Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι λατρεύουν την οικογένειά τους, σχεδόν όλοι λατρεύουν τον Θεό, πολλοί άνθρωποι αγαπούν το επάγγελμά τους, μερικοί λατρεύουν τις καλές τέχνες, άλλοι λατρεύουν την δόξα και θυσιάζονται γι’ αυτήν και κάποιοι είναι παθιασμένοι με την εξουσία και την δύναμη. Ολοι αυτοί, ταυτόχρονα και παράλληλα, λατρεύουν και το χρήμα. Το πάθος για κέρδος, την λατρεία του πλούτου και την προσπάθεια  απόκτησής του, με νόμιμα και παράνομα μέσα, την παρατηρούμε κάθε ημέρα. Η λατρεία του πλούτου δεν είναι φαινόμενο του σύγχρονου κόσμου. Ήταν γνωστή από τους αρχαίους χρόνους· το αναφέρει ο Ησίοδος, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης και οι άλλοι μεγάλοι σοφοί. Ο Κικέρωνας λέει «Omnia revertunt ad nummos» (Όλα ανάγονται στο χρήμα). Υπήρξαν και υπάρχουν, βέβαια, και άνθρωποι που περιφρονούν το χρήμα, όπως ο Σωκράτης, ο Διογένης, ο Αγιος Φραγκίσκος, αλλά αυτοί είναι εξαιρέσεις που υπάρχουν σε κάθε γενικό κανόνα που αναφέρεται στην ανθρώπινη κοινωνία. Όμως, στην σύγχρονη εποχή η λατρεία του χρήματος και του πλούτου έχει αποκτήσει άλλη σημασία.

Ολοι θέλουν το χρήμα, αλλά το χρήμα δεν πηγαίνει σε όλους. Υπάρχουν άνθρωποι που είναι εξοργιστικά πλούσιοι, με βουνά από δολάρια, και άλλοι που είναι εξοργιστικά φτωχοί, που δεν έχουν ούτε τα προς το ζην. Στο ένα άκρο έχουμε ανθρώπους σαν τον Ελον Μασκ με περιουσία 277 δισεκατομμυρίων  δολαρίων, τον Τζεφ Μπέζος με 195 δισ., και τον Μπερνάρ Αρνό με 176 δισ., και στο άλλο άκρο έχουμε 700 εκατομμύρια ανθρώπων που ζουν με λιγότερο από 2 (ναι, δύο)  δολάρια την ημέρα, και ένα σύνολο 3,5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν με λιγότερα από 5,5 δολάρια την ημέρα. Για έναν νεοκλασικό οικονομολόγο, η εξοργιστική αυτή ανισότητα πλούτου και εισοδημάτων  είναι φυσιολογική και κατανοητή, δεδομένων των κανόνων του καπιταλιστικού συστήματος. Και μπορεί εύκολα να προσδιορίζει τους παράγοντες που εξηγούν αυτήν την ανισότητα. Βέβαια, ό,τι είναι φυσιολογικό και κατανοητό δεν είναι κατ’ ανάγκη καλό. Ο κεραυνός είναι φυσικό και κατανοητό φαινόμενο, αλλά αν πέσει στο κεφάλι κάποιου αυτός δεν θα είναι καθόλου ευχαριστημένος.

Ο πλούτος δεν είναι εξ ορισμού καλός ή κακός. Καλός ή κακός μπορεί να είναι ο τρόπος  απόκτησης του πλούτου και ο τρόπος χρησιμοποίησής του. Στην απόκτηση πλούτου μεγάλη συμβολή έχουν η παρανομία, το έγκλημα, τα προνόμια, η φοροδιαφυγή, η φοροαπαλλαγή, η κληρονομιά και σε μερικές περιπτώσεις το ταλέντο και ο ιδρώτας και ο έρωτας. Μεγαλύτερη, όμως, σημασία έχει η χρησιμοποίηση του πλούτου. Δυστυχώς, στις περισσότερες περιπτώσεις, και κυρίως των πολύ πλουσίων, ο πλούτος χρησιμοποιείται κατά τρόπο σπάταλο, προκλητικό, ανόητο, χυδαίο και αναξιοπρεπή.  

Φαύλος κύκλος

Ο πλούτος και η υπερκατανάλωση, δηλαδή η σπατάλη, είναι οι δύο παράγοντες που αποτελούν τον σύγχρονο φαύλο κύκλο των πλουσίων χωρών: ο αυξανόμενος πλούτος αυξάνει την σπατάλη και η σπατάλη δημιουργεί την ανάγκη μεγαλύτερου πλούτου. Το στοιχείο που καθιστά τον κύκλο αυτόν φαύλο, κακό και καταστροφικό είναι, περάν της ηθικής πλευράς, ότι η παραγωγή πλούτου και η κατανάλωσή του έχει καταστροφικά αποτελέσματα για το σύνολο της ανθρωπότητας, ακόμη και για εκείνους που καταναλίσκουν ελάχιστα. Π.χ. ο δισεκατομμυριούχος που ταξιδεύει με το ιδιωτικό  του τζετ επιβαρύνει τις συνθήκες ζωής όλων. Το οικολογικό αποτύπωμα των 2775 δισεκατομμυριούχων του πλανήτη μπορεί να είναι εκατοντάδες χιλιάδες φορές μεγαλύτερο από το αποτύπωμα του μέσου πολίτη.

Η κλιματική αλλαγή, η μόλυνση του περιβάλλοντος, η αποδάσωση, η απώλεια βιοποικιλότητας κτλ. μαζί με τις τεράστιες οικονομικές ανισότητες οδηγούν, όποιον αφιερώσει λίγο χρόνο να σκεφτεί αυτά τα δεδομένα, στο συμπέρασμα ότι η εποχή της ευημερίας και της ομαλότητας τείνει προς το τέλος της και αρχίσει η εποχή των κοινωνικών αναταραχών και συγκρούσεων. Για να θυμηθούμε τον Εμπεδοκλή, οι δυνάμεις της φιλότητας εξασθενούν και οι δυνάμεις του νείκους ενισχύονται, και απειλούν την ανθρωπότητα.

Και δεν είναι θεϊκή οργή ή ιδιοτροπία της φύσης. Είναι η αλόγιστη λατρεία του χρήματος και η ακόρεστη όρεξη για πλούτο.

---

Ο Θεόδωρος Π. Λιανός είναι Ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News