Στην περίπλοκη διεθνή επικαιρότητα των ημερών προστέθηκε και μια απώλεια που άγγιξε βαθιά το βρετανικό, αλλά και το ευρωπαϊκό αναγνωστικό κοινό: ο πρόσφατος θάνατος της Χίλαρι Μαντέλ από ανακοπή. Η βρετανίδα συγγραφέας απέκτησε κάπως καθυστερημένα διεθνή φήμη, όταν τιμήθηκε δύο φορές με το βραβείο Μπούκερ για τους δύο πρώτους τόμους της επικής τριλογίας της για τη ζωή του Τόμας Κρόμγουελ, τα «Wolf Hall» και «Bring Up the Bodies». Ο θάνατός της άφησε ένα μεγάλο κενό στον ανανεωμένο, από την ίδια, χώρο του ιστορικού μυθιστορήματος.

Οι δύο βραβευμένες, πολυσέλιδες νουβέλες από την τριλογία της Μαντέλ πούλησαν διεθνώς πέντε εκατομμύρια αντίτυπα, πριν μετατραπούν σε αναγνωρισμένες διεθνώς τηλεοπτικές σειρές του BBC (2015), με τον Mark Rylance σε πρωταγωνιστικό ρόλο. Επίσης, τα δύο αυτά έργα διασκευάστηκαν από την ίδια τη συγγραφέα για θεατρική παράσταση από τη Royal Shakespeare Company (2014). Η τριλογία οδηγήθηκε στο αποκορύφωμά της με το «The Mirror and the Light» (2020) με τον αποκεφαλισμό του Κρόμγουελ. Με το έργο αυτό, η Μαντέλ αναγνωρίστηκε διεθνώς για τη συγγραφική δύναμή της.

Το ιστορικό της μυθιστόρημα παίρνει δικαιολογημένα τη θέση του στα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην πολυεπίπεδη τεχνική της αφήγησης, διεγερτική με εκλεπτυσμένο τρόπο για τον κάθε αναγνώστη. Εξίσου σημαντικό, το έργο επιχειρεί εύστοχα την σύγχρονη ερμηνεία ενός ιστορικού θέματος: τον ριψοκίνδυνο συμβουλευτικό ρόλο ενός ανθρώπου της γνώσης, ή αλλιώς «διανοούμενου» – μια λέξη που τείνει να χάσει το νόημά της στην εποχή μας, παρά την πληθώρα ακριβοπληρωμένων συμβούλων που πλαισιώνουν τους πολιτικούς. Η ανάγνωση της τριλογίας, λοιπόν, παρασύρει και τον πιο ανιστόρητο στη δίνη των ιστορικών γεγονότων που αποκτούν τη δύναμή τους κυρίως μέσα από τις λεπτομέρειες των περιγραφών.

Η Χίλαρι Μαντέλ έζησε μεγάλο μέρος της ζωής της σε αντίξοο περιβάλλον. Γεννημένη στην επαρχία, μεγάλωσε σε δυσμενείς οικονομικές συνθήκες στη θατσερική Βρετανία. Οι σπουδές της στη Νομική τής εξασφάλισαν ένα ταπεινό επάγγελμα σε πολυκατάστημα. Η επιθυμία της για κάτι διαφορετικό την ώθησε να διαβάζει Ιστορία και να αρχίσει να γράφει σε ηλικία 22, αν και το έργο της εκδόθηκε ύστερα από 20 χρόνια.

Την κοινωνική ανισότητα της θατσερικής εποχής τη βίωσε τόσο επαγγελματικά όσο και σωματικά. Η έλλειψη ικανοποίησης από τη δουλειά της συνδυάστηκε με έντονους σωματικούς πόνους, που την ταλαιπωρούσαν αθεράπευτα. Τότε έπεσε θύμα του υποβαθμισμένου συστήματος υγείας, αλλά και των ιατρικών προκαταλήψεων κατά των ευάλωτων γυναικών.

Με λάθος διάγνωση, χαρακτηρίστηκε ψυχολογικά διαταραγμένη και οι πόνοι της αντιμετωπίστηκαν άστοχα με αντικαταθλιπτικά και αντιψυχωσικά φάρμακα. Αργότερα, το 1977, όταν ζούσε με τον σύζυγό της Gerklad Mc Ewewn στην Μποτσουάνα, ανακάλυψε ότι έπασχε από ενδομητρίωση. Ακολούθησε η σωματική κατάρρευσή της στη Βρετανία και η αναπόφευκτη εγχείρησή της.

Αυτές οι αποσταθεροποιητικές και οδυνηρές  συνθήκες  δεν την εμπόδισαν να παραμείνει σταθερή στον συγγραφικό στόχο της. Αντίθετα, ο πόνος και η ταλαιπωρία μετέτρεψαν την συγγραφή σε πρωταρχικό σκοπό, που της έδινε κουράγιο να αντισταθεί στα φθοροποιά βιώματα. Συνέχισε, λοιπόν, να γράφει ανεπηρέαστη ακόμα και από την έλλειψη αναγνώρισης.

Οι εννέα προηγούμενες νουβέλες της Μαντέλ, παρότι έλαβαν θετικές κριτικές, είχαν απήχηση μόνο σε ένα μικρό βρετανικό αναγνωστικό κοινό. Η αλλαγή συνέβη όταν αποφάσισε να γράψει την τριλογία με πρωταγωνιστή ένα σημαντικό ιστορικό πρόσωπο που μεσουράνησε επί της βασιλείας του Ερρίκου του Η, τον Κρόμγουελ.

Σύμφωνα με την εφημερίδα Zeit, με αυτό το κύριο έργο της, «έγινε μια από τις πιο λαμπρές συγγραφείς ιστορικού μυθιστορήματος». Συνδυάζοντας λογοτεχνική δεξιοτεχνία και ιστορική ακρίβεια, η Μαντέλ κατάφερε να αποφύγει με μαεστρία τις παγίδες που έκρυβε η συνηθισμένη εξιστόρηση των συμβάντων που συνδέθηκαν με τον ιδιότροπο βασιλιά της δυναστείας των Τυδώρ: τις έξι γυναίκες του Ερρίκου του Η’, δύο από τις οποίες αποκεφαλίστηκαν. Η συγγραφέας μετατόπισε στην περιφέρεια της προσοχής τα ερεθιστικά ακόμα και για το σύγχρονο κοινό αυτά συμβάντα, σεξ, πλεκτάνες και αίμα – αντίστοιχα με σκανδαλοθηρικές ιστορίες γύρω από βιτσιόζους ισχυρούς στην εποχή μας. Επίσης, δεν έκανε παραχωρήσεις στον μελοδραματισμό, την κοινοτοπία, την παραποίηση της Ιστορίας, την πομπώδη δραματικότητα και διέγραψε οτιδήποτε κιτς. Πρωτοτυπώντας, άλλαξε την οπτική και το στιλ. Ετσι, αντί να επικεντρωθεί στον μονάρχη και τους άτυχους έρωτές του, εστιάστηκε στον Τόμας Κρόμγουελ, λόρδο καγκελάριο και σύμβουλο του Ερρίκου. Δίνοντας την ιστορία από τη δική του οπτική ακολούθησε μια αφήγηση σε ενεστώτα χρόνο, γεμάτη οξυδέρκεια και ευαισθησία, αλλά και ρομαντικούς τόνους, παρά τη σκληρότητα του περιβάλλοντος.

Η επιλογή του βασικού ήρωα δεν έγινε τυχαία. Ο Κρόμγουελ, γιος σιδερά, κατάφερε να ξεπεράσει την ταπεινή καταγωγή του και να γίνει νεόπλουτος, κάτι δύσκολο για την εποχή του. Με τη δύναμη της καλλιεργημένης διάνοιας και της σύνεσής του πέτυχε να διεισδύσει στο δυναστικό σύστημα αποκτώντας τέτοια εξουσία, ώστε να γίνει αξιομίσητος και περίφοβος για τους αριστοκρατικούς υποστηρικτές του κατεστημένου. Την ισχύ του την διατήρησε χάρη στη συμβουλευτική δεξιοτεχνία του, που του επέτρεπε να επιλύει τα καθημερινά προβλήματα της χώρας και του απρόβλεπτου μονάρχη.

Η έμμονη ιδέα του Κρόμγουελ, όπως αναδύεται με πολλαπλές αποχρώσεις με το ξετύλιγμα της ιστορίας, είναι να γίνει αναντικατάστατος δίνοντας πετυχημένες λύσεις σε φαινομενικά αξεπέραστα διλήμματα, αλλά και να αποφύγει το πιο επικίνδυνο: να τον βαρεθεί ο ίδιος ο βασιλιάς, που δεν διστάζει να κάνει αυθαίρετη χρήση της εξουσίας του σε οποιονδήποτε του γίνεται ενοχλητικός ή περιττός.

Με τις προτάσεις του, όμως, ο ριψοκίνδυνος καγκελάριος κάνει τους αριστοκράτες άσπονδους εχθρούς του. Τολμά ακόμα και να τους προκαλέσει με σχέδια αδιανόητα για την εξαιρετικά άνιση κοινωνία του: αυξημένους φόρους σε βάρος τους, προσπάθειες να βοηθήσει του φτωχούς ακόμα και με δημόσια έργα στον αστικό χώρο, όπως βελτίωση των οδοστρωμάτων και φωτισμό των πόλεων, κάτι πρωτοφανές. Δεν φοβάται ακόμα και να προσκαλέσει στο σπίτι του τον άσπονδο εχθρό του τον δούκα του Νόρφολκ, για να τον συμβουλευτεί.

Όλα τα πρόσωπα, φιλικά και εχθρικά, που τον περιστοιχίζουν τα προσεγγίζουμε μέσα από την οπτική του ίδιου του Κρόμγουελ, εσωτερική και εξωτερική. Η Μαντέλ δεν μας αποκαλύπτει απλώς τις σκέψεις, τις αναμνήσεις, τις προθέσεις και τα συναισθήματά του, αλλά και σκιαγραφεί με εξαιρετική λεπτότητα όλη την γκάμα των αισθήσεων που περιβάλλον τα πολυεπίπεδα βιώματά του πολυπράγμονα συμβούλου. Η περιγραφή της δεν περιορίζεται στα οπτικά και ακουστικά ερεθίσματα, αλλά συμπεριλαμβάνει όλα τα αισθησιακά δεδομένα, όπως τις μυρωδιές και τελικά την ατμόσφαιρα.

Έτσι αντανακλά η ίδια σαν διαδραστικός καθρέφτης τη ζωή του και τη μεταπλάθει σε ένα απορροφητικό είδος ιστορικής προσομοίωσης. Μέσα της βυθίζεται ο αναγνώστης, έχοντας αφυπνιστεί από κάθε άποψη διανοητικά, συναισθηματικά και αισθησιακά, καθώς κάνει δικά του τα βιώματα του Κρόμγουελ. Αυτή η τεχνική που κυριαρχείται από την προσωπικότητα της Μαντέλ ζωντανεύει και τα άλλα πρόσωπα του έργου, όπως η Αννα Μπολέιν και ο Τόμας Μορ, χωρίς όμως να τα παραμορφώνει με αναχρονισμούς, μεροληψίες και ανακρίβειες.

Η τριλογία της Μαντέλ ανανεώνει το ιστορικό μυθιστόρημα τόσο με την πολυεπίπεδη τεχνική της, όσο και εστιάζοντας σε ζητήματα που αφορούν ιδιαίτερα την εποχή μας. Μέσα από τη δράση και τη ζωή του Κρόμγουελ αναδύεται κάτι που στις μέρες μας αποκτά όλο και μεγαλύτερη επιρροή: η δύναμη του πολιτιστικού κεφαλαίου σε στιγμές που η συσσώρευση της πληροφορίας προκαλεί παράλυση. Η στοχαστική δύναμη όποιου προσπαθεί να αντιληφθεί τον κόσμο στα πολλαπλά επίπεδά του και αυτό μόνο σε στιγμές ανάπαυλας.

Αντίστοιχα, οι παύσεις που ανοίγουν στην αφήγηση οι περιγραφές της Μαντέλ αποτελούν αντίδοτο στην ταχύτητα της απερίσκεπτης δράσης και των ασπρόμαυρων διχαστικών αισθήσεων –τόσο στην πραγματική ζωή όσο και στις αφηγήσεις σε τηλεοπτικές δημοφιλείς σειρές– ταχύτητα που μπλοκάρει τον στοχασμό και υποβαθμίζει την ευαισθησία σε ασπρόμαυρους τόνους, εξουδετερώνοντας τις ενδιάμεσες, τις λεπτές αποχρώσεις των συμβάντων. Και αυτή η ανάδειξη της σημασίας του στοχασμού είναι σημαντική στην εποχή μας.

Οπως και στη μεταβατική και επικίνδυνη εποχή του Ερρίκου του Η΄, έτσι και τώρα η γνώση παίζει καθοριστικό ρόλο για την ευφάνταστη επίλυση κρίσιμων προβλημάτων και την αντιμετώπιση όλο και περισσότερων διλημμάτων που οδηγούν τις πολιτικές ηγεσίες σε μοιραία αδιέξοδα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News