«Ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα», έγραψε πρόσφατα ο ισραηλινός ιστορικός Γ.Ν. Χαράρι. Εχει δίκιο: τόσο η πολιτική όσο και ο πόλεμος συνιστούν εναλλακτικούς τρόπους διαχείρισης των ανθρώπινων διαφορών. Η πολιτική εδράζεται στον λόγο, ο πόλεμος στη βία. Στην πολιτική ηττώνται απόψεις, στον πόλεμο χάνονται ζωές. Η πολιτική είναι, αυταπόδεικτα, προτιμότερη. Πάντα;

Οταν η πολιτική εκφυλίζεται, δηλαδή δεν είναι συμπεριληπτική και δεν αναζητεί, μέσα από νομιμοποιημένες διαδικασίες, δίκαιες διευθετήσεις σε μείζονα προβλήματα, παράγει αρνητικά συναισθήματα. Αν τα δυσαρεστημένα μέρη νιώθουν ότι περιθωριοποιούνται, έχουν κίνητρο εξόδου από την πολιτική, την οποία θεωρούν προσχηματική – φύλλο συκής των ισχυρών. Η έξοδος από την πολιτική οδηγεί στην ιδιώτευση, την ανυπακοή ή τη βία.

Στο υπέροχο δοκίμιό της «Για τη βία», η Χάνα Αρεντ γράφει ότι όταν η πολιτική ασκείται υποκριτικά, εξαγριώνει τους δυσαρεστημένους· οδηγεί, δυνητικά, στη βία, ακόμα και με κίνδυνο αυτοκαταστροφής των διαμαρτυρόμενων, προκειμένου να «αναδειχθεί η αλήθεια». «Αυτή η βία», γράφει, «δεν είναι ανορθολογική». Γιατί; Διότι οι λέξεις είναι αξιόπιστες «μόνο όταν δεν αποκρύπτουν».

«Είναι η δήθεν ορθολογικότητα, περισσότερο από τα συμφέροντα πίσω από αυτή, που προκαλεί οργή. Να χρησιμοποιείς τον λόγο ως παγίδα δεν είναι “ορθολογικό”, όπως το να χρησιμοποιείς όπλο για αυτοάμυνα δεν είναι “ανορθολογικό”». Σε μερικές περιπτώσεις, παρατηρεί η Αρεντ, η βία ως αντι-δράση «είναι ο μόνος τρόπος να επαναρρυθμισθεί σωστά η πλάστιγγα της δικαιοσύνης». Και συνεχίζει: «Από αυτή την άποψη, η οργή και η βία που μερικές φορές τη συνοδεύει ανήκουν στα “φυσικά” ανθρώπινα συναισθήματα».

Η βία είναι σύμφυτη με το Παλαιστινιακό εδώ και 75 χρόνια. Τα καυτά, άλυτα προβλήματα ουδέποτε παραμένουν στατικά – είναι εντροπικά, επιδεινώνονται. Μετά τον πόλεμο του 1967 και την κατοχή της Γάζας και της Δυτικής Οχθης από το Ισραήλ, το Παλαιστινιακό οξύνθηκε ακόμη περισσότερο. Οι προοδευτικοί Ισραηλινοί έχουν συχνά επισημάνει το υψηλό ηθικό κόστος που επιφέρει η βίαιη διατήρηση της Κατοχής για τη δημοκρατικό Ισραήλ. Τα τελευταία 15 χρόνια, όμως, δεν εισακούγονται.

Στο Ισραήλ έχει επικρατήσει η εθνικιστική-θρησκευτική Δεξιά, υπό έναν λαϊκιστή και υπόδικο για διαφθορά πρωθυπουργό, ο οποίος, επιδιώκοντας παντοιοτρόπως την εξουσία, έχει συμμαχήσει με ρατσιστικά θρησκευτικά κόμματα, οξύνοντας τον ήδη ισχυρό εχθροπαθή λόγο. Η θρησκευτική Δεξιά έχει εμμονή με τη Δυτική Οχθη, το λίκνο του Εβραϊσμού, όπως λένε.

Η Γάζα δεν τους ενδιέφερε ιδιαίτερα, έστω κι αν ελέγχεται από τους θεοκράτες της Χαμάς, αρκεί να μην είναι ιδιαιτέρως απειλητική. Θεώρησαν ότι με τον σιδερόφρακτο αποκλεισμό των συνόρων της, την προστασία του Σιδηρού Θόλου, και τις αεροπορικές επιδρομές τους, θα ήταν άτρωτοι. Αποδείχθηκε ότι δεν ήταν. Κανείς δεν είναι.

Η κατοχή της Δυτικής Οχθης είχε τα προβλήματά της (176 Παλαιστίνιοι νεκροί από τον Σεπτέμβριο μέχρι σήμερα), αλλά με την παράνομη, γιγαντιαία εξάπλωση του εποικισμού και τα περίπου 600 στρατιωτικά σημεία ελέγχου, ο παλαιστινιακός πληθυσμός ήταν, βασικά, υπό έλεγχο. Ετσι, τουλάχιστον, νόμιζαν.

Η στρατηγική του Νετανιάχου ήταν να εμφανίσει στο εκλογικό σώμα συμφωνίες ειρήνευσης με τους παραδοσιακούς εχθρούς του Ισραήλ – τις αραβικές χώρες. Το κατάφερε, με τη μεσολαβητική συνδρομή του προέδρου Τραμπ, συνάπτοντας τις Συμφωνίες του Αβραάμ (2020) – διμερή πρωτόκολλα συνεργασίας, αρχικά με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν, κατόπιν το Μαρόκο και το Σουδάν, και, παρ’ ολίγον, με τη Σαουδική Αραβία (οι διαπραγματεύσεις δεν προχώρησαν επειδή μεσολάβησε η τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς).

Οι Συμφωνίες είναι χαρακτηριστική περίπτωση υποκριτικής πολιτικής – πολιτική που αντιμετωπίζει προσχηματικά την καυτή πραγματικότητα. Κατ’ αρχάς, οτιδήποτε προάγει την περιφερειακή ειρήνη, μέσω κυρίως του εμπορίου και διπλωματικής συνεργασίας, είναι θετικό, αρκεί, όμως, να μην αποκρύπτει το πρόβλημα – να μην αποστρέφει το βλέμμα από την «υπαρξιακή διαμάχη στη Μέση Ανατολή», η οποία, σύμφωνα με τον Αμερικανό διαπραγματευτή Ντέιβιντ Ρος, είναι το Παλαιστινιακό. Με τις Συμφωνίες, η ειρήνη στην περιοχή δεν θα περνούσε, πλέον, υποχρεωτικά από τη διευθέτηση του Παλαιστινιακού – το κύριο πρόβλημα της της περιοχής θα ετίθετο στο περιθώριο.

Οπως παρατηρεί ο Βάλι Νασρ, καθηγητής στο Ινστιτούτο Προηγμένων Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς, οι Συμφωνίες «βασίζονταν στην ιδέα ότι το Παλαιστινιακό είναι νεκρό». Ο Νετανιάχου θεώρησε ότι θα μπορούσε να διασφαλίσει την ειρήνη στην περιοχή διατηρώντας την Κατοχή άθικτη.

Μέρος των διαπραγματεύσεων Ισραηλινών με τη Σαουδική Αραβία, στο πλαίσιο των Συμφωνιών, ήταν να δοθούν μικρές παραχωρήσεις στους Παλαιστινίους, οι οποίες θα έδειχναν ότι δεν παραγνωρίζεται η υπόθεσή τους. Σε κάθε περίπτωση, όμως, οι παραχωρήσεις δεν περιλάμβαναν το μείζον – την αναγνώριση Παλαιστινιακού κράτους.

Η «ειρήνη» που θα έφερναν οι Συμφωνίες θα εισήγε, υποτίθεται, τη Μέση Ανατολή στη μετα-παλαιστινιακή εποχή. Οπως παρατηρεί ο Νασρ, οι Συμφωνίες θα αποδείκνυαν ότι ο Νετανιάχου θα είχε καταφέρει να έχει και την πίτα ολάκερη και το σκύλο χορτάτο – «και να έχεις (την κατεχόμενη) γη και να έχεις ειρήνη».

Στο μέτρο που η αντίληψη αυτή δεν εμφορείται από τη λογική του αμοιβαίου κέρδους («κερδίζω-κερδίζεις»), ήταν απίθανο να γίνει αποδεκτή από τα θύματα της Κατοχής, τους Παλαιστίνιους. Τρομοκρατικές οργανώσεις όπως η Χαμάς αντλούν από, και στη συνέχεια πλάθουν στα μέτρα τους, την απογοήτευση και, τελικά, οργή που προκαλεί η διαρκής προσπάθεια να παραγνωρισθεί το δίκιο της Παλαιστινιακής πλευράς.

Πράγματι, τον Μάιο 2021, με αφορμή τις επεισοδιακές εξώσεις Παλαιστινιακών οικογενειών στην Ανατολική Ιερουσαλήμ, ένας νέος κύκλος βίας προέκυψε. Η Χαμάς επιτέθηκε με ρουκέτες στο Ισραήλ, το οποίο απάντησε με αεροπορικές επιθέσεις. Σκοτώθηκαν 256 Παλαιστίνιοι και 13 Ισραηλινοί.

Εκείνη η σύγκρουση ήταν το προοίμιο των σημερινών γεγονότων. Η κτηνώδης βία της Χαμάς στις 7/10 και, στη συνέχεια, η εν εξελίξει θηριώδης αντίδραση του Ισραήλ, επανάφεραν θεαματικά το Παλαιστινιακό στο προσκήνιο. Αυτό που περιθωριοποιήθηκε στις Συμφωνίες, επανεμφανίστηκε πολύ πιο άγρια. Το αποσιωπηθέν έγινε ζωώδες ουρλιαχτό. Η μαύρη τρύπα της άμετρης βίας ενεργοποιήθηκε, εκατέρωθεν, εκ νέου.

Οταν απουσιάζει η διάθεση για συνεννόηση· όταν ο ισχυρός ορίζει μονομερώς τις παραμέτρους του προβλήματος· κι όταν η επιδιωκόμενη λύση διαιωνίζει τον εξευτελισμό, τη φτώχεια και την απόγνωση, τι απομένει; Η βία, σε λιγότερο ή περισσότερο κτηνώδεις εκδοχές, ανάλογα με την ένταση του μίσους. Η Αρεντ μας θυμίζει ότι η βία ανήκει στο ρεπερτόριο των «φυσικών» ανθρώπινων επιλογών.

Η αποφυγή της είναι ηθικοπολιτικό επίτευγμα. Αποφεύγουμε το βία, στο μέτρο που λειτουργεί ο λόγος, δηλαδή η πολιτική συνεννόηση. Οσο οι άνθρωποι θεωρούν ότι μόνον η βία επαναρρυθμίζει την πλάστιγγα της δικαιοσύνης, θα προσφεύγουν σε αυτή. Πάντα έτσι ήταν, πάντα έτσι θα είναι. «Ουδέν καινόν υπό τον ήλιον».

---

Ο Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι καθηγητής Στρατηγικής Διοίκησης στην Εδρα Columbia Ship Management στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής Οργανωσιακής Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο Warwick (www.htsoukas.com)

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News