Πολλές φορές έχει αναλυθεί η έλλειψη πρωτοτυπίας στις τωρινές μουσικές επιτυχίες (άσχετα από την τεράστια διάδοση που γνωρίζουν κάποιες από αυτές) που οφείλεται στην εκτεταμένη χρήση των κομπιούτερ και της στατιστικής ανάλυσης κατά τη διαδικασία της μουσικής παραγωγής, που όμως εξαφανίζει την ανθρώπινη μουσική δημιουργία. Αυτή η απώλεια όμως δεν πτοεί κανένα, όπως φαίνεται, και πλέον αποτελεί τον κανόνα, ως η ασφαλέστερη μέθοδος παραγωγής ποπ επιτυχιών. Από την αντίπερα όχθη το χριστουγεννιάτικο τραγούδι «Άγια Νύχτα» (όπως έγινε γνωστό στα ελληνικά) έχει γίνει παγκόσμια επιτυχία εδώ και κάπου διακόσια χρόνια, όχι μόνο συνδυάζοντας αρμονικά μουσική και ποίηση, αλλά και χωρίς την τεράστια βοήθεια που προσφέρουν τα μαζικά μέσα επικοινωνίας στις σημερινές επιτυχίες. 

Πράγματι, το «Stille Nacht – στα γερμανικά – Silent Night» τραγουδιέται σε πάνω από 300 γλώσσες και διαλέκτους σε κλασσικές και ποπ ή τζαζ εκδοχές σε όλο τον κόσμο. Εκτιμάται ότι τα Χριστούγεννα το τραγουδούν ή το ακούνε πάνω από δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι! Πώς όμως έγινε όλο αυτό;

Την ίδια απορία είχε ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος Γουλιέλμος Δ’. Επειδή λοιπόν του άρεσε πολύ το τραγούδι, έβαλε να ψάξουν για την προέλευσή του. Τότε θεωρούσαν, εσφαλμένα όπως αποδείχθηκε, ότι συνθέτης της «Άγιας Νύχτας» ήταν ο αδερφός του Γιόζεφ Χάυντν, ο Μίχαελ Χάυντν. Όμως, οι άνθρωποι του βασιλιά έφτασαν στο Σάλτσμπουργκ και η αληθινή ιστορία της προέλευσης του τραγουδιού ήρθε στο φως. 

Η δημιουργία του τραγουδιού

Ο άνθρωπος που έγραψε τους στίχους και είχε την ιδέα της πρώτης εκτέλεσης ο Γιόζεφ Μορ είχε ήδη πεθάνει πάμφτωχος το 1848 αλλά ο συνθέτης του, Φραντς Ξαβιέρ Γκρούμπερ, που είχε μετακομίσει στο Χαλλάιν (μία μικρή πόλη γνωστή για τα αλατορυχεία της, ένα από τα οποία πλέον λειτουργεί ως μουσείο) έμαθε για την έρευνα από τους απεσταλμένους του βασιλιά. Έτσι έγραψε ένα αναλυτικό γράμμα για την αλήθεια της προέλευσης της «Άγιας Νύχτας» που ονομάστηκε «Authentische Veranlassung» (αυθεντική αιτιολόγηση). Το γράμμα αυτό, μαζί με πολλά άλλα σχετικά στοιχεία βρίσκεται σήμερα στο μουσείο «Stlle Nacht» στο Χαλλάιν.

Η ιστορία της «Άγιας Νύχτας», λοιπόν, άρχισε την παραμονή των Χριστουγέννων του 1818 σε ένα μικρό αυστριακό χωριό, 6.000 κατοίκων το Όμπερντορφ στην Αυστρία, στην περιοχή του Ζάλτσζαχ. Εκεί ο νεαρός Ιερέας Γιόζεφ Μορ είδε πως το όργανο της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου δεν μπορούσε να παίξει, πιθανόν επειδή είχε πλημμυρίσει κάποιες μέρες πριν η εκκλησία (η οποία στη συνέχεια καταστράφηκε από διαδοχικές πλημμύρες και κατεδαφίστηκε στις αρχές το 20ου αιώνα, ένα παρεκκλήσι «Άγια Νύχτα» χτισμένο αργότερα στο ίδιο σημείο, να θυμίζει τη δημιουργία του τραγουδιού). Έτσι, ο Μορ πρότεινε στον οργανίστα μιας κοντινής εκκλησίας ενός , τον Φραντς Γκρούμπερ να μελοποιήσει ένα ποίημα που είχε γράψει ο ίδιος το 1816, ένα χρόνο μετά τη λήξη των Ναπολεόντειων Πολέμων. Το ποίημα είχε 6 στροφές αρχίζοντας με το Stille Nacht – heilige Nacht (σιωπηλή νύχτα – άγια νύχτα). Ο Γκρούμπερ έγραψε τη μουσική και οι δυό τους το τραγούδησαν το βράδυ μετά την λειτουργία με συνοδεία κιθάρας.

Πώς διαδόθηκε η «Άγια Νύχτα» χωρίς τα μέσα μουσικής αναπαραγωγής του 20ου αιώνα

Αργότερα, ο οργανοποιός του Τσίλλερταλ (στο αυστριακό Τυρόλο) Καρλ Μαουράχερ, που είχε πάει για να επισκευάσει το όργανο της εκκλησίας στο Όμπερντορφ, βρήκε τις νότες της «Άγιας Νύχτας» που του άρεσε πολύ και το μετέφερε στα μέρη του. Από εκεί άρχισε η διάδοση του τραγουδιού από οικογένειες μουσικών που περιόδευαν τραγουδώντας διάφορα κομμάτια (υπενθυμίζω ότι το Τσίλλερταλ είναι φημισμένο στον γερμανόφωνο χώρο για την μουσική του παράδοση).

Χαρακτηριστική περίπτωση ήταν τα αδέλφια Στράσερ. Αυτοί ήταν ταξιδιώτες έμποροι που περιόδευαν πουλώντας γάντια και εσώρουχα σε εμποροπανηγύρεις. Αυτοί λοιπόν, μαζί με τον χήρο πατέρα τους, προκειμένου να προσελκύσουν πελάτες, τραγουδούσαν πολυγωνικά τραγούδια, στα οποία είχαν προσθέσει και το «Άγια Νύχτα». Έτσι έφτασαν μέχρι τη Λειψία, όπου τους δόθηκε η ευκαιρία να εμφανιστούν και στο Γκεβάντχάους (όπου δημιουργήθηκε η πρώτη γερμανική συμφωνική ορχήστρα από τα μέσα του 18ου αιώνα και με διευθυντή τον Κούρτ Μαζούρ από το 1970 έως το 1996 απέκτησε διεθνή φήμη, που διατηρεί έκτοτε).

Μάλιστα, είχαν τόση επιτυχία, που εγκατέλειψαν το εμπόριο και αφοσιώθηκαν στη μουσική, διαδίδοντας μεταξύ των άλλων και το «Αγια Νύχτα», που έφτασε γρήγορα και στο Βερολίνο, ενθουσιάζοντας τον βασιλιά Φρειδερίκο Γουλιέλμο Δ’.

Μία ακόμη οικογένεια μουσικών από το Τσίλλερταλ ήταν οι Ράινερ, που έφτασαν να τραγουδήσουν το «Άγια Νύχτα» στον αυστριακό Αυτοκράτορα Φράντς Α’ και στον Τσάρο Αλέξανδρο Α’. Παράλληλα το τραγούδι έφτασε στη Μεγάλη Βρετανία και στην Αμερική. Έτσι, άρχισαν και οι μεταφράσεις, διατηρώντας μόνο τις 3 από τις 6 στροφές του αρχικού ποιήματος, με πρώτη αυτήν στα αγγλικά, μεταφράσεις συνοδευόμενες από πολλές και διάφορες παραλλαγές. Π.χ. οι στίχοι στα ελληνικά διαφέρουν πάρα πολύ από τους αρχικούς γερμανικούς. 

Μία παγκόσμια επιτυχία

Σήμερα στο Όμπερντορφ, η πλατεία του χωριού μπροστά στην εκκλησία έγινε η συνοικία «σιωπηλή νύχτα» όπου υπάρχει και το σχετικό μουσείο. Ακόμα μπορεί να βρει κανείς μπύρα «Stille Nacht» και σοκολάτα «Stille Nacht». Επίσης μουσείο «Stlle Nacht» υπάρχει στο Χαλλάιν (στο σπίτι που έμενε ο Γκρούμπερ). 

Η «Αγια Νύχτα» που ξεκίνησε από αυτά τα μέρη έχει γίνει παγκόσμια επιτυχία, σε μια μεγάλη ποικιλία γλωσσών και θεωρείται ως η επιτομή των Χριστουγέννων. Γι’ αυτό άλλωστε και το 2011 αναγνωρίσθηκε από την UNESCO ως άυλη παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά.   

Είναι βέβαια ενδιαφέρον ότι δεν πρόκειται για εκκλησιαστικό τραγούδι, αφού ήδη στην πρώτη του εκτέλεση παίχτηκε μετά την Θεία Λειτουργία. Επίσης εμφανίσθηκε πολύ αργότερα τόσο από διάφορα κάλαντα, όσο και από εκκλησιαστικούς ύμνους, ένας από τους οποίους είναι για τους προτεστάντες το «Vom Himmel hoch» που έχει γράψει ο ίδιος ο Μάρτιν Λούθερ (και έχει προσθέσει στο Ορατόριο των Χριστουγέννων ο Μπαχ).

Όμως, o συνδυασμός της απλότητας των στίχων και της παράλληλης μουσικής έμπνευσης του τραγουδιού, που αποδίδουν το θαύμα της θείας ενσάρκωσης στην ηρεμία της νύχτας με το μωρό Ιησού στην αγκαλιά της Μαρίας εξηγεί την μεγάλη του επιτυχία. Γι’ αυτό και ο Πάπας Φραγκίσκος, μιλώντας για την 200η επέτειο του τραγουδιού, είπε πως η «Άγια Νύχτα» είναι το αγαπημένο του τραγούδι, καθώς «με τη βαθιά του απλότητα μας επιτρέπει να κατανοήσουμε τα γεγονότα της Άγιας Νύχτας». Ακόμη περισσότερο, η εικόνα που θεϊκού μωρού που κοιμάται ήρεμα σε μια σιωπηλή νύχτα εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο το μήνυμα για ειρήνη και ασφάλεια.

Και σφράγισε μια σπάνια ιστορική στιγμή, όταν στα Χριστούγεννα του 1914 μέσα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο πραγματοποιήθηκε μια άτυπη εκεχειρία στα χαρακώματα ανάμεσα στα γερμανικά τα βρετανικά και τα βελγικά στρατεύματα, που βγήκαν στην μεταξύ τους ζώνη, αντάλλαξαν τρόφιμα και τσιγάρα και τραγούδησαν χριστουγεννιάτικα κάλαντα. Μεταξύ αυτών ένας γερμανός στρατιωτικός, τραγουδιστής στην όπερα του Βερολίνου, τραγούδησε το «Άγια Νύχτα» στα γερμανικά και στα αγγλικά, παρασέρνοντας μαζί του όλους τους στρατιώτες και των δύο πλευρών.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News