Σε ολόκληρη την Ευρώπη ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ θεωρείται παράγοντας χάους, προικισμένος με ένα αντίστροφο άγγιγμα του Μίδα: οτιδήποτε αγγίζει καταλήγει χειρότερο σε σχέση με πριν. Ωστόσο, παρά τις αναχρονιστικές απόψεις του όσον αφορά τα περισσότερα θέματα, αποτελεί την τέλεια ενσάρκωση της εποχής μας.

Το 2021 έγραψα το βιβλίο « The Age of Unpeace », στο οποίο υποστήριζα ότι πρέπει να αρχίσουμε να επανεξετάζουμε τους κανόνες των διεθνών σχέσεων σε μια εποχή υπερ-συνδεσιμότητας. Ολοι οι θεσμοί και οι ρυθμίσεις που υποτίθεται πως θα μας έφερναν κοντά μετατρέπονταν, αντιθέτως, σε όπλα.

Η σημερινή παγκόσμια πολιτική είναι σαν ένας γάμος που πήγε στραβά. Σε έναν αποτυχημένο γάμο, κοινά άψυχα και έμψυχα, όπως ένα εξοχικό, ο σκύλος ή τα παιδιά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον έναν αποξενωμένο σύντροφο εναντίον του άλλου. Παρομοίως, το εμπόριο, το διαδίκτυο, οι εφοδιαστικές αλυσίδες, οι μεταναστευτικές ροές, οι κρίσιμες πρώτες ύλες και οι τεχνολογίες αιχμής, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για άσκηση γεωπολιτικής επιρροής και για πρόκληση.

Σε αυτόν τον νέο κόσμο τα όρια μεταξύ πολέμου και ειρήνης έχουν διαβρωθεί. Κάναμε λάθος πιστεύοντας ότι είχαμε μια χρυσή εποχή ειρήνης στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Στην πραγματικότητα υπήρχε βία παντού, αλλά με τη μορφή κυρώσεων, ελέγχων στις εξαγωγές, διακοπών στην παροχή ενέργειας, παρεμβάσεων σε εκλογές και εργαλειοποίησης του Μεταναστευτικού .

Μόλις λίγους μήνες αφότου κυκλοφόρησε το βιβλίο μου, ο Βλαντίμιρ Πούτιν διέταξε την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Εκτοτε μεγάλο μέρος της προσοχής του κόσμου επικεντρώνεται στα παραδοσιακά στοιχεία του πολέμου και στην ανάγκη άμυνας κατά των ρωσικών αρμάτων μάχης, αεροπλάνων και πυραύλων.

Οι αναλυτές και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής εστίασαν στα διδάγματα του παρελθόντος, αντί να επικεντρωθούν στα νέα δεδομένα της κατάστασης. Ομως ο πόλεμος στην Ουκρανία ήταν πάντα μοναδικός – ένα περίεργο υβρίδιο των πολέμων του 20ού και του 21ου αιώνα, με στρατιώτες και χαρακώματα, αλλά και με κυρώσεις, drones, συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης και έναν ανταγωνισμό για επιρροή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν και ο γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς απάντησαν στην επιθετικότητα της Ρωσίας, επιδιώκοντας να αποκαταστήσουν την παλιά τάξη. Αλλά ειδικά μετά την επανεκλογή του Τραμπ ήταν προφανές ότι χρειαζόμαστε μια νέα κοσμοθεωρία.

Η κυβέρνηση Τραμπ έριξε όλες τις παλιές βεβαιότητες σε ένα μπλέντερ και τις πολτοποίησε. Εχει χαθεί κάθε σαφής διάκριση μεταξύ πολέμου και ειρήνης, συμμάχων και εχθρών, εθνικών και ιδιωτικών συμφερόντων, Αριστεράς και Δεξιάς. Με τον Τραμπ να κηρύσσει έναν εμπορικό πόλεμο εναντίον του υπόλοιπου κόσμου, να προσπαθήσει να υφαρπάξει ορυκτά από την Ουκρανία και να απειλήσει την εδαφική ακεραιότητα της Γροιλανδίας και του Παναμά, οι παλιοί κανόνες της διεθνούς τάξης δεν ισχύουν πλέον.

Δυστυχώς, δεν πρόκειται μόνο για «αταξία», καθώς αυτό θα συνεπαγόταν την ύπαρξη μιας βασικής συμφωνίας όσον αφορά το πώς μοιάζει η «τάξη», η οποία όμως δεν υπάρχει. Οι όποιες σκέψεις για τη διεθνή τάξη έχουν ξεπεραστεί εντελώς από τα γεγονότα.

Επί χρόνια οι κυβερνήσεις κουτσά-στραβά ξεπερνούσαν κρίσεις που είχαν τις ρίζες τους στην υπερ-συνδεσιμότητα και την αλληλεξάρτηση –από το κραχ του 2008 έως την κρίση των προσφύγων από τη Συρία και την πανδημία–, καθιστώντας τους πολιτικούς ανίκανους να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών τους.

Πολλοί κατέφυγαν σε έκτακτα μέτρα και σε καταστάσεις εξαίρεσης, αλλά πλέον έχουν γίνει τόσες πολλές οι εξαιρέσεις που το διεθνές εγχειρίδιο κανόνων μοιάζει με ελβετικό τυρί. Πλέον έχουμε μια τάξη που βασίζεται περισσότερο σε εξαιρέσεις παρά σε κανόνες.

Ο Τραμπ το κατάλαβε αυτό. Εκμεταλλεύθηκε τη λαϊκή απογοήτευση με τις ελίτ, που προσποιούνταν ότι είχαν όλες τις απαντήσεις, αλλά αποτύγχαναν σταθερά να κάνουν αυτά που υπόσχονταν. Οι Αμερικανοί ενώνονται με πολλούς άλλους σε όλον τον κόσμο, οι οποίοι ανέκαθεν πίστευαν ότι η φιλελεύθερη διεθνής τάξη ήταν μια απάτη – όπως η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που δεν ήταν ούτε αγία, ούτε ρωμαϊκή, ούτε αυτοκρατορία.

Η φιλελεύθερη διεθνής τάξη πραγμάτων δεν μπορούσε να συνεχίσει να αποκαλείται φιλελεύθερη μετά τις φρικαλεότητες στο Αμπου Γκράιμπ ή στον Κόλπο του Γκουαντάναμο , ούτε διεθνής μπορεί να αποκαλείται, με πολλά μέρη του κόσμου ακόμα βυθισμένα σε εμφυλίους πολέμους. Και λόγω αυτών των αστοχιών δεν μπορούσε να αποκαλείται ούτε τάξη.

Καθώς οι Ευρωπαίοι επανεξοπλίζονται για να αντιμετωπίσουν τη ρωσική επιθετικότητα, πρέπει επίσης να σκεφτούν πώς θα επιβιώσουν στην εποχή της «μη ειρήνης» που εγκαινιάζουν ο Τραμπ, ο Πούτιν, ο κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ και άλλοι αυταρχικοί ηγέτες.

Η υποστήριξη της Ουκρανίας και η επανεξέταση των οικονομικών μας μοντέλων για την αντιμετώπιση των εμπορικών πολέμων μπορεί να είναι απαραίτητες αλλά δεν αρκούν. Πρέπει επίσης να επαναπροσδιορίσουμε σοβαρά τις πολιτικές μετανάστευσης, πρόνοιας και υγείας, καθώς και τους τρόπους επικοινωνίας των πολιτικών με τους ψηφοφόρους τους. Με άλλα λόγια, οι Ευρωπαίοι χρειάζονται έναν νέο τρόπο άσκησης πολιτικής, έναν τρόπο που θα αποκαθιστά την αίσθηση ότι οι πολίτες έχουν τον έλεγχο.

---

Ο Mark Leonard είναι διευθυντής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων και συγγραφέας του βιβλίου «The Age of Unease: How Connectivity Causes Conflict» (Bantam Press, 2021). Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται για την Ελλάδα από το Project Syndicate.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News