Αυτό το κομμάτι πρέπει να ξεκινήσει με ορισμένες διευκρινίσεις επί προσωπικού καθώς οι δύο πρωταγωνιστές του διασταυρώνονται με πολλούς τρόπους μέσα στο ταραγμένο μου μυαλό.

Αγαπώ τον Διονύση Σαββόπουλο. Σε βαθμό αποθέωσης. Το είδε και ο ίδιος, όταν επέλεξε ως εισαγωγικό σημείωμα στο άλμπουμ της ζωντανής ηχογράφησης με την Ελένη Βιτάλη, το κομμάτι που έγραψα εδώ, μετά την παράσταση. Τι τιμή! Τον ανακάλυψα σχετικά μεγάλος. Χρόνια μετά το «Κούρεμα». Ναι, έχω και εγώ να βάλω ράμματα στη γούνα του. Με ενοχλεί και όταν τον βλέπω (ή τον ακούω) σε διαφημίσεις. Αλλά για μένα πάντα ο Σαββόπουλος θα είναι ο ψυχαναλυτής, με τη χώρα στην πολυθρόνα δίπλα του.

Αγαπώ τον Χριστόφορο Κάσδαγλη. Είναι μία από τις πυξίδες μου, ένας γραφιάς-πρότυπο για μένα. Τον παρακολουθώ με συνέπεια από τότε που έκανα σκοπιά μέχρι σήμερα, κοντά 35 χρόνια.

Σας παρέθεσα όλα τα παραπάνω προκειμένου εντίμως να δηλώσω ότι ήμουν συναισθηματικά φορτισμένος όταν πήρα στα χέρια μου το βιβλίο του Χριστόφορου για το «Βρώμικο Ψωμί» του Σαββόπουλου. Είχα δύο σε ένα.

Το βιβλίο εντάσσεται σε μία σειρά εκδόσεων που κυκλοφόρησε το «Οξύ», με αντικείμενο μεγάλα μουσικά άλμπουμ. Ο τίτλος της σειράς είναι 33 ⅓ και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τον Μεγάλο Ερωτικό, άλμπουμ των Beatles, Bob Dylan, Led Zeppelin, Pink Floyd, Tom Waits.

Μισό λεπτό να θυμηθούμε ποια κομμάτια περιέχονται στο «Βρώμικο Ψωμί».

Πλευρά Α’
Ελσα σε φοβάμαι
Αγγελος Εξάγγελος
Τραγούδι
Ζεϊμπέκικο (Μ’ αεροπλάνα και βαπόρια)
Ολαρία Ολαρά

Πλευρά Β’
Το Μωρό
Δημοσθένους Λέξις (Κι’ αν βγω απ’ αυτήν τη φυλακή)
Μαύρη Θάλασσα

Τι ακριβώς συμβαίνει, λοιπόν, σε αυτό το βιβλιαράκι των 200 μικρών σελίδων; Οχι, δεν μας καλεί, απλώς, σε μία εξαντλητική περιήγηση μέσα στο «Βρώμικο Ψωμί». Δε μας παίρνει, δηλαδή, από το χέρι για να μας ξεναγήσει σε κάθε χαρακιά του δίσκου που κυκλοφόρησε το 1972, μέσα στη χούντα, υπό καθεστώς λογοκρισίας. Το κάνει, φυσικά αυτό. Παίρνει τα κομμάτια και τα βάζει πάνω στον πάγκο του εργαστηρίου, τα ξεψαχνίζει νότα προς νότα, τα αναλύει τεχνικά (με τη συνδρομή ειδικών), μας βάζει να ακούσουμε μέχρι και το κούρδισμα των οργάνων στο στούντιο.

Ναι, ασφαλώς, ο Κάσδαγλης περιγράφει καταπληκτικά την εποχή και το πανόραμα των γεγονότων, με έναν ευρηματικό τρόπο. Ο ίδιος τότε είναι 14 ετών, σε μία ηλικία που οι κεραίες ανοίγουν. Και ο Σαββόπουλος καλεί νεκροζώντανους στο Κύτταρο, διαδραματίζονται σκηνές ροκ, είναι ένας φάρος στην καταχνιά. Μία ελληνική εκδοχή του Ντίλαν ή, αν θέλετε, όσον αφορά το «Αγγελος Εξάγγελος», αυτός που δείχνει στον Ντίλαν πώς έπρεπε να είναι το “Wicked Messenger”. Γράφει ο Κάσδαγλης: «Για μένα “Βρώμικο Ψωμί” ήταν ένας τρόπος να βλέπεις αλλιώς τον κόσμο γύρω σου. Ενας κωδικός, ένα παρασύνθημα, Και μία κραυγή διαμαρτυρίας. Οι περιστάσεις απαιτούσαν να τιναχτεί σαν μαύρο πνεύμα η τρομερή μας η λαλιά». Το βιβλίο υπηρετεί με συνέπεια, δημοσιογραφική ακρίβεια και λογοτεχνική δεινότητα αυτό που υπόσχεται. Μία σπουδή στο «Βρώμικο Ψωμί». Δεν του ξεφεύγει ούτε νότα, ούτε ένα βήμα στη διαδρομή από το «Κύτταρο» στο στούντιο.

Ομως δεν νομίζω ότι ο Κάσδαγλης κάθισε και το έγραψε για αυτόν τον σκοπό.

Είναι που βρήκε την ευκαιρία να κάνει τους λογαριασμούς του με τον Σαββόπουλο. Και ασφαλώς δεν σπεύδει μόνος του σε αυτό το ξεκαθάρισμα, έρχεται και άλλος κόσμος από πίσω, κυρίως προερχόμενος από την Αριστερά. Ο Κάσδαγλης πιστεύει ότι ο Σαββόπουλος έχει τελειώσει καλλιτεχνικά από το 1983 (Τραπεζάκια Εξω) και μετά. Ειδικά για τον Σαββόπουλο από το ‘89 και μετά θα έστηνε και λαϊκό δικαστήριο, που λέει ο λόγος. Εχει γράψει και έναν, αδημοσίευτο, λίβελο κατά Σαββόπουλου. Στο ανά χείρας βιβλίο δημοσιεύει ένα μικρό απόσπασμα: «Φύγε από τη μέση, Διονυσάκη, μου κρύβεις τον ήλιο. Μου γαμάς τη ζωή με όλες αυτές τις μαλακίες σου μετά το ‘89. Μη νομίζεις ότι δεν κατέχω τη θεωρία, άλλο ο καλλιτέχνης και άλλο το έργο του. Την ξέρω καλά και την ασπάζομαι, αλλά για αυτόν ακριβώς το λόγο σου λέω να κάνεις στην άκρη και να μη μου παρασκοτίζεις τις αναμνήσεις».

Πολύ σκληρό. Εντιμο, ως ειλικρινές, ακόμα και αν αισθάνεστε ότι αδικεί τον άνδρα. Ο Κάσδαγλης χρησιμοποιεί το κορυφαίο έργο του Σαββόπουλου για να αποδομήσει τον καλλιτέχνη. Εχει κάνει μία υποδειγματική σπουδή πάνω στο «Βρώμικο Ψωμί» για να χτίσει επάνω της την απογοήτευσή του. Κάπου αισθάνθηκα ότι δεν αναγνωρίζει στον Σαββόπουλο το δικαίωμα στην εξέλιξη, είχε την απαίτηση να παραμείνει ευλαβικά προσηλωμένος στη γραμμή που χάραξε το «Βρώμικο Ψωμί». Ο Κάσδαγλης θα πει ότι φυσικά και του αναγνωρίζει το δικαίωμα, απλώς δεν γουστάρει τον Σαββόπουλο από τότε που άλλαξε δέρμα. Ναι, θα βρείτε και στοιχεία της οργής που γεννά μία μεγάλη ερωτική απογοήτευση. Πέρα από την υπέροχη γραφή του, το βιβλίο, συμπυκνώνει πολλά debate για τον καλλιτέχνη, το έργο του, την εξέλιξη των χαρακτήρων, τη συνέπεια ή την ασυνέπεια πάνω σε ιδέες και στάσεις ζωής.

Στο επίμετρο η Ναταλί Χατζηαντωνίου επισκοπεί τα πράγματα με ύφος που αντιστοιχεί στο βιβλίο και ασφαλώς στη δική της δημοσιογραφική παρουσία στα καλλιτεχνικά πράγματα. Η γραφή της, άλλωστε, ανήκει στις χαρισματικές του χώρου.

Να το διαβάσετε οπωσδήποτε, ειδικά αν τα συναισθήματα σας για τον Σαββόπουλο είναι ακραία, θετικά ή αρνητικά.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News