Τα εκστασιασμένα πρόσωπα των ποδοσφαιρόφιλων στο Κατάρ δεν μπορούν να κρύψουν την πολιτιστική δυσαρμονία ανάμεσα στους απολυταρχικούς οικοδεσπότες και στους ηθικά φιλελεύθερους επισκέπτες της χώρας τους. Ωστόσο, η δικαιολογημένη από κάθε άποψη παγκόσμια δυσαρέσκεια με την αραβική έλλειψη ανεκτικότητας απέναντι σε τρόπους ζωής χαλαρούς, όπως τους θεωρεί μια πατριαρχική και αυστηρά οριοθετημένη κοινωνία, ξεθωριάζει κάπως από την έξαψη των αγώνων.

Καθώς οι ομάδες ανταγωνίζονται σκληρά μεταξύ τους για το βαρύτιμο χρυσό έπαθλο, οι διαμαρτυρίες κάθε είδους γίνονται θόρυβος στο παρασκήνιο. Η πολυκεντρική σκηνή των αγώνων σε μια μονοπολιτισμική χώρα –που δεν συμπεριλαμβάνει στην παράδοσή της την ανεκτικότητα απέναντι στη διαφορετικότητα– υποστηρίζεται με επικοινωνιακές τεχνικές για απόσπαση της προσοχής από δυσφημιστικούς θορύβους που θα αμαύρωναν τον πολιτιστικό θρίαμβο του Κατάρ στην υφήλιο, αν έμεναν ανεξέλεγκτοι.

Αυτή η αγωνιστική πολυ-σκηνή περιλαμβάνει τους ειδικά διαμορφωμένους αστικούς χώρους του Κατάρ, με πρωταγωνιστές, βέβαια, τα στάδια. Πρόκειται για έναν υπερ-χώρο που δεν περιορίζεται στην Ντόχα, την πρωτεύουσα, αλλά επεκτείνεται σε αρκετές πόλεις και περιοχές και, φυσικά, στο διαδίκτυο. Οι εικόνες τουλάχιστον οκτώ αθλητικών σταδίων, νεοσχεδιασμένων ή ανακαινισμένων, κυκλοφορούν διεθνώς, ακτινοβολώντας τη λάμψη του χρήματος και του καπιταλιστικού θριάμβου σε αραβική παραλλαγή, με ακλόνητες παραδοσιακές ρίζες.

Το Κατάρ, μια μικρή αλλά πάμπλουτη χώρα με απολυταρχικό καθεστώς –όπως και οι άλλες χώρες του Κόλπου– παίζει, σε έναν βαθμό, επιδέξια το παιχνίδι των εντυπώσεων στο πλαίσιο του αποκαλούμενου «πολιτιστικού» ή «επικοινωνιακού» καπιταλισμού. Με αναθέσεις εντυπωσιακών έργων σε δυτικούς φημισμένους αρχιτέκτονες, όπως οι ομάδες των Νόρμαν Φόστερ και Ζαχά Χαντίντ, οι εμίρηδες επένδυσαν όχι μόνο στην υποδομή, αλλά και στην εκλεπτυσμένη και διεθνώς επιδραστική αισθητική των αναβαθμισμένων αστικών χώρων τους.

Η αναγνωρισμένη τεχνογνωσία και επινοητικότητα των συγκεκριμένων, και άλλων, αντίστοιχων δημιουργών ενισχύει με  διεθνή πολιτιστική ακτινοβολία το τεράστιο οικονομικό κεφάλαιο της χώρας, το βασισμένο σε περιζήτητους ενεργειακούς πόρους. Το Μουντιάλ έδωσε στους εμίρηδες τη μοναδική ευκαιρία για τη σύντηξη χρήματος, αίματος και αραβοδυτικής κουλτούρας.

Αναμφίβολα, οι Καταρινοί επένδυσαν σωστά τα δισεκατομμύριά τους, έχοντας βασιστεί στην πιστή μίμηση των χωρών της Δύσης. Πριν από τους εμίρηδες, αυτές αντιλήφθηκαν έγκαιρα πόσο σημαντική ήταν η ανάδειξη των πόλεών τους σε παγκόσμιες πολιτιστικές σκηνές, σε εργαστήρια δημιουργικότητας και σε οικονομικά κέντρα περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Και στο Κατάρ ακολουθήθηκε η ίδια στρατηγική. Οχι, όμως, απλή μίμηση, αλλά ενισχυμένη με αραβικό πνεύμα. 

Παραμορφωτικοί ενισχυτές

Από την παραπάνω σύνθεση προέκυψε ένα υβριδικό σύμπλεγμα χώρων, τόπων, συμβάντων, παράδοσης και απόλυτης εξουσίας, που λειτουργεί μαγνητικά, συγκεντρωτικά, προσελκύοντας τα παγκόσμια πλήθη, στα οποία τελικά επιβάλλει ως όρο πρόσβασης τη συμμόρφωση στα καταριανά ήθη. Για να το πετύχουν αυτό, οι εμίρηδες και συνεργάτες κατέφυγαν σε αντιδημοκρατικές τεχνολογίες και πρακτικές δοκιμασμένες διεθνώς, που στοχεύουν στην επιτήρηση, τον διαχωρισμό και έλεγχο των επισκεπτών.

Χρησιμοποιώντας τεχνικές επίβλεψης και αποκλεισμού σε δημόσιους χώρους επιτηρούμενους, απαγόρευσαν κάθε μορφή αυθορμητισμού και πολυφωνίας. Βέβαια, δανείστηκαν δυτικά αρχιτεκτονικά πρότυπα χώρων που ευνοούν την ελεύθερη κυκλοφορία και την ανεμπόδιστη επικοινωνία μεταξύ ξένων σε δημοκρατική ατμόσφαιρα. Η μίμηση, όμως, περιορίστηκε στην επιφάνεια, αφού προσάρμοσαν τους χώρους τους στον συγκεντρωτισμό του καθεστώτος και στον διχαστικό χαρακτήρα του πολιτισμού τους, αποκαλύπτοντας πόσο εχθρικό είναι σε κάθε μορφή ελευθερίας.

Οι Καταρινοί, ως μιμητικοί ενισχυτές της Δύσης, δημιούργησαν ελαφρώς παραμορφωμένα αντίγραφα. Για να συντηρήσουν την ισλαμική ιδεολογία και την πατριαρχική παράδοσή τους σε περιβάλλοντα ασφαλή και προστατευμένα από ξενόφερτους ιούς ελευθερίας, υπερτόνισαν και διαστρέβλωσαν κάποια αντιφατικά, προβληματικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν όλο και περισσότερο κάποιους αστικούς χώρους των δημοκρατικών πόλεων.

Πρόκειται για χώρους που βρίσκονται στο μεταίχμιο δημόσιου – ιδιωτικού. Τέτοιοι χώροι –όπως πλατείες ή και malls– κυριαρχούνται από επιβαλλόμενους κανόνες συμπεριφοράς και αυστηρή επιτήρηση. Σε αυτούς δεν έχουν πρόσβαση οι πάντες, αλλά μόνο όσοι ανταποκρίνονται. Σε δημοκρατικές χώρες, αυτοί προκαλούν αρνητικές αντιδράσεις με την τάση τους να αποκλείουν με απόλυτο τρόπο κάποιες ομάδες ανεπιθύμητων ανθρώπων και πιο αυθόρμητες συμπεριφορές, στο όνομα της ασφάλειας και προστασίας των επισκεπτών τους με παρόμοια κοινωνικά χαρακτηριστικά.

Από την άλλη, εντελώς αντιφατικά, αυτός ο καταρινός απορροφητήρας μουντιαλικών οπαδών και παγκόσμιας προσοχής βασίζεται στην αποκεντρωτική διάσταση της διαδικτυακής επικοινωνίας – βεβαίως των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης και της παγκοσμιοποίησης. Ολο το μουντιαλικό χωροσύμπλεγμα προβάλλεται πολιτιστικά σε κάθε σημείο του πλανήτη, μαζί με τα ποδοσφαιρικά παιχνίδια που το κάνουν αξιοπρόσεκτο. Ετσι, όμως, η προσπάθεια για απόλυτο έλεγχο των εντυπώσεων και των επισκεπτών καταρρέει, αφού κυκλοφορούν βίντεο και στοιχεία που μαρτυρούν την πολιτιστική αδιαλλαξία των καταρινών οικοδεσποτών. Αυτοί, βέβαια, κάνουν ό,τι μπορούν για να εξουδετερώσουν την αρνητική δημοσιότητα.

Τα στάδια του Κατάρ ως Υπερ-κολοσσαίο

Η δύναμη των εικόνων είναι το όπλο προσέλκυσης ευνοϊκής προσοχής και φιλικών σωμάτων, και αυτή αναδύεται ακόμα και μέσα από την αρχιτεκτονική. Ολα τα στάδια είναι εικονικά, ώστε να ξυπνούν το συναίσθημα με την πρώτη ματιά, καθώς παραπέμπουν σε κάποιο αναγνωρίσιμο –τουλάχιστον για τους Καταρινούς– παραδοσιακό σύμβολο. Το «Αλ Τζανούμπ», συνδυασμός κοχυλιού και βάρκας για αλιείς μαργαριταριών. Το «Αλ Μπάιτ» θυμίζει γιγάντια νομαδική σκηνή. Το «Education City», ένα γιγαντιαίο πολύτιμο πετράδι με ακτινοβόλα επιφάνεια. Το «Αλ Τουμάμα» μοιάζει με τεράστιο παραδοσιακό αραβικό καπέλο, ανδρικό φυσικά. Μεταξύ αυτών, το «Al Lusail», σχεδιασμένο από την ομάδα του Nόρμαν Φόστερ, παραπέμπει με τις καμπύλες του σε αραβικά αγγεία. Αυτό βρίσκεται δίπλα στην ειδικά σχεδιασμένη πόλη Lusail, «φουτουριστική», όπως χαρακτηρίζεται υπαινικτικά, για να τονιστεί η τεχνολογική αιχμή του καταρινού πολιτισμού, ηθικά όμως καθηλωμένου σε άκαμπτες παραδοσιακές αξίες.

Ωστόσο, οι εμπνευστές και χρηματοδότες της καταρινής καπιταλιστικής αναγέννησης απέφυγαν επιμελώς κάθε σχέση με την εργασία που απαιτούνταν για να υλοποιηθούν τα φιλόδοξα σχέδιά τους. Το επίμοχθο έργο για τη μεταμόρφωση της χώρας το φορτώθηκαν, με όλη την υλικότητά του, οι ξενόφερτοι εργαζόμενοι.

Πολλοί από αυτούς τους κακότυχους εργάτες εξοντώθηκαν λόγω ατυχημάτων και ακατάλληλων συνθηκών, αλλά αυτό δεν ενόχλησε τους εργοδότες τους. Ετσι επέδειξαν μια νοοτροπία απόλυτα κυριαρχική αλλά και οπισθοδρομική, εντελώς άσχετη με τον «καπιταλισμό της γνώσης», στην υβριδική σκηνή του οποίου θέλουν να πρωταγωνιστήσουν. Μήπως δεν το πήραν είδηση ότι εδώ δεν υπάρχουν πια διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα σε γνώση και εφαρμογή, σε θεωρία και τεχνολογία, ακόμα και ανάμεσα σε παιχνίδι και εργασία;

Πολύ εύστοχα παρατήρησε ο γερμανός φιλόσοφος Πέτερ Σλότερντικ σε πρόσφατη συνέντευξή του στην εφημερίδα Zeit: «Οι άνθρωποι εδώ γνωρίζουν ότι από μόνοι τους δεν θα μπορούσαν να παράγουν σχεδόν τίποτα. Τα πάντα που έχουν σχέση με την εργασία εισάγονται. Θα μπορούσε κανείς να εννοήσει ότι η εργασία είναι μια μη αραβική ιδέα».

Ο ίδιος, στο μεγάλο έργο του «Globes – Spheres II», διαπιστώνει ότι η ρωμαϊκή αρένα, όπου διεξάγονταν κάθε είδους αιματηροί αγώνες, αντιστοιχούσε μεταφορικά στον τότε κόσμο. Τα πλήθη των θεατών που συνέρρεαν στο ρωμαϊκό αμφιθεατρικό στάδιο αποδέχονταν μέσα από τα φρικτά αγωνίσματα την αρχαία μοιρολατρική πεποίθηση ότι κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από το άδραγμα του θανάτου. Ενώ, όμως, για κάποιους τυχερούς –τους νικητές μονομάχους– αυτό το τέλος αναβάλλεται, για τους άτυχους –δηλαδή τους ηττημένους μονομάχους– ο θάνατος επισπεύδεται.

Το Κολοσσαίο, όπου διεξάγονταν τέτοιοι αγώνες με την παρουσία του αυτοκράτορα, δεν αποτελούσε απλώς εξελιγμένο αντίγραφο των αρχαίων αθηναϊκών αμφιθεάτρων, τα οποία οι Ρωμαίοι μιμήθηκαν με ζήλο. Η αιματοβαμμένη οβάλ αρένα, εκτός από τη συγκεντρωτική λειτουργία της για μεγάλα πλήθη, αναδείκνυε συμβολικά τη δύναμη και το κύρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που είχε υποτάξει με τον στρατό της όλους τους γύρω λαούς. Παρόμοια, ο νικητής μονομάχος, του οποίου η ζωή είχε παραταθεί λίγο λόγω της υπεροχής του, δέσποζε στο κέντρο της αρένας, περιτριγυρισμένος από τα σωριασμένα πτώματα όσων συνετρίβησαν και χάθηκαν πρόωρα λόγω αδυναμίας.

Το κοινό απαλλασσόταν αμέσως από τη θλίψη, καθώς τα ακρωτηριασμένα κορμιά των νεκρών ή μελλοθανάτων σκουπίζονταν γρήγορα από την άμμο. Ετσι, το Κολοσσαίο λειτουργούσε σαν πολιτικό θέατρο βιολογικής επιλογής και ενίσχυε τη δύναμη της μοναρχίας.

Οι αιματηρές αγώνες που διαδραματίζονταν στην αρένα του αποκάλυπταν ότι ο καθένας με αίσθηση αυτοσυντήρησης θα έκανε τα πάντα για να βρεθεί με τους νικητές. Οπως παρατηρεί ο Σλότερντικ: «Οταν τα στάδια ουρλιάζουν, οι μάζες πανηγυρίζουν τη δική τους επιτυχία στο να αναβάλουν τον θάνατο».

Βέβαια, το Μουντιάλ στο Κατάρ δεν περιλαμβάνει θανατερά αγωνιστικά επεισόδια. Οι ποδοσφαιρικές ομάδες παίζουν αναίμακτα κινούμενες πρωταρχικά από το χρήμα. Οι θάνατοι των εργαζομένων προέκυψαν στο αόρατο παρασκήνιο, από όπου τα σώματά τους σκουπίστηκαν επιμελώς και ταχύτατα.

Τη θέση του ξίφους την παίρνει σήμερα το χρήμα, που κατακτά τον κόσμο, ιδίως αν με αυτό οι κάτοχοί του αγοράσουν, συλλέξουν και συνθέσουν όλα τα σύμβολα και πολιτιστικά εργαλεία που κάνουν τους ανθρώπους κάθε προέλευσης και εθνικότητας να εκστασιάζονται από κοινού. Τα στάδια του Κατάρ συνδυάζουν όλα αυτά τα στοιχεία.

Ολα τα καταρινά στάδια ενώνονται νοερά σε ένα κολοσσιαίο υπερ-στάδιο. Οσοι συγκεντρώνονται σε αυτό το απορροφητικό και εκστασιογόνο σύμπλεγμα οφείλουν να προσαρμόζονται υπάκουα στους κανόνες συμπεριφοράς και επικοινωνίας που επιβάλλει το εμιρικό καθεστώς, αόρατο αλλά πανταχού παρόν, χάρη στην τεχνολογία επιτήρησης.

Ο αποκλεισμός των ενοχλητικά διαφορετικών και πολιτιστικά απροσάρμοστων από αυτούς τους  θαυμαστούς νέους χώρους και κόσμους του μουντιαλικού Κατάρ είναι η μοιραία τιμωρία και οφείλουν να την αποδεχτούν παθητικά. Φυσικά και δεν έχουν ενδοιασμούς οι εμίρηδες να πετάνε έξω τους αταίριαστους επισκέπτες από τους ποδοσφαιρικούς παραδείσους τους, αφού η δημοκρατία δεν συμπεριλαμβάνεται στα σχέδια για την αναγέννηση της χώρας τους.

Αυτό το έζησαν πολύ καλά οι Γερμανοί – καθώς η εθνική ομάδα τους ξεκίνησε πανηγυρικά για το Κατάρ με αεροπλάνο της Lufthansa στο οποίο είχαν ζωγραφίσει ένα τεράστιο «Diversity Wins» και με τις σχετικές συνεντεύξεις. Μόνο που το Κατάρ δεν επέτρεψε της προσγείωση του αεροπλάνου, με αποτέλεσμα αυτό να προσγειωθεί στο Ομάν και από εκεί η ομάδα έφθασε στο Κατάρ με άλλο αεροπλάνο, χωρίς κάποιο σύνθημα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News