Λέγεται συχνά ότι κανείς δεν κερδίζει έναν πόλεμο, απλώς κάποιοι χάνουν λιγότερο από άλλους. Ο πόλεμος της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας δείχνει να μην αποτελεί εξαίρεση. Ενας ξεκάθαρα χαμένος είναι ήδη γνωστό ποιος είναι: ο πλανήτης. Ο πόλεμος έχει καταστεί διεθνής προτεραιότητα για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τις κοινές γνώμες. Και ορθώς: η επιθετικότητα του ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν κατά της Ουκρανίας απειλεί έναν πυλώνα της διεθνούς τάξης, δηλαδή την απαγόρευση της αλλαγής των συνόρων με τη βία.

Αλλά ο πόλεμος έχει επίσης πυροδοτήσει έναν παγκόσμιο αγώνα για επαρκείς προμήθειες ενέργειας ως απάντηση στις κυρώσεις κατά των ρωσικών εξαγωγών ενέργειας και στην πιθανότητα η Ρωσία να διακόψει τον εφοδιασμό. Πολλές χώρες έχουν διαπιστώσει ότι ο ευκολότερος και ταχύτερος δρόμος είναι η εξασφάλιση ορυκτών καυσίμων που εκπέμπουν αέρια θερμοκηπίου.

Αλλά ακόμη και πριν ο Πούτιν αρχίσει τον πόλεμο του, η μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής είχε χαθεί. Ηταν δύσκολο να δημιουργηθεί μια κάποια αίσθηση επείγοντος για ένα πρόβλημα που θεωρείται ευρέως υπαρκτό (η άρνηση της επιστήμης του κλίματος υποχωρεί) αλλά εκλαμβάνεται κυρίως ως κάτι που μπορεί να αντιμετωπιστεί στο μέλλον. Οι θερμοκρασίες-ρεκόρ στην Ευρώπη και αλλού, οι ξηρασίες, οι πυρκαγιές, οι πιο έντονες καταιγίδες και η αυξημένη μετανάστευση μπορεί να αλλάξουν αυτή την αντίληψη, αλλά μέχρι στιγμής αυτό δεν έχει συμβεί.

Επιπρόσθετα οποιαδήποτε κυβέρνηση ενεργήσει μόνη της δεν πρόκειται να λύσει το πρόβλημα. Υπάρχει επομένως η αίσθηση σε πολλές χώρες ότι το να κάνουμε το σωστό δεν θα έχει σημασία, γιατί άλλες χώρες θα συνεχίσουν να κάνουν το λάθος και όλοι θα υποφέρουμε.

Οι αντιδράσεις των αναπτυσσόμενων χωρών

Υπάρχει επίσης η σχετική ερώτηση, που ακούγεται συχνότερα στον αναπτυσσόμενο κόσμο: «Γιατί πρέπει να κάνουμε το σωστό από τη στιγμή που δεν προκαλέσαμε το πρόβλημα;». Οι φτωχές χώρες απορρίπτουν ως άδικο το αίτημα των πλούσιων χωρών – οι οποίες βιομηχανοποιήθηκαν σε μια εποχή που οι κλιματικές ευαισθησίες δεν μετρούσαν πολύ και ευθύνονται για πολύ υψηλότερες συνολικές εκπομπές άνθρακα – περί ανάπτυξης με τρόπο που απαγορεύει την πρόσβαση στη φθηνότερη μορφή ενέργειας. Στο πρόβλημα προστίθεται το ότι αρκετές χώρες (κυρίως η Βραζιλία) δεν κάνουν ό,τι μπορούν για να αποτρέψουν την καταστροφή των τροπικών δασών, του φυσικού απορροφητήρα άνθρακα της γης.

Μιλώντας για δύο μέτρα και σταθμά, οι διεθνείς προσπάθειες για την επιβράδυνση της κλιματικής αλλαγής παρεμποδίζονται επίσης από την εναντίωση στη μεγαλύτερη εξάρτηση από την πυρηνική ενέργεια, παρόλο που δεν απελευθερώνει διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Από την καταστροφή της Φουκουσίμα το 2011 στην Ιαπωνία, η λειτουργία υπαρχόντων πυρηνικών αντιδραστήρων ή η κατασκευή νέων, ασφαλέστερων πυρηνικών σταθμών έχει καταστεί εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση.

Ανάπτυξη και βιωσιμότητα

Οι προσπάθειες επιβράδυνσης της κλιματικής αλλαγής εξακολουθούν να υπονομεύονται και από την αντίληψη ότι πρέπει να αποβούν σε βάρος της απασχόλησης και της οικονομικής ανάπτυξης. Αυτό είναι ολοένα πιο αναληθές: η κλιματική αλλαγή αποδεικνύεται δαπανηρή, ενώ η δημιουργία εναλλακτικών πηγών ενέργειας μπορεί να δημιουργήσει θέσεις εργασίας και να μειώσει το ενεργειακό κόστος με την πάροδο του χρόνου. Αλλά η αντίσταση στο να ακολουθηθεί αυτό το μονοπάτι είναι έντονη, ειδικά σε περιοχές που εξαρτώνται εδώ και καιρό από την παραγωγή ορυκτών καυσίμων.

Για όλους αυτούς τους λόγους, οι διεθνείς προσπάθειες για την επιβράδυνση του ρυθμού της υπερθέρμανσης του πλανήτη δεν πέτυχαν πολλά. Οι παγκόσμιοι ηγέτες θα συνέλθουν ξανά αυτόν τον Νοέμβριο (στην Αίγυπτο) για την επόμενη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (COP27), αλλά δεν υπάρχει λόγος να είμαστε αισιόδοξοι ότι σε αυτή τη συνάντηση θα επιτευχθούν περισσότερα από όσα επιτεύχθηκαν στην προηγούμενη.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες που παραδοσιακά ηγούνται των διεθνών προσπαθειών για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής, παραμερίζονται όλο και περισσότερο. Ο τέως πρόεδρός τους, ο Ντόναλντ Τραμπ, απέσυρε τις ΗΠΑ από τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα του 2015, ενώ ο διάδοχός του, ο Τζο Μπάιντεν, περιορίζεται ολοένα και περισσότερο όσον αφορά το τι μπορεί να κάνει, επειδή το Κογκρέσο (κυρίως τα μέλη του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος) δεν θα επιδοτήσει την ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών ενέργειας και το Ανώτατο Δικαστήριο έχει περιορίσει δραστικά την εξουσία της ομοσπονδιακής κυβέρνησης να ρυθμίζει τις εκπομπές CO2. Υπάρχει επίσης ελάχιστη ή ανύπαρκτη πολιτική υποστήριξη για τη φορολόγηση των εκπομπών ή τη σύναψη εμπορικών συμφωνιών που θα αποθάρρυναν την κατανάλωση άνθρακα ή πετρελαίου.

Η θερμοκρασία της Γης θα ανέβει

Το αποτέλεσμα είναι ότι η θερμοκρασία της επιφάνειας της Γης εκτιμάται ότι βρίσκεται 1,1º Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα και θα αυξηθεί λόγω προηγούμενης δραστηριότητας, ακόμα και εάν ο κόσμος σταματήσει να εκπέμπει αέρια θερμοκηπίου σήμερα – κάτι που προφανώς δεν πρόκειται να κάνει. Αντίθετα, η τρέχουσα πορεία μας οδηγεί σε ένα πολύ θερμότερο κλίμα που επηρεάζει τα στρώματα πάγου, τα τροπικά δάση και την τούνδρα. Σε έναν ενάρετο κύκλο, οι καλές εξελίξεις οδηγούν σε καλύτερες εξελίξεις. Οταν πρόκειται για το κλίμα, ο κύκλος είναι φαύλος: το κακό οδηγεί σε χειρότερα.

Υπάρχει λόγος ελπίδας; Υπάρχει, αλλά σε μεγάλο βαθμό όχι εξαιτίας κυβερνητικών προσπαθειών. Οι πολιτικοί ηγέτες είναι απίθανο να δράσουν σε κλίμακα ανάλογη με το πρόβλημα μέχρι να είναι πολύ αργά.

Ενα τομέας δυνητικής προόδου θα μπορούσε να προέλθει από εταιρείες, οι οποίες έχουν οικονομικά κίνητρα για να εισαγάγουν προϊόντα με μεγαλύτερη οικονομία καυσίμου. Οι εθνικές και τοπικές κυβερνήσεις μπορούν να προσφέρουν περισσότερα κίνητρα στις εν λόγω εταιρείες, θεσπίζοντας κανονισμούς που ενθαρρύνουν τις επενδύσεις στην καινοτομία.

Ενα δεύτερο πεδίο για θετική αλλαγή είναι η προσαρμογή. Οι κυβερνήσεις μπορούν να δημιουργήσουν υποδομές για να συμβάλουν στη διαχείριση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, όπως οι πλημμύρες, και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μπορούν να χρησιμοποιούν πολιτικές δανεισμού και ασφάλισης για να αποθαρρύνουν τους ανθρώπους να χτίζουν κατοικίες σε περιοχές που κινδυνεύουν ιδιαίτερα από πλημμύρες ή πυρκαγιές.

Η πανδημία της Covid έδειξε το δρόμο

Η μεγαλύτερη ελπίδα για να προλάβουμε την κλιματική αλλαγή μπορεί κάλλιστα να προέλθει από την τεχνολογία, κυρίως από τις τεχνολογίες που μας επιτρέπουν να σταματήσουμε ή ακόμα και να αντιστρέψουμε την κλιματική αλλαγή, είτε απορροφώντας άνθρακα από την ατμόσφαιρα είτε απελευθερώνοντας αντανακλαστικά σωματίδια στην ατμόσφαιρα για να μειωθεί η ποσότητα του ηλιακού φωτός που φτάνει Γη. Η ανάπτυξη τέτοιων τεχνολογιών πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα.

Υπάρχει ένα πρόσφατο προηγούμενο για μια τέτοια προσπάθεια: η πανδημία COVID-19. Ενώ οι θάνατοι ανά την υφήλιο εκτιμώνται από 15 έως 18 εκατομμύρια, αυτό που μας έσωσε από μια ακόμη μεγαλύτερη καταστροφή ήταν το ότι κυβερνήσεις και επιχειρήσεις ένωσαν τις δυνάμεις τους για να αναπτύξουν μια νέα γενιά εξαιρετικά αποτελεσματικών εμβολίων σε χρόνο ρεκόρ. Με την κλιματική αλλαγή, επίσης, θα πρέπει να βασιστούμε περισσότερο στη φυσική επιστήμη παρά στην πολιτική επιστήμη για να σωθούμε από τους εαυτούς μας.

---

* Ο Richard Haass είναι αμερικανός πρώην διπλωμάτης, πρόεδρος του Council on Foreign Relations. Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται για την Ελλάδα από το Project Syndicate  

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News