Δεν ξέρω άλλο πιο ανούσιο ερώτημα σε περιόδους κρίσης απ’ το σπαραξικάρδιο «πού είναι οι διανοούμενοι;». Άσκοπη ερώτηση και προπάντων άκαιρη. Γιατί, όταν στ’ αλήθεια είναι χρήσιμοι -πριν φτάσει το κακό και βρεθούμε στο μάτι του κυκλώνα- κανείς δεν τους ακούει. Κι όταν πλέον έρθει η συμφορά, είναι αργά για να παρέμβουν οι «πνευματικοί άνθρωποι».  

Ω, βέβαια, κανένας δεν ακούει τον προσγειωμένο λόγο στον καιρό της ανεδαφικής ευδαιμονίας. Ο προβληματισμός των «σκεπτόμενων ανθρώπων»* που βλέπουνε τα σύννεφα να συσσωρεύονται και την κρίση να σοβεί, μοιάζει με παραλήρημα Κασσάνδρας κι οι ίδιοι εκλαμβάνονται σαν γραφικές καρικατούρες. Ποιος άκουγε τον Κονδύλη ή τον Καστοριάδη τη δεκαετία του ’80 και τον Αξελό που τα ’λεγε απ’ το’50; Κανείς. Αυτοί κι αν ήσαν στοχαστές.

Όχι, όχι, στην ώρα της μεγάλης κρίσης «οι πνευματικοί άνθρωποι» είναι παντελώς άχρηστοι. Καμιά στοχαστική φωνή δεν μπορεί να επανορθώσει τότε, ό,τι ξηλώθηκε μεθοδικά, αποδομήθηκε επί χρόνια και τελικά γκρεμίστηκε. Το πολύ-πολύ να διατυπώσει κάποιος δυο τρεις απόψεις, θεωρητικές και πάλι• ρανίδες κι αποσπάσματα τού προβληματισμού του.

Ενώ εμείς, που καιγόμαστε για τακτοποίηση των προβλημάτων μας εδώ και τώρα, θέλουμε συνταγές πρακτικές και άμεσες. Λύσεις πυροσβεστικές ζητάμε και σωσίβια στην τρικυμία. Με την ίδια ακριβώς λογική που ως τα χτες φωνάζαμε «πού είν’ το κράτος;» απαιτώντας λύση για το καθετί.  

Ναι, είναι γνωστό ότι τα άτομα (και οι κοινωνίες) είμαστε άξιοι των επιλογών μας. Και κανένας «διανοούμενος» δεν μπορεί να ανακόψει την προδιαγεγραμμένη μας πορεία. Γιατί και τώρα ακόμα, την εσχάτη ώρα, όποιος απ’ αυτούς τολμήσει να μας φέρει μπροστά στην αδήριτη πραγματικότητα, να θίξει συμπεριφορές και να πει τα πράγματα με τ’ όνομά τους, τον θεωρούμε εχθρό και τον απορρίπτουμε με βδελυγμία• τέτοιες σκοτούρες στο κεφάλι μας δεν θέλουμε να βάζουμε.

Φαίνεται τελικά πως αυτόν που δεν αντέχουμε, είναι ο ίδιος μας ο εαυτός. Αυτόν αρνιόμαστε να δούμε. Εξού και η προσκόλληση σ’ εκείνους που μας χαϊδεύουνε τ’ αυτιά• αυτούς που ξέρουνε να καταγγέλλουν μ’ ευκολία περισσή μόνον τους άλλους (κάτι τηλεπερσόνες τού λαϊκισμού που μας γαλουχούν επί δεκαετίες).
 
Αν είναι έτσι όπως τα λέω, η λύση που αναζητάμε δεν πρόκειται να ’ρθει απ’ τους «πνευματικούς ανθρώπους». Εμείς οι ίδιοι είμαστε η λύση. Μόνο που  θέλει κότσια κι αντοχές για ν’ ακούσει κάποιος την μαύρη αλήθεια, να σταθεί μπροστά στην οδυνηρή πραγματικότητα. Κι άλλα τόσα, για να την αλλάξει.

Είπαμε, οι άνθρωποι και οι λαοί είναι άξιοι της μοίρας τους. Που όμως την χτίζουνε οι ίδιοι, λίγο-λίγο: άλλοτε στέρεα, ανοίγοντας διάλογο ουσιαστικό με το έργο των «πνευματικών ανθρώπων» (παλιότερων και σύγχρονων)• κι άλλοτε χαράζουν την πορεία τους με υλικά σαθρά. Οπότε καλούν με κοπετούς τους «πνευματικούς ανθρώπους» να σβήσουν τις φωτιές. Σαν πυροσβέστες.  

Πόσο δίκιο είχανε οι μακρινοί μας πρόγονοι. Που θεωρούσαν εξαιρετικά σπουδαίο να γίνονται τα πράγματα «εν ευθέτω χρόνω».  

*Ανάμεσα στο ελιτίστικο «πνευματικοί άνθρωποι» ή στο «διανοούμενοι» (που ακούγεται σαν τίτλος με σφραγίδα Δημοσίου) και στο ακόμα πιο βαρύγδουπο «άνθρωποι της τέχνης και του πολιτισμού», προτιμότερο είναι το λιτό «σκεπτόμενοι άνθρωποι». Γιατί «σκεπτόμενος» είναι, δυνάμει όμως, ο καθένας.      

**Ο Κώστας Λογαράς είναι συγγραφέας.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News