Πόσο «γκάου» πρέπει να είσαι για να βάλεις σε ένα κουτί παπουτσιών 50.000 δολάρια από τις αποταμιεύσεις μιας ζωής και να το παραδώσεις οικειοθελώς σε έναν άγνωστο που θα περάσει κοντά από το σπίτι σου με μια λευκή Mercedes SUV; Πολύ, θα πείτε.

Και όμως, αυτό ακριβώς συνέβη προ ολίγου καιρού στην αρμόδια να δίνει οικονομικές συμβουλές αρθρογράφο του ιστοτόπου «The Cut» (του New York Magazine), Σάρλοτ Κόουλς. H ίδια η 39χρονη δημοσιογράφος μίλησε εκτενώς για αυτή την εμπειρία της –απίστευτη και ξεκαρδιστική για τους άλλους, απόλυτα τραυματική για την ίδια– και έγινε viral. Πάνω απ’ όλα ήθελε να καταστήσει σαφές ότι δεν χρειάζεται να είσαι ένας ευκολόπιστος, καλούλης, ψηφιακά αποκλεισμένος ηλικιωμένος σε κάποιο ορεινό χωριό στα χίλια μέτρα υψόμετρο  για να την «πατήσεις», και μάλιστα χοντρά.

Η απάτη καιροφυλακτεί παντού. Ετσι, προσπάθησα να παρηγορήσω και μια δική μου φίλη που δραστηριοποιείται επαγγελματικά  σε… κλάδο των οικονομικών και η οποία το πάτησε το ρημάδι το αρκετά ύποπτο link και έχασε από τον λογαριασμό της 6.000 ευρώ («Ακόμα τα κλαίω», μου εξομολογήθηκε. «Και ακόμα δεν μπορώ να καταλάβω πώς κάτι τέτοιο συνέβη ειδικά σ’ εμένα»). Και όμως, όλο και περισσότεροι έχουν πλέον μια ιστορία φρίκης να σου αφηγηθούν. Στον κόσμο της μετα-αλήθειας, της ΤΝ αλλά και των παραδοσιακών απατεώνων, οι πάσης φύσεως απάτες έχουν πάρει διαστάσεις επιδημίας. Τι συμβαίνει και την «πατάμε» τόσο εύκολα;

Mόνοι και επιρρεπείς

Οι ειδικοί επιμένουν ότι η πανδημία είναι ένας από τους λόγους που οι άνθρωποι έγιναν πιο εσωστρεφείς και πιο μόνοι. Κοινώς, έδωσε νέο ρυθμό στον ατέρμονο χορό της ανθρώπινης φαυλότητας. Μία από τις τρελές ιστορίες που είχα διαβάσει εκείνη την περίοδο (2021) ήταν για μια 23χρονη υπάλληλο νοσοκομείου σε πτέρυγα Covid-19 στο Μπέρμιγχαμ της Βρετανίας. Εκλεψε κάρτα νεκρής ασθενούς για να αγοράσει πατατάκια και σοκολάτες. Η κάρτα χρησιμοποιήθηκε 17 λεπτά μετά την ώρα θανάτου για έξι αγορές (του 1 δολαρίου έκαστη) από τον αυτόματο πωλητή του νοσοκομείου.

Η τεχνολογία είναι, φυσικά, ο δεύτερος και προφανής λόγος. Οι εξελίξεις με το ChatGPT είναι τόσο ραγδαίες, που όταν πια σου τηλεφωνούν για να σου πουν ότι δήθεν ο αδελφός σου είναι στο νοσοκομείο, είναι ικανοί να βάλουν τις «αληθινές», σπαρακτικές κραυγές του. Οσο δε πιο εξελιγμένη (π.χ. άντε τώρα να τα βάλεις με deepfake εφαρμογή σε video call), τόσο πιο πολύ θα καταφέρει να επιδράσει πάνω σου συναισθηματικά. Γιατί αυτό είναι το μαγικό κλειδί της απάτης σήμερα.

«Οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να πέσουν θύματα όταν βρίσκονται σε φορτισμένη συναισθηματική κατάσταση» γράφει η Αλάνα Σέμιουελς σε σχετικό ρεπορτάζ της σε πρόσφατο τεύχος του «Τime». «Αυτός είναι ο λόγος που οι απατεώνες βάζουν στόχο το συναίσθημά σου, λέγοντάς σου π.χ. ότι κέρδισες κάποιο βραβείο ή ότι κάτι φρικτό συνέβη. Αυτός είναι ο βασικός λόγος που πολλοί εξαπατώνται από κόλπα που σε κάποιον τρίτο γίνονται αμέσως αντιληπτά».

Χαμός, βέβαια, γίνεται και όταν το έπαθλο είναι ο έρωτας. Σε πολλές dating apps σε πλησιάζουν, σου κάνουν τα γλυκά μάτια, μαθαίνουν τα χούγια σου, σου αποσπούν ένα, δύο ή εκατό ποσά και μετά μην τον/την/το είδατε! Παρουσιάζει, νομίζω, επίσης ενδιαφέρον ότι ακόμα και αν τιμωρείσαι από τον νόμο, η ποπ κουλτούρα ενίοτε σε επιβραβεύει για την επινοητικότητά σου. Να θυμίσω έδω τον «Απατεώνα του Tinder» στο Netflix, δηλαδή τον «πολυεκατομμυριούχο» Σιμόν Λεβιέβ, που μάλιστα είχε συλληφθεί το 2018 στο «Ελ. Βενιζέλος».

Εννοείται, φυσικά, ότι εκτός από το phising, το SIM Swapping, τα κακόβουλα λογισμικά και το κακό συναπάντημα, υπάρχει και ο απλός, παραδοσιακός απατεώνας (που κάνει τον γιατρό, τον τεχνικό της ΔΕΗ, μέχρι και τον ατζέντη του Ρόμπερτ Λεβαντόφκσι έκανε, μαθαίνω, ένας για να «φάει» 1 εκατομμύριο από την Μπαρτσελόνα).

Οχι άλλα «ανεπιθύμητα»

Εννοείται, επίσης, ότι κάποιες δημογραφικές ομάδες είναι πιο ευάλωτες από κάποιες άλλες (στις ΗΠΑ υπάρχει και νεολογισμός: το να γίνεις «Grandma’ed» σημαίνει να σε πάρουν ψεύτικο τηλέφωνο για να σε πείσουν ότι το εγγόνι σου κινδυνεύει).

«Δεν ανοίγω πλέον σε κανέναν», μου λέει διόλου ευκολόπιστη ηλικιωμένη οικογενειακή φίλη που ζει στο κέντρο της Αθήνας και βίωσε από κοντά (χωρίς, ευτυχώς, να πέσει θύμα) τη δραστηριότητα μελών συμμορίας που παρίσταναν τους αστυνομικούς (νομίζω εσχάτως μπαγλαρώθηκαν): «Δεν μπορείς να φανταστείς με πόση μεθοδικότητα στήνουν το σκηνικό. Μια μέρα που πότιζα, παραπονέθηκε ένας καλοντυμένος κύριος από κάτω στο πεζοδρόμιο ότι τον είχα καταβρέξει. Το μεσημέρι ήρθε ο ίδιος με δύο αστυνομικούς, κανονικά με τη στολή τους και με τα όλα τους, να κάνει δήθεν παράπονα. Ζήτησε από κάποιον γείτονα να ανοίξει την πόρτα. Ευτυχώς ο γείτονας δεν “τσίμπησε”, γιατί δεν θα την είχα γλιτώσει».

Σύμφωνα με τoυς ειδικούς (ψυχολόγους αλλά και fraud experts) που μιλούν στο «Τime», μεγάλο μερίδιο της ευπιστίας και της αφέλειάς μας έχει να κάνει με το έλλειμμα εμπιστοσύνης στους θεσμούς (το γράφει για τις ΗΠΑ αλλά ταιριάζει γάντι και σε εμάς). Αφού δεν πιστεύουμε στην κυβέρνηση, στα πολιτικά κόμματα, στα ΜΜΕ, στη Δικαιοσύνη κ.ο.κ., «θέλουμε να πιστέψουμε σε κάτι – και καμιά φορά αυτό μπορεί να είναι ένας άγνωστος που υπόσχεται να λύσει τα προβλήματά μας ή να μας προσφέρει αγάπη ή να μας δώσει τη δουλειά των ονείρων μας ή να πάρει τα λεφτά μας με αντάλλαγμα μια καλύτερη ζωή».

Κάπως έτσι, βέβαια, ανατροφοδοτείται μια κουλτούρα μόνιμης εγρήγορσης και φόβου. Και, φυσικά, καχυποψίας. Και η Γενιά Ζ έτσι μεγαλώνει. Τόλμα σήμερα να παραδώσεις εργασία για τη σχολή σου με κλεψιμέικα από το διαδίκτυο! Η εφαρμογή Turnitin (μεταξύ πολλών άλλων) παραμονεύει να σε τσακώσει.

Oσο γράφω αυτές εδώ τις γραμμές χτυπάει το κινητό μου και η οθόνη γίνεται πορτοκαλίζουσα με εκείνο το «Υποπτη για απάτη κλήση». Σκέφτομαι πώς άραγε να μοιάζει το «λεβητοστάσιο» («boiler room», έτσι αποκαλούν στην αργκό οι απατεώνες τα τηλεφωνικά κέντρα από τα οποία ξεκινούν να τηλεφωνούν στα διάφορα κορόιδα ανά τον πλανήτη).

Μπαίνω να τσεκάρω και τα μέιλ μου. Στα «Ανεπιθύμητα» έχει προσγειωθεί μια επιστολή στα αγγλικά από κάποιον νιγηριανό πρίγκιπα που μάλλον μου υπόσχεται αιώνιο έρωτα και μυθικά πλούτη. Η Google με έχει προειδοποιήσει, οπότε αν το ανοίξω είμαι άξια της μοίρας μου.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News