ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – Ακριβώς την εβδομάδα αυτή πριν από πέντε χρόνια στη Βιέννη, η ομάδα E3/EΕ+3 (Κίνα, Γαλλία, Γερμανία, Ρωσική Ομοσπονδία, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ, μαζί με τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης) και το Ιράν συμφώνησαν το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (ΚΟΣΔ). Για να σηματοδοτήσουμε την πέμπτη επέτειο αυτού του συμβάντος, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε μια απλή πραγματικότητα: χωρίς αυτή τη συμφωνία, το Ιράν θα μπορούσε να είχε αναπτύξει σήμερα πυρηνικά όπλα, προσθέτοντας άλλη μια αιτία ρευστότητας σε μια ασταθή περιοχή.

Σήμερα, το ΚΟΣΔ βρίσκεται υπό μεγάλη πίεση σε πολλαπλά μέτωπα. Είμαι πεπεισμένος ότι η δράση για τη διατήρησή του δεν είναι απλώς αναγκαία αλλά επείγουσα, για δύο τουλάχιστον λόγους. Πρώτον, χρειάστηκαν πάνω από 12 χρόνια ώστε η διεθνής κοινότητα και το Ιράν να γεφυρώσουν τις διαφορές τους και να συνάψουν συμφωνία. Εάν το ΚΟΣΔ χαθεί, καμία άλλη συνολική ή αποτελεσματική εναλλακτική λύση δεν μας περιμένει στη γωνία.

Οι ανησυχίες της διεθνούς κοινότητας σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν χρονολογούνται από πολύ παλιά. Συζητήσεις για να τεθούν οι βάσεις μιας λύσης με διαπραγμάτευση ξεκίνησαν το 2003 με πρωτοβουλία των υπουργών Εξωτερικών της Γαλλίας, της Γερμανίας και του Ηνωμένου Βασιλείου, ενώ σύντομα προσχώρησε σε αυτές ο τότε Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής Javier Solana. Τόσο αυτός όσο και οι διάδοχοί του, η Catherine Ashton και η Federica Mogherini – όλοι τους με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης- κρατούσαν πάντοτε ανοιχτή την πόρτα για μια διπλωματική λύση. Και, μετά από πολλά σκαμπανεβάσματα, το ΚΟΣΔ τελικά έγινε πραγματικότητα.

Η συμφωνία δεν θα ήταν δυνατή χωρίς διπλωματική επιμονή. Χρειάστηκε η πλήρης συμμετοχή όχι μόνο των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και της Ρωσίας, της Κίνας και, βεβαίως, του Ιράν. Η τελική συμφωνία ήταν στέρεα. Σε περισσότερες από 100 σελίδες και με διάφορα παραρτήματα, αναφέρονται όλες οι λεπτομέρειες για ένα σαφές δούναι και λαβείν: Το Ιράν θα τηρήσει αυστηρούς περιορισμούς όσον αφορά το πυρηνικό του πρόγραμμα, με αντάλλαγμα την άρση οικονομικών και χρηματοοικονομικών κυρώσεων που συνδέονται με το πυρηνικό πρόγραμμα.

Το ΚΟΣΔ κατοχυρώνεται στο διεθνές δίκαιο μέσω της απόφασης 2231 του ΣΑΗΕ (η οποία πρέπει να εφαρμοστεί πλήρως). Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του τι μπορεί να επιτύχει η ευρωπαϊκή διπλωματία και η αποτελεσματική πολυμερής προσέγγιση στο πλαίσιο της βασισμένης σε κανόνες διεθνούς τάξης. Ωστόσο, η διαδικασία που οδήγησε σε αυτό ήταν χρονοβόρα και δύσκολη, πράγμα που ουσιαστικά απέκλειε κάθε άλλη ευκαιρία για συμφωνία.

Δεύτερον, το ΚΟΣΔ δεν είναι απλώς μια συμβολική επιτυχία. Υλοποίησε τις υποσχέσεις του και αποδείχθηκε αποτελεσματικό. Λόγω του πρωτοφανούς επιπέδου πρόσβασης που παρείχε στον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας, ο ΔΟΑΕ μπόρεσε να επιβεβαιώσει σε 15 διαδοχικές εκθέσεις παρακολούθησης μεταξύ Ιανουαρίου 2016 και Ιουνίου 2019 ότι το Ιράν είχε εκπληρώσει όλες τις υποχρεώσεις του βάσει της συμφωνίας.

Ως εκ τούτου, η Ευρώπη και άλλοι εταίροι ήραν τις κυρώσεις, όπως ορίζεται στη συμφωνία. Η διεθνής απομόνωση του Ιράν πλησίαζε στο τέλος της, προετοιμάζοντας το έδαφος για αποκατάσταση κανονικών οικονομικών και εμπορικών σχέσεων με τον υπόλοιπο κόσμο. Ωστόσο, το Μάιο του 2018, οι ΗΠΑ αποφάσισαν να αποσυρθούν από το ΚΟΣΔ και να επαναφέρουν τις κυρώσεις, επιδιώκοντας μια νέα στρατηγική «μέγιστης πίεσης».

Αν και η επαναφορά των κυρώσεων των ΗΠΑ είχε σαφώς αρνητικές επιπτώσεις στην ιρανική οικονομία και στον ιρανικό λαό, το Ιράν εξακολούθησε να συμμορφώνεται με τη συμφωνία για άλλους 14 μήνες. Αλλά τώρα, το Ιράν και πάλι συσσωρεύει ανησυχητικά επίπεδα εμπλουτισμένου ουρανίου και αποκτά νέα πυρηνική τεχνογνωσία. Το ΚΟΣΔ υπονομεύεται ακόμη περισσότερο και επανεμφανίζονται φόβοι του παρελθόντος.

Τον Ιανουάριο, η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο εξέφρασαν επισήμως τις ανησυχίες τους σχετικά με τις νέες δραστηριότητες εμπλουτισμού του Ιράν και το κάλεσαν να επιστρέψει στην πλήρη συμμόρφωση. Ομοίως, το Ιράν έχει εκφράσει τις ανησυχίες του, υποστηρίζοντας ότι δεν έχει λάβει τα αναμενόμενα οικονομικά οφέλη από την άρση των κυρώσεων.

Ως σημερινός συντονιστής του ΚΟΣΔ, θα συνεχίσω τη συνεργασία με όλα τα υπόλοιπα μέρη της συμφωνίας, καθώς και με ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα. Θα κάνουμε ό, τι είναι δυνατό για να διαφυλάξουμε όσα επιτύχαμε πριν από πέντε χρόνια και για να εξασφαλίσουμε ότι η συμφωνία θα παραμείνει αποτελεσματική.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν παραμένει υπό αυστηρό έλεγχο, με τον ειρηνικό του χαρακτήρα να επαληθεύεται συνεχώς. Χάρη στο καθεστώς επιθεωρήσεων του ΔΟΑΕ, εξακολουθούμε να γνωρίζουμε πολλά σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ακόμη και υπό τις παρούσες συνθήκες. Αν όμως χανόταν η συμφωνία, θα χάναμε αυτές τις πληροφορίες και θα βρισκόμασταν ξανά δύο δεκαετίες πίσω.

Πιστεύω ακράδαντα ότι το ΚΟΣΔ έχει καταστεί βασική συνιστώσα της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής για τη μη διάδοση και γι’ αυτό ακριβώς εξακολουθώ να καλώ όλα τα μέρη να παραμείνουν προσηλωμένα στην πλήρη εφαρμογή του. Το Ιράν, από την πλευρά του, πρέπει να επιστρέψει στην πλήρη συμμόρφωση προς τις πυρηνικές του υποχρεώσεις· αλλά έχει επίσης ανάγκη να μπορεί να αξιοποιεί τα οικονομικά οφέλη που προβλέπονται στη συμφωνία. Έχοντας ήδη θεσπίσει μέτρα για την προστασία των επιχειρήσεών μας από εξωεδαφικές κυρώσεις των ΗΠΑ, στην Ευρώπη μπορούμε να κάνουμε περισσότερα για να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες του Ιράν για νόμιμες εμπορικές ανταλλαγές.

Η ΕΕ θα εντείνει τις προσπάθειές της για να δημιουργήσει γέφυρες και να μειώσει τα χάσματα μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων μερών. Είμαι πεπεισμένος ότι, εάν κατορθώσουμε να διατηρήσουμε το ΚΟΣΔ και να εξασφαλίσουμε την πλήρη εφαρμογή του, αυτό μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για να αντιμετωπίσουμε άλλες κοινές ανησυχίες, μεταξύ αυτών και όσες σχετίζονται με την περιφερειακή ασφάλεια.

Πρέπει να επιστρέψουμε σε μια θετικότερη δυναμική. Όταν οι συνθήκες είναι ώριμες, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να προχωρήσουμε περαιτέρω με βάση τη συμφωνία. Η ΕΕ είναι πρόθυμη να το πράξει. Το πρώτο βήμα είναι να προστατεύσουμε την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν, στο σύνολό της, και όλα τα μέρη να συμμορφωθούν πλήρως προς τις υποχρεώσεις τους.

---

Ο Josep Borrell είναι Ύπατος Εκπρόσωπος της ΕΕ για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας και Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το άρθρο αυτό παραχωρήθηκε στο Protagon από το Project Syndicate

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News