Στην καρδιά της 1ης Βιομηχανικής Επανάστασης, το 1816, ο Ερνστ Τέοντορ Αμαντέους Χόφμαν δημοσιεύει τη συλλογή του «Νυχτερινά», όπου στη νουβέλα «Der Sandmann» καταγράφει με έναν αλληγορικό τρόπο μία από τις πρώτες ιστορίες προβληματισμού για τη συνύπαρξη του ανθρώπου με τις μηχανές.

Την περίοδο που οι λουδίτες στη Βρετανία κατέστρεφαν τις μηχανές που τους έπαιρναν τις δουλειές, ο γερμανός εκπρόσωπος της ρομαντικής λογοτεχνίας του φανταστικού αποφάσισε να εστιάσει σε μια άλλη διάσταση: στο πώς μια μηχανική κούκλα μπορεί να αποκτήσει ψυχή και να κλέψει την καρδιά ενός άνδρα. Στην απειλή δηλαδή των ανθρωπίνων συναισθημάτων από τις μηχανές, που μόλις λίγες δεκαετίες πριν είχαν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους.

Η ιστορία αυτή έγινε περισσότερο γνωστή μέσα από το μπαλέτο Κοππέλια το 1870, όταν πια ξεκινούσε η 2η Βιομηχανική Επανάσταση. Πρόκειται για το έργο που έκανε πρεμιέρα την Κυριακή –με μεγάλη επιτυχία– στην Εθνική Λυρική Σκηνή με τη χορογραφία του Σλοβένου Εντουαρντ Κλουγκ. Στο μπαλέτο περιγράφεται η μάταιη προσπάθεια του δρ Κοππέλιους να δώσει ζωή στην ανθρωπόμορφη μηχανική  κούκλα του. Παρότι προς στιγμήν ο Κοππέλιους φαίνεται να τα καταφέρνει, τελικά αποτυγχάνει καθώς το μηχανικό του δημιούργημα τον σκοτώνει και ο ανθρώπινος έρωτας, μαζί με τα ανθρώπινα συναισθήματα κυριαρχούν.

Αν και το έργο είναι κατηγοριοποιημένο ως κωμωδία, η Κοππέλια κρύβει μέσα της τη μεγάλη αγωνία για το πώς ο άνθρωπος θα καταφέρει να παραμείνει κυρίαρχος μπροστά στην τεχνολογική εξέλιξη, σε αυτή τη σχέση με τις μηχανές, που συχνά μοιάζει αμφίβολης ισχύος. Και αυτό συμβαίνει δύο αιώνες πριν από τους σημερινούς προβληματισμούς μας για τη σχέση ανθρώπου και ΤΝ. Διότι η επίμονη αυτή ανησυχία και αβεβαιότητα είναι πολύ παλιά, καθώς ο άνθρωπος είχε πάντα την επιφύλαξη για το πού μπορούν να φτάσουν τελικά τα δημιουργήματά του και κατά πόσον μπορούν να τον ξεπεράσουν. Είτε πρόκειται για το νέο ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο σχετικά με τον έλεγχο της ΤΝ είτε για τη μηχανική κούκλα του Κοππέλιους, ο πυρηνικός προβληματισμός είναι τελικά κοινός.

Η τελευταία σκηνή στο μπαλέτο είναι πάντως καθησυχαστική, προσφέροντας ανακούφιση στον θεατή. Το καλό καταφέρνει να νικήσει και ο άνθρωπος να παραμένει κυρίαρχος επί των μηχανών. Ωστόσο, τρεις βιομηχανικές επαναστάσεις μετά, το ερώτημα παραμένει ανοικτό.

Λίγες ώρες μετά την παράσταση από το μπαλέτο της ΕΛΣ, υπό την ευρηματική διεύθυνση του Κωνσταντίνου Ρήγου, η OpenAI παρουσίασε το GPT-4o, ένα προηγμένο μοντέλο ΤΝ που ακούει, βλέπει και διαβάζει, παράγει κείμενο, ήχο και εικόνες, ενώ σύμφωνα με τους δημιουργούς του, αντιλαμβάνεται τα συναισθήματα των χρηστών και μπορεί να αναλύει την έκφρασή τους.

Πρόκειται δηλαδή για ένα αποφασιστικό βήμα στη φυσική αλληλεπίδραση ανθρώπων και υπολογιστών που δημιουργεί πραγματικά νέα δεδομένα στη σχέση μας με τις μηχανές, κάνοντας τον προβληματισμό της Κοππέλια ακόμα πιο επίκαιρο. Προς το παρόν το GPT δεν είναι ερωτεύσιμο, αλλά…

---

Ο Παναγιώτης Κακολύρης είναι λέκτορας Ψηφιακής Επικοινωνίας στο European Communications Institute και εισηγητής στο HAU Digital Marketing Certificate.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News