Ο αέρας στο Κατοβίτσε στην Πολωνία αφήνει ακόμη και σήμερα μια στυφή αίσθηση στο λαιμό. Τα σύννεφα στο Γκέρλιτς, στην Κάτω Σιλεσία της Ανατολικής Γερμανίας, είναι ακόμη γεμάτα από τον καπνό του κάρβουνου που για δεκαετίες έδινε φθηνό ηλεκτρισμό και καλούς μισθούς στη περιοχή. Οχι μόνο στους Γερμανούς και στους Πολωνούς και στους Τσέχους. Οι κάτοικοι εκεί, όπως και στην Πτολεμαΐδα, στην Κοζάνη, στη Μεγαλόπολη έστησαν τη ζωή τους γύρω από τα ορυχεία του άνθρακα και την ηλεκτροπαραγωγή που τα συνόδευε.

Οι ευρωπαίοι πολίτες είναι οι πρώτοι που συνειδητοποίησαν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και απαιτούν από τους πολιτικούς δράση. Αυτό μεταφράζεται σε αυστηρό νομοθετικό πλαίσιο με δεσμευτικούς στόχους σε ευρωπαϊκό επίπεδο για ενέργεια χωρίς ρύπους του θερμοκηπίου, και άρα χωρίς διοξείδιο του άνθρακα, καθαρές μεταφορές,κτίρια με χαμηλό ως μηδενικό ενεργειακό αποτύπωμα, κυκλική οικονομία με επανάχρηση και ανακύκλωση των πρώτων υλών ,αξιοποίηση των απορριμμάτων και τελικά νέο παραγωγικό και καταναλωτικό μοντέλο.

Η ΕΕ, πολύ πριν η Γκρέτα ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη, θεσμοθέτησε το Σύστημα Εμπορίας Αερίων Ρύπων, επιχειρώντας να βάλει τέλος στην εποχή του άνθρακα αφού οι τιμές του διοξειδίου του άνθρακα κατέστησαν οικονομικά ασύμφορη, έως απαγορευτική, τη χρήση οποιασδήποτε μορφής άνθρακα για την παραγωγή ενέργειας.

Αν αυτή η εξέλιξη ήταν περιοριστική για τη χρήση του λιγνίτη, η επιλογή της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής να γίνει η Ευρώπη η πρώτη ήπειρος στον πλανήτη με μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα το 2050 μοχλεύοντας για το σκοπό αυτό 1 τρισ. ευρώ σε επενδύσεις ως το 2030, είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στον σύγχρονο κόσμο. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης είδε την ευκαιρία να εξελιχθεί η Ελλάδα σε σύγχρονο κέντρο καθαρής ενέργειας και ανακοίνωσε ότι η χώρα μας δεν θα παράγει ρεύμα από λιγνίτη ως το 2028. Ακόμη πιο φιλόδοξο το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, που προώθησε η κυβέρνηση στην Κομισιόν, θέλει τις παλιές λιγνιτικές μονάδες να έχουν βάλει λουκέτο ως το 2023.

Η εποχή που ολόκληρες περιοχές πλήρωναν με χρόνο ζωής το εισόδημα των κατοίκων, αφού η θνησιμότητα από νοσήματα που σχετίζονται με το αναπνευστικό ξεπερνά κατά πολύ τον μέσο όρο, περνάει οριστικά στο παρελθόν. Πλέον το επείγον ερώτημα είναι: τι θα κάνουν οι άνθρωποι που δουλεύουν άμεσα ή έμμεσα στον λιγνίτη;

Η αλλαγή θα είναι δύσκολη και το κρίσιμο ζήτημα είναι να μην είναι βίαιη. Η Κομισιόν ετοίμασε ήδη στο πλαίσιο του Green Deal και μας παρουσίασε στο Ευρωκοινοβούλιο την πρόταση για το Μηχανισμό της Δίκαιης Μετάβασης. Οσοι εργαστήκαμε τα τελευταία τρία χρόνια για τη θεσμοθέτηση αυτού του Μηχανισμού, με πρώτο τον πρώην πρωθυπουργό της Πολωνίας και ευρωβουλευτή Τζ. Μπούζεκ, ξέρουμε πως κάθε αρχή και δύσκολη και όταν αφορά χρηματοδότηση ακόμη πιο δύσκολη.

Είναι πολλά τα λεφτά

Ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης στοχεύει να μοχλεύσει συνολικά 100 δις ευρώ την περίοδο 2021-2027 εκ των οποίων τα 7,5 θα προέρχονται από «φρέσκο χρήμα» που εγγράφηκε στον προϋπολογισμό της περιόδου 2021-2027. Τα κράτη-μέλη οφείλουν να παρουσιάσουν εξειδικευμένα τοπικά προγράμματα για τη μετάβαση των περιοχών που εξαρτώνται από τον άνθρακα.

Ταυτόχρονα οι Περιφέρειες θα πρέπει να δεσμεύσουν για κάθε ευρώ που θα προέλθει από τον προϋπολογισμό της ΕΕ για τη μετάβαση,ίσο ποσό από το Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (European Regional Development Fund) και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (European Social Fund Plus) και να εξασφαλίσουν πρόσθετες πηγές χρηματοδότησης από τον κρατικό προϋπολογισμό.Όλα αυτά τα χρήματα θα αποτελούν το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και θα έχουν στόχο να βοηθήσουν στην επανακατάρτιση των εργαζόμενων στον άνθρακα , ώστε να μπορέσουν να βγουν γρήγορα στην αγορά εργασίας , στη στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων των περιοχών που βρίσκονται σε μετάβαση αλλά και την υποστήριξη επενδύσεων για τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια όπως είναι οι πράσινες μεταφορές και η αύξηση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων.

Ειδικό σχήμα για τη Δίκαιη Μετάβαση εντός του InvestEU, του γνωστού μας Σχεδίου Γιούνκερ. Το σχήμα αυτό στοχεύει να μοχλεύσει 45 δις με τη μορφή δανείων και εγγυήσεων προς τον ιδιωτικό τομέα ώστε να γίνουν επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και «πράσινες» μεταφορές στις περιοχές που πλήττονται

Ειδικό εργαλείο δανείων για το δημόσιο τομέα μέσω της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων με στόχο να μοχλεύσει 25-30 δις ώστε να ενισχυθούν δίκτυα θέρμανσης αλλά και ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα προσφέρει τεχνική βοήθεια στις περιοχές που βρίσκονται σε μετάβαση προκειμένου να υλοποιήσουν τα σχέδια τους.

Ποιοι θα πάρουν τα λεφτά

Τα κριτήρια για τη χρηματοδότηση από το Μηχανισμό της Δίκαιης μετάβασης αναμένεται να καθορίζονται κατά 50% από το Ακαθάριστο Εγχώριο Εισόδημα GNI και κατά 50% από:

-τις εκπομπές των ρύπων του θερμοκηπίου από τις εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν άνθρακα στην περιφέρεια που είναι σε μετάβαση εφόσον αυτές ξεπερνούν τον ευρωπαϊκό μέσο όρο

-το ποσοστό της απασχόλησης στην εξόρυξη του άνθρακα.

-το ποσοστό της απασχόλησης στη βιομηχανία που στηρίζεται στον άνθρακα

-τη μάζα της τύρφης που εκλύεται από τη δραστηριότητα

-τη μάζα του σχιστόλιθου που χρησιμοποιείται

Είναι απαραίτητο να πετύχουμε ως Ελλάδα τη συμπερίληψη του κριτηρίου της ταχύτητας στην απεξάρτηση από τον άνθρακα. Ηδη στο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα έχουμε συναντήσει θετικές αντιδράσεις και αυτές αποτυπώθηκαν και στο ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου. Η Ελλάδα έχει θέσει το φιλόδοξο στόχο της απομάκρυνσης από τον άνθρακα το 2028 όταν άλλες χώρες ακόμη και η Γερμανία δεν θα έχουμε άνθρακα στο ενεργειακό τους μείγμα το νωρίτερο το 2035. Η εμπροσθοβαρής επιλογή οφείλει να υποστηριχθεί από το Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης για να αποφευχθούν οι κοινωνικοί κραδασμοί.

Ζητούνται επειγόντως ώριμα σχέδια

Με όλα αυτά τα δεδομένα η Δυτική Μακεδονία και η Μεγαλόπολη μπορούν να αντλήσουν πρόσθετους ευρωπαικούς πόρους , να ανα διατάξουν και άλλα κονδύλια στην προγραμματική περίοδο 2021-2027, να πάρουν χρήματα και από τον εθνικό προϋπολογισμό και να αλλάξουν μοντέλο στην οικονομία τους , δίνοντας μια άλλη ζωή στους κατοίκους τους.

Το κλειδί σε αυτή την υπόθεση είναι η υιοθέτηση των καλών πρακτικών και η προώθηση ώριμων έργων που θα ανταποκρίνονται στην ανάγκη των κοινωνιών και θα δίνουν δουλειά ανάλογη με τα προσόντα και την εμπειρία τους στους κατοίκους. Τα σχέδια που θα διατηρήσουν για την Κοζάνη, την Πτολεμαΐδα και τη Μεγαλόπολη τον χαρακτήρα του ενεργειακού κέντρου δεν είναι ούτε ανεφάρμοστα, ούτε χωρίς επενδυτικό ενδιαφέρον μιας και ένα μέρος της χρηματοδότησης μπορεί να προέρχεται από ευρωπαϊκούς πόρους. Οι δουλειές που θα προκύψουν από την αποκατάσταση των ορυχείων αλλά και από νέες βιομηχανίες που μπορούν να εγκατασταθούν στην περιοχή –καθώς διαθέτει εργαζόμενους με σχετική εμπειρία– μπορούν να είναι καλά αμειβόμενες και να προσφέρουν καλύτερες συνθήκες καθημερινότητας στους κατοίκους της περιοχής.

Η ανάπτυξη της τοπικής αγροτικής παραγωγής σε συνδυασμό με τον αγροτουρισμό μπορεί επίσης να συμβάλει στην αναμόρφωση της οικονομικής δραστηριότητας. Στην Τσεχία ένα παλιό ορυχείο στη πορεία της μετάβασης από τον άνθρακα μεταμορφώθηκε σε τεχνητή λίμνη και γύρω χτίστηκαν κατοικίες και χώροι αναψυχής. Στο Γκέρλιτς γυρίστηκε ήδη η ταινία «Hotel Grand Budapest» και πλέον η περιοχή φιλοδοξεί να γίνει τουριστικός προορισμός με ιστορία και υψηλής ποιότητας προϊόντα.

Η μετάβαση χρειάζεται σχέδιο στο οποίο θα συμβάλουν Περιφέρειες, Δήμοι, πανεπιστημιακά ιδρύματα και τοπικοί φορείς. Χρειάζονται όμως ταυτόχρονα και κίνητρα για τους κατοίκους και εργαζόμενους στον λιγνίτη. Καμία αλλαγή δεν προχώρησε χωρίς εκείνους που την υφίστανται, χωρίς τους πολλούς πρωταγωνιστές της. Η Ευρώπη χωρίς άνθρακα, η Ελλάδα χωρίς λιγνίτη είναι μια επαναστατική εξέλιξη που θα μας οδηγήσει στο νέο οικονομικό μοντέλο του 21ου αιώνα. Μόνο που για να τα καταφέρουμε πρέπει να έχουμε στο πλευρό μας και όλους εκείνους που αφιέρωσαν τη ζωή τους δουλεύοντας με το κάρβουνο. Είναι αυτοί που πρώτοι δικαιούνται μια νέα ζωή στην εποχή χωρίς άνθρακα γιατί μας έδωσαν όση ενέργεια χρειαζόμαστε δεκαετίες τώρα για να κάνουμε το επόμενο βήμα.

---

* Η Μαρία Σπυράκη είναι Ευρωβουλευτής ΝΔ-ΕΛΚ και συμμετέχει στην πρωτοβουλία για τη Δίκαιη Μετάβαση.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News