Ένας κεραυνός χτύπησε την Ευρώπη, αλλά και ολόκληρο τον κόσμο. Δεν ξέρουμε πώς θα είναι η επόμενη μέρα, όταν θα σβήσουν οι φωτιές, όταν τα κράτη θα προσπαθούν να σταθούν ξανά στα πόδια τους και όταν όλος ο κόσμος θα προσπαθεί να βρει την όποια νέα ισορροπία. Στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και στην Ασία, με τόσα σπουδαία μυαλά που εργάζονται, αργά ή γρήγορα θα βγούμε από την υγειονομική κρίση. Μέσα στον αγώνα των κρατών να κρατήσουν χαμηλά τα κρούσματα και τους θανάτους, ο κόσμος έχει χτυπηθεί οικονομικά. Η ύφεση γιγαντώνεται.

H Ευρώπη είναι μόνη της. Δεν μπορεί να περιμένει βοήθεια, ούτε από μια απόβαση Αμερικανών στη Νορμανδία, ούτε από μία προέλαση των Σοβιετικών στη Γερμανία. Όμως μετά από πάνω από 70 χρόνια ειρήνης και συνεχούς οικονομικής ανάπτυξης, παρά τις κάποιες κρίσεις, η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως «Ένωση», διαθέτει τους απαραίτητους πόρους για να αντιμετωπίσει την επερχόμενη λαίλαπα της ύφεσης, αλλά και των άλλων μεγάλων αλλαγών που θα προκύψουν.

Η ΕΕ έχει καλά παραδείγματα πίσω στο παρελθόν της για να ανατρέξει: στην εμπνευσμένη ομιλία του Ουίνστoν Τσόρτσιλ και στο σχέδιο Σουμάν μετά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο. Πιο πρόσφατα, στην δεκαετία του 1980, στην εμπνευσμένη σύμπραξη, Γάλλων και Γερμανών, Μιτεράν και Κολ, για να δώσουν μια νέα ώθηση στην Ευρώπη. Ένα σχέδιο που υλοποίησε ο Ντελόρ με την Ενιαία Πράξη. Η Ενιαία Πράξη ενσωμάτωσε έξι βασικές πολιτικές: πραγμάτωση της μεγάλης αγοράς χωρίς σύνορα, οικονομική και κοινωνική συνοχή, κοινή πολιτική επιστημονικής και τεχνολογικής ανάπτυξης, ενίσχυση του ευρωπαϊκού νομισματικού συστήματος, ανάδειξη μιας ευρωπαϊκής κοινωνικής διάστασης και συντονισμένη δράση στον τομέα του περιβάλλοντος.

Λάβαρο της Ενιαίας Πράξης ήταν η δημιουργία, μέχρι το 1992, της Ενιαίας Αγοράς, δηλαδή της ελεύθερης διακίνησης ατόμων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων.

Το σύνθημα του «1992» είχε τότε κινητοποιήσει όλη την Ευρώπη και όχι μόνο. Η ελεύθερη αγορά, όμως, απαιτούσε και έναν ενοποιημένο χώρο με όλες τις έννοιες, ο οποίος θα διευκόλυνε την αποτελεσματική λειτουργία της. Με την Ενιαία Πράξη τέθηκαν οι αρχές για μια πολιτική κοινωνικής και οικονομικής συνοχής ως αντιστάθμισμα στη δημιουργία της ενιαίας αγοράς που, όπως ο Ντελόρ ορθώς εκτίμησε, θα λειτουργούσε και υπέρ των πιο οικονομικά ανεπτυγμένων κρατών-μελών. Η κεντρική ιδέα του Ζακ Ντελόρ ήταν απλή: για να είναι δίκαιο το παιχνίδι του ανταγωνισμού, το γήπεδο πρέπει να είναι επίπεδο και να μη γέρνει, γιατί αλλιώς θα έβαζαν όλα τα γκολ οι ισχυροί βόρειοι στους αδύναμους νότιους. Η ιδέα συνοδευόταν από τον διπλασιασμό των πόρων των Διαρθρωτικών Ταμείων και από απλές διαδικασίες υλοποίησης.

Αυτή ιδέα όμως έχει σήμερα διαστρεβλωθεί. Η πολιτική συνοχής εξελίχθηκε και σταδιακά έχασε τον αρχικό της σκοπό «της εξισορρόπησης του γηπέδου». Έγινε μια πολιτική της στήριξης των επενδύσεων σε όλο τον ευρωπαϊκό χώρο. Είχε κάποια λογική για την αντιμετώπιση των άλλων ισχυρών πόλων, όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα, αλλά έχασε την αρχική της στόχευση. Παράλληλα εγκαταλείφθηκαν οι «απλές διαδικασίες». Οι σχετικοί κανονισμοί για την υλοποίηση της πολιτικής γίνονταν κάθε χρόνο όλο και πιο πολύπλοκοι και οι κανόνες όλο και πιο ισοπεδωτικοί. Είχε δυστυχώς ξεχαστεί η βασική αρχή της Ένωσης «δύναμή μας είναι η διαφορετικότητα» και ότι η διαδικασία πρέπει να υποτάσσεται στην ουσία και όχι το αντίστροφο.

Είναι ευκαιρία να ξαναδούμε το ΕΣΠΑ 2021-2027, τώρα που είναι ακόμα νωρίς, να αλλάξουμε τις προτεραιότητες, τις διαδικασίες και να αυξήσουμε τους πόρους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να καταργήσει τις ατέλειωτες σελίδες κανονισμών. Με υπερηφάνεια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διακηρύσσει ότι στη νέα περίοδο 2021-2027 έχει υιοθετήσει 80 απλουστεύσεις. Περίεργος ισχυρισμός που δεν αποδεικνύεται στην πράξη. Ο γενικός κανονισμός για τα Διαρθρωτικά Ταμεία από τις 91 σελίδες του ισχύοντος (2014-2020) περνά στις 106 σελίδες για την προγραμματική περίοδο 2021-2027, ενώ το Παράρτημα (με την περιγραφή των διαδικαστικών βημάτων και τους πίνακες που πρέπει να συμπληρώνονται) από 57 σελίδες σήμερα φθάνει τις 167 σελίδες στη νέα πρόταση. Να θυμηθούμε ότι το 1988 οι σχετικοί κανονισμοί ήταν συνολικά 25 μόνο σελίδες.

Το πολύπλοκο και μακροσκελές κανονιστικό πλαίσιο είναι και διαχειριστικά αποτυχημένο. Στο έβδομο από τα επτά χρόνια της προγραμματικής περιόδου, η μέση απορρόφηση σε επίπεδο ΕΕ είναι μόλις 40% και δεν φταίνε μόνο οι ανοργάνωτοι Νότιοι. Ισχυρές και πλούσιες χώρες, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, παρουσιάζουν ποσοστά απορρόφησης πολύ κάτω από τον μέσο κοινοτικό όρο. Μπροστά στο ενδεχόμενο οικονομικής κατάρρευσης λόγω κορονοϊού το Συμβούλιο επέβαλε διατάξεις, όπως για τις απευθείας αναθέσεις και τις κρατικές ενισχύσεις, που μέχρι χθες οι αρμόδιοι της Επιτροπής ορκίζονταν ότι είναι  αδύνατον να εφαρμοσθούν.

Δεν χρειάζονται δεσμευτικές κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για κάθε κράτος μέλος. Οι εθνικοί εμπειρογνώμονες είναι σε θέση να γνωρίζουν τι είναι καλό για την χώρα τους και τι όχι. Θα πρέπει να υπάρχουν μόνο ένας οδηγός ιδεών (αλλά όχι υποχρεωτικών) για δραστηριότητες και έργα, οι απαραίτητες δικλίδες ασφαλείας για να μην γίνονται απάτες, καθώς και τεχνική βοήθεια όπου και αν χρειάζεται. Η διαδικασία μπορεί να εκτυλίσσεται σε τρία απλά επίπεδα.

• Κάθε Κράτος Μέλος ετοιμάζει το σχέδιο του, το στέλνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή η οποία εξετάζει αν υπάρχει κάτι που είναι ασύμβατο με τις αρχές της ΕΕ.
• Χρηματοδότηση από την ΕΕ.
• Υλοποίηση από τα Κράτη Μέλη και κοινός (ΕΕ-ΚΜ) έλεγχος για απάτες.

Οι λεπτομέρειες του νέου συστήματος πρέπει ακόμα να διατυπωθούν. Σε κάθε περίπτωση αυτό που προέχει είναι το νέο σύστημα να συμβάλει στην αποτελεσματική υλοποίηση των προγραμμάτων.

Τα παραπάνω θα πρέπει να εντάσσονται και σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αλλαγών. Μία μετά-κορονοϊόν Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ανάγκη από μία Νέα Αρχιτεκτονική.

Είναι γεγονός ότι η ΕΕ έχει αρχίσει να σκέφτεται πώς θα αντιμετωπίσει το μεγάλο πρόβλημα της ύφεσης με τη διάθεση νέων απαραίτητων πόρων: 540 δις με την πρόσφατη απόφαση του Eurogroup που εγκρίθηκε και από το Συμβούλιο Κορυφής στις 23 Απριλίου, (θα πρέπει να είναι λειτουργικό έως την 1/6/2020), δυνατότητες χρηματοδότησης από την ΕΤΕ, την ΕΚΤ, και το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο Σταθερότητας. Το Συμβούλιο Κορυφής συμφώνησε επίσης τη σύσταση ενός Ταμείου Ανάκαμψης που θα απευθύνεται στους τομείς και τα γεωγραφικά μέρη της Ευρώπης που πλήττονται περισσότερο, χωρίς όμως να καθορίσει το ύψος του. Ανέθεσε στην Επιτροπή να αναλύσει τις ακριβείς ανάγκες και να υποβάλει επειγόντως πρόταση ανάλογη με την πρόκληση που αντιμετωπίζουμε και να αποσαφηνίζει τη σχέση με το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, το οποίο θα πρέπει να προσαρμοστεί ώστε να αντιμετωπίσει την κρίση και τις συνέπειές της.

Υπάρχει μια γενική τάση -κάτι που είναι θετικό- ότι για όλες αυτές τις χρηματοδοτήσεις θα πρέπει να υπάρχουν ελάχιστοι περιοριστικοί όροι (conditionalities), χωρίς μνημόνια. Όπως είπε ο Υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας «χρειαζόμαστε ταχεία βοήθεια χωρίς εργαλεία βασανισμού…». Τρομάζει όμως, ο συνεχώς αυξανόμενος αριθμός των πηγών χρηματοδότησης και προγραμμάτων και η έλλειψη ενός συνολικού οράματος για το μέλλον μας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση περιμένει έναν εμπνευσμένο ηγέτη που θα καταφέρει να υπερκεράσει τις μικροψυχίες κάποιων κρατών-μελών, κυρίως των πλουσίων, που και αυτά πλήττονται βάναυσα από την πανδημία και θα επηρεαστούν οικονομικά από την ύφεση.

Η μπάλα είναι πάλι στα χέρια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που θα πρέπει να δείξει έμπνευση, θάρρος και να προτείνει πρωτότυπες λύσεις για μια νέα Ευρώπη. Σε ένα αβέβαιο και πολύπλοκο μέλλον πρέπει να ξαναγυρίσουμε πίσω στην απλότητα. Να συμφωνήσουν οι αρχηγοί των κρατών-μελών στην υιοθέτηση μιας Νέας Ενιαίας Πράξης, με την ενσωμάτωση των εξελίξεων των τελευταίων 10 χρόνων και κυρίως νέων πολιτικών που έχουν γίνει αναγκαίες για την επιβίωση της Ένωσης. Θα έχει λίγα απλά κεφάλαια, ίσως όλα σε ένα μόνο άρθρο:

• Πολιτική υγείας: ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Οργανισμού Υγείας
• Νέες τεχνολογίες: νέες εργασιακές σχέσεις, τι θα κάνουμε με όσους εργαζομένους θα τεθούν σε διαθεσιμότητα
• Κλιματική αλλαγή: μια νέα στρατηγική
• Πολιτική ασφάλειας: συνεργασία για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας
• Μετανάστευση: αλλαγή της συμφωνίας του Δουβλίνου, κοινή πολιτική για την «ολοκληρωμένη διαχείριση των συνόρων»
• Απλοποίηση υπαρχουσών πολιτικών.

Δεν χρειάζεται να συμφωνήσουν όλοι. Θα οδηγηθούμε σε μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων; Ίσως. Αλλά χωρίς ριζική αναθεώρηση της πορείας της, όπως έγινε τη δεκαετία του 1980, το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαφαίνεται εξαιρετικά αβέβαιο.

---

* Ο Μάριος Καμχής είναι πρώην στέλεχος της ΕΕ και πρώην πρόεδρος της ΜΟΔ Α.Ε. (Μονάδας Οργάνωσης και Διαχείρισης των Αναπτυξιακών Προγραμμάτων).

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News