Αν υπάρχει ένα «κρυφό» μήνυμα των ευρωεκλογών, είναι αυτό.

Φυσικά, οι πολίτες δεν πιστεύουν στη συνταγή «κάνε κι εσύ ένα κόμμα, μπορείς», ούτε θέλγονται ιδιαιτέρως από ενοποιήσεις απρόθυμων εταίρων. Ή από υπερχειλίζοντα Εγώ, καλαμοκαβαλάρηδες και ανθρώπους που κάνουν παρκούρ στα δημόσια αξιώματα.

Ουσιαστικά, θέτουν ένα ζήτημα πολιτικής τους εκπροσώπησης. Τα κόμματα σήμερα δεν τους γεμίζουν το μάτι, νιώθουν ότι δεν προτείνουν κάτι για τον απλό άνθρωπο, είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοαναφορικά και ασπόνδυλα.

Τα φαιδρά όσο και επικίνδυνα φαινόμενα της «μεταπολιτικής» εκμεταλλεύονται την απουσία συλλογικών υποκειμένων. Πολιτικών φορέων, δηλαδή, που συγκροτούν ένα αναγνωρίσιμο, διακριτό και αξιολογήσιμο πλαίσιο λύσεων για τα κοινωνικά και οικονομικά θέματα που απασχολούν τους πολλούς.

Αυτό σημαίνει ότι:

1. Τα κόμματα-συλλογικά υποκείμενα δεν είναι οι «φίλοι» που ψηφίζουν κάθε τόσο. Είναι οργανισμοί με εσωτερική ζωή, με διαπάλη προτάσεων στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης ιδεολογικής φυσιογνωμίας, με διαρθρωμένα επίπεδα ευθύνης και με συνειδητή καθημερινή συμμετοχή. Σε τέτοια κόμματα «αλεξιπτωτιστές» και «παρκουρίστες» αξιωμάτων δεν έχουν τύχη.

Τα κόμματα από τη φύση τους δρουν μέσα στην κοινωνία, αλλά έχουν βαθμούς διακριτότητας από αυτήν, δεδομένου ότι αποτελούν μια ορισμένη συλλογική συνείδηση που διαμορφώνεται από τα μέλη του σε ειδικές διαδικασίες. Οποιος συμφωνεί μπαίνει, δεσμεύεται από αξίες και αποκτά υποχρεώσεις και δικαιώματα, όποιος διαφωνεί κοιτάζει προς άλλες κατευθύνσεις που ενδεχομένως τον εκφράζουν περισσότερο και όποιος συμφωνεί αλλά δεν χαλαλίζει τον χρόνο του πάει απλώς και το ψηφίζει στις εθνικές εκλογές.

2. Τα κόμματα είναι εθελοντικές οργανώσεις συνειδητής συμμετοχής. Αλλά δεν είναι προαιρετικό να έχουμε ή να μην έχουμε κόμματα για τη Δημοκρατία μας. Αποτελούν συνταγματικά επιβεβλημένο μέρος των δημοκρατικών θεσμών, «συνταγματικά υποκείμενα που διαμορφώνουν την πολιτική ζωή του κράτους, ως η καθολικότερη και σημαντικότερη έκφραση της κοινωνίας» (Α. Μάνεσης) ή «μόνο τα κόμματα έχουν τη δυνατότητα να ενώνουν τους εκλογείς σε ικανές να δράσουν ομάδες» (W. Abentroth) .

Φυσικά, οι νομικοί αυτοί γίγαντες μιλούσαν για κόμματα που ενδιαφέρονται να διαμορφώσουν τη λαϊκή θέληση και όχι απλώς να παρασυρθούν από το «τι θέλει ο κόσμος» ή από το τι λέγεται στα ΜΜΕ και στα κοινωνικά δίκτυα. Και μάλιστα ισχυρίζονταν ότι πρέπει τα κόμματα να έχουν ένα σοβαρό επίπεδο εσωτερικής δημοκρατίας, ως συνταγματική επιταγή και όχι ως διακριτική ευχέρεια των ηγεσιών τους…

3. Τα κόμματα που αξίζουν τον τίτλο τους –να θεωρούνται δηλαδή συλλογικά υποκείμενα διαμόρφωσης και έκφρασης μέρους της λαϊκής θέλησης– έχουν να αντιμετωπίσουν μια εγγενή αντίφαση: Να εκφράζουν το μέρος (μια κοινωνική τάξη ή μια κοινωνική συμμαχία) αλλά να προτείνουν για το όλον (λειτουργία του κράτους και εθνική πορεία).

Είναι προφανές ότι η αντίφαση αυτή δεν λύνεται με την άναρχη πολυσυλλεκτικότητα («υποσχέσου κάτι στον καθένα»), αλλά με ευρεία και βαθιά πολιτική συζήτηση για το πρόγραμμα που υλοποιεί τις αξίες και τις βασικές καταστατικές δεσμεύσεις του κόμματος σε συγκεκριμένο ιστορικό χρόνο και για συγκεκριμένο τόπο (χώρα).

Οι αναταράξεις σε ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ (και λιγότερο έντονα σε κάποια μικρότερα) μετά τις ευρωεκλογές έχουν αυτόν τον κοινό παρονομαστή: τα κόμματα δε δικαιώνουν τον τίτλο τους ως συνταγματικά υποκείμενα. Αλλα μετεωρίζονται κοινωνικά και ιδεολογικά, άλλα συναντούν την άρνηση σημαντικού μέρους της κοινωνικής τους βάσης για τις αρχηγικές ιδεολογικές μεταλλάξεις, άλλα έχουν μια αμφιθυμία ως προς το ποιον εκφράζουν κοινωνικά.

Βαθαίνοντας την κρίση εκπροσώπησης, ορισμένοι προτείνουν απλοϊκές λύσεις ισοδύναμες με αργή ευθανασία του πολιτικού τους φορέα: Επιστροφή στη φυσιογνωμία του ’70 και του ’80 ή λατρεία του αρχηγικού lifestyle ή «αδελφοκτονίες» για να έλθουν αυτοί «που έδειξαν το πώς νικούν» (αλλά δεν έδειξαν το πώς διοικούν…).

Το θέμα της έλλειψης κομμάτων-συλλογικών υποκειμένων δεν είναι παρακάμψιμο. Πάνω σε αυτή την έλλειψη, έχει αποδειχθεί ιστορικά, θεριεύει η αμφισβήτηση της δημοκρατίας. Ρωτήστε και τους Γάλλους.

---

* Ο Δημήτρης Κατσαντώνης είναι συγγραφέας, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας ερευνών Τo the Point

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News