέα ότι δεν θα υπάρχουν έλεγχοι, διότι έτσι δεν θα περιορίζεται η άποψή του, αλλά και το κάθε λογής περιεχόμενο που ανεβάζει προκειμένου να μαζέψει likes.

Επίσης, ο μέσος χρήστης δεν καταλαβαίνει πώς λειτουργούν οι πλατφόρμες. Για παράδειγμα, πολλοί ανακουφίστηκαν με την άρση των ελέγχων, διότι πιστεύουν ότι αυτοί οι έλεγχοι «έπνιγαν» αναρτήσεις για τη Γάζα, ας πούμε. Αυτό δεν το κάνουν οι έλεγχοι αυθεντικότητας, όμως, αλλά ο αλγόριθμος, ο οποίος ρυθμίζεται και λειτουργεί με τρόπους που κανείς μας δεν μπορεί να ελέγξει. Και θα συνεχίσει να το κάνει, δείχνοντάς σου ό,τι αυτός θέλει.

Τα social media στη βάση τους λειτουργούν με έναν πολύ απλό τρόπο: εργαλειοποιούν τον ατομικό ναρκισσισμό, προκειμένου να ελέγξουν τις μάζες.

Ο Ζάκερμπεργκ ξέρει ότι δεν μπορείς να ζήσεις πλέον χωρίς «κοινό» και ξέρει ότι θα κάνεις τα πάντα προκειμένου να διατηρήσεις και να αυξήσεις το κοινό αυτό. Και για να το επιτύχεις, πρέπει να είσαι γρήγορος, παραγωγικός και όλο και πιο ακραίος. Αρα να ποστάρεις πράγματα που θα ενεργοποιήσουν το θυμικό και θα προκαλέσουν αντιδράσεις. Σπανίως οι ψύχραιμες προσεγγίσεις ενεργοποιούν το θυμικό. Ο κόσμος θέλει πόλωση, θέλει ακραίες απόψεις, θέλει να τσακωθεί, να θυμώσει, να συμμετάσχει σε κάποιο διαδικτυακό λιντσάρισμα, θέλει αίμα.

Μερικά χρήσιμα ερωτήματα, που θα μπορούσαμε να θέσουμε όλοι στον εαυτό μας, είναι γιατί αισθανόμαστε την ανάγκη να πούμε την άποψή μας επί παντός, γιατί έχουμε την ανάγκη να έχουμε «κοινό», γιατί πιστεύουμε πράγματι ότι η άποψή μας έχει κάποιο ειδικό βάρος και γιατί θρέφουμε ακατάπαυστα ένα θηρίο που μας καταπίνει αμάσητους.

Οι απόψεις των ανθρώπων είναι σεβαστές, προφανώς, αλλά τι είναι αυτό που κάνει ξαφνικά τον μισό γενικό πληθυσμό να πιστεύει ότι είναι opinion maker; Τελικά, εάν ήταν όντως opinion maker, δεν θα είχε εκτιμήσει κάποιος αρμοδίως τη δεξιότητά του αυτή, ώστε να του δώσει κάποιο βήμα;

Οχι ότι και άνθρωποι με βήμα δεν το κάνουν. Πολιτικοί, ας πούμε, από όλο το φάσμα, αναλώνονται όλη μέρα στα social, γράφοντας συχνά και βλακείες, διότι όταν είσαι όλη μέρα μπροστά σε μια οθόνη, προσπαθώντας απεγνωσμένα να μη χάσεις κάποιο φαντασιωσικό momentum, θα γράψεις και πολλές βλακείες, νομοτελειακό αυτό.

Ακόμη και άνθρωποι, όμως, που κατηγορούν ακατάπαυστα τα social και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν και χειρίζονται την κοινή γνώμη, δεν σταματούν να ασχολούνται με αυτά.

Διαμαρτυρήθηκε έντονα, τις προάλλες, ένας άλλος διαδικτυακός φίλος για μια πλατφόρμα που πετάει διαφημίσεις ανάμεσα στα μηνύματα, το οποίο μου φάνηκε αστείο. Είπε ποτέ κανείς ότι οι πλατφόρμες είναι φιλανθρωπικά ιδρύματα; Και άντε, πες στην αρχή, για κάποιους ακατανόητους λόγους, το πιστεύαμε. Εν έτει 2025, όμως, υπάρχει άνθρωπος που να πιστεύει ότι ο Ζάκερμπεργκ «τρέχει» τη Meta για την ψυχή της μαμάς του ή για να μην πάει χαμένη η συγκλονιστική αποψάρα του κάθε χρήστη;

«Αν κάτι προσφέρεται δωρεάν, το προϊόν είσαι εσύ», είχε πει το 1973, πολύ πριν από τα social, ο καλλιτέχνης Ρίτσαρντ Σέρα. Κι όμως, συχνά οι χρήστες αντιμετωπίζουν τις πλατφόρμες λες και είναι θεσμικά όργανα, ή επικαλούνται την προσωπική «ηθική» του κάθε Μασκ και Ζάκερμπεργκ, προκειμένου να τις κρατήσει σε υψηλά ηθικά στάνταρ. Γιατί να έχει ηθική ο Μασκ; Του το επιβάλει κάποιος νόμος;

Το θέμα είναι εάν έχουμε εμείς υψηλά ηθικά στάνταρ, όχι ο Μασκ. Οταν γνωρίζεις –ή υποπτεύεσαι– ότι κάτι είναι ψευδές, κι όμως το αναπαράγεις προκειμένου να στηρίξεις την άποψή σου· όταν βιάζεσαι να γράψεις κάτι χωρίς στοιχειωδώς να το διασταυρώσεις· όταν πιστεύεις, εν τέλει, ότι η άποψή σου είναι το ιερό δισκοπότηρο και δεν επιδέχεται καμίας αμφιβολίας ή αντίρρησης, τότε το πρόβλημα δεν είναι το Μέσον, αλλά εσύ.

Θα πείτε τώρα, περιμένεις από τον καθέναν να τα σκεφτεί αυτά και να οριοθετήσει τη συμπεριφορά του στα social; Οχι από τον καθέναν, αλλά από αρκετούς. Οταν στα περιττώματα απαντάς με άλλα περιττώματα, στο τέλος θα μας πνίξουν όλους τα σκατά. Εάν, όμως, δημιουργείς κάποιο μπλοκ αντίστασης, υπάρχει ελπίδα.

Η αντίσταση, εν προκειμένω, ορίζεται με διάφορους τρόπους. Ενας είναι να απέχεις, να σταματήσεις να ταΐζεις το τέρας. Ενας άλλος είναι να μην παίζεις το παιχνίδι του και να το κάνεις φορέα του δικού σου.

Δεν πέθανε κανείς απέχοντας από τα social media.

Οι πιο σοβαροί και επιτυχημένοι άνθρωποι που ξέρω δεν έχουν καν λογαριασμούς. Και αν έχουν, τους χρησιμοποιούν σπάνια, για να πουν κάτι σημαντικό, δεν αναλώνονται όλη μέρα σε χαζομάρες.

Ο Ζάκερμπεργκ έχει τη δική του ατζέντα. Ομως, μας δίνει και μια ευκαιρία να δούμε λίγο από απόσταση αυτό που λέγεται social media και, επιτέλους, ίσως να ωριμάσουμε μέσα σε αυτά.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News