Πολλοί πιστεύουν ότι το μέλλον της γεωπολιτικής θα κριθεί σε κάποια ναυμαχία κοντά στην Ταϊβάν ή σε κάποια βραχονησίδα στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, ωστόσο θα μπορούσαμε να μάθουμε περισσότερα για το ζήτημα αν κοιτούσαμε τη μεταχείριση που υφίστανται χιλιάδες απελπισμένοι πρόσφυγες.

Ας αρχίσουμε με τη Μάγχη, η οποία κάποτε υπήρξε πεδίο δραματικών ιστορικών αντιπαραθέσεων. Πλέον δεν αποτελεί πεδίο σύγκρουσης των μεγάλων δυνάμεων, αλλά τόπο ανθρωπιστικής τραγωδίας. Και παράδειγμα είναι ο πρόσφατος θάνατος 27 ανθρώπων, όταν το φουσκωτό τους ανατράπηκε μετά την αναχώρησή τους από τις γαλλικές ακτές. Αντί να συνεργαστεί με τη Γαλλία για να κυνηγήσει τους διακινητές μεταναστών που ευθύνονται για τους θανάτους, ο βρετανός πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον, και για εσωτερική κατανάλωση, κατηγόρησε τους Γάλλους μέσω ανοιχτής επιστολής που δημοσιεύτηκε στο Twitter. Πιθανότατα η κυβερνητική ανεπάρκεια του Τζόνσον θα έχει βαριές μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Επιδιώκοντας την επανεκλογή του την ερχόμενη άνοιξη, ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν ζει μία προεκλογική περίοδο κατά την οποία κυριαρχεί το Μεταναστευτικό. Ετσι απέκρουσε την ανοησία του Τζόνσον και απέκλεισε τον βρετανό υπουργό Εσωτερικών από τη σύνοδο των ευρωπαίων ομολόγων του στο Καλέ. Και οι δύο πλευρές δεν εμπιστεύονται η μία την άλλη, και οι δύο κυβερνήσεις θεωρούν ότι το ζήτημα χρησιμοποιείται στο πολυεπίπεδο παιχνίδι εξουσίας.

Το πρότζεκτ του Μινσκ

Η μετανάστευση «ποδοσφαιροποιήθηκε» στη Δυτική Ευρώπη, αλλά εργαλειοποιήθηκε σε μία στενή λωρίδα γης στα σύνορα της Λευκορωσίας με την Πολωνία. Η Λευκορωσία, ένας όχι και τόσο δημοφιλής προορισμός για ταξιδιώτες από τη Μέση Ανατολή, έφερνε αεροπορικώς μετανάστες από το Ιράκ, από το Αφγανιστάν και από τη Συρία, και κατόπιν τους οδηγούσε στα σύνορα με την υπόσχεση ότι θα εισέλθουν στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Το κίνητρο του προέδρου της Λευκορωσίας Αλεξάντρ Λουκασένκο είναι ξεκάθαρο: προσπαθεί να πιέσει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να χαλαρώσουν τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στο καθεστώς του μετά τις νοθευμένες προεδρικές εκλογές του περασμένου έτους και τον εξαναγκασμό ενός εμπορικού αεροσκάφους σε προσγείωση για να συλλάβει κάποιον από τους επιβάτες του.

Ο Λουκασένκο δεν έχει αυταπάτες. Ξέρει ότι μερικές χιλιάδες μετανάστες δεν επαρκούν για να κατακλύσουν την Πολωνία ή ακόμα και τη Λιθουανία. Αντιλαμβάνεται ότι πιο σημαντικό πεδίο μάχης στην εποχή μας είναι το μυαλό των ανθρώπων, όχι η επικράτεια. Με στόχο την αναπαραγωγή των εικόνων από τη μεταναστευτική κρίση που αντιμετώπισε η ΕΕ το 2015, η χρήση των μεταναστών από πλευράς Λουκασένκο συνιστά πράξη ενός ιδιότυπου πολέμου, του πολέμου της πληροφόρησης.

Η πολιτική επιστήμονας Κέλι Γκρίνχιλ (Kelly M. Greenhill) απέδειξε ότι ο Λουκασένκο δεν είναι ο πρώτος που μετέτρεψε τους μετανάστες σε εργαλείο κυβερνητικής πολιτικής, αφού τεκμηρίωσε περισσότερες από 75 περιπτώσεις στις οποίες κυβερνήσεις (σαν του Μαρόκου, της Ρωσίας, της Λιβύης και της Τουρκίας) ανάγκασαν πολίτες να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, ή τους παρότρυναν να φύγουν, προκειμένου αυτές να επιτύχουν κάποιον πολιτικό, στρατιωτικό ή οικονομικό στόχο. Η εργαλειοποίηση της μετανάστευσης έχει γίνει συμπλήρωμα της πίεσης που ασκείται με άλλους τρόπους, όπως είναι οι κυρώσεις, η πληροφορία και ο κυβερνοπόλεμος, οι πολιτικές για το εμπόριο και για τις υποδομές.

Ετσι τόσο το πρότζεκτ της Λευκορωσίας όσο και η διένεξη για τη Μάγχη είναι συμπτώματα ενός μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος εξωτερικής πολιτικής στο οποίο οι πόλεμοι αντικαθίστανται από νέες μορφές επιθετικότητας. Η διασύνδεση ανθρώπων και χωρών είναι η νέα επιλογή πεδίου προς επίδειξη πυγμής.

Πόλεμος «με άλλα μέσα»

Ο θεωρητικός του πολέμου Καρλ φον Κλαούζεβιτς περιέγραψε περίφημα τον πόλεμο ως τη συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα. Ομως στην πυρηνική εποχή ο πόλεμος είναι ανυπολόγιστης έκτασης επιλογή, επομένως η παγκόσμια πολιτική πρέπει να συνεχιστεί με νεότερα «άλλα μέσα» – αυτά που αποκαλώ «συγκρούσεις συνδεσιμότητας». Οι κυβερνήσεις χειραγωγούν ό,τι συνδέει τις χώρες μεταξύ τους: τις αλυσίδες εφοδιασμού, τις χρηματοοικονομικές ροές, την κίνηση των ανθρώπων, τις πανδημίες, την κλιματική αλλαγή και, πάνω από όλα, το Διαδίκτυο.

Ενώ η πανδημία του κορονοϊού φέρνει όλη την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με μία μεταδοτική ασθένεια, μία άλλη πανδημία τροφοδοτείται σκοπίμως από τις σκιές. Οι τοξικές συμπεριφορές γίνονται μεταδοτικές καθώς οι εθνικοί ηγέτες ανταποκρίνονται στην εργαλειοποίηση της διασύνδεσης και ανταποδίδουν τα ίσα.

Η προκύπτον καθοδικό σπιράλ θα αντιστραφεί δύσκολα, επειδή οι συγκρούσεις διασύνδεσης τείνουν να διαδραματίζονται κάτω από ένα σύννεφο υποκρισίας και εύλογης άρνησης. Ο Λουκασένκο μπορεί να υποστηρίξει, παρ’ ότι δεν θα πείσει, ότι μετανάστες από τη Μέση Ανατολή ταξίδεψαν στη Λευκορωσία με τη θέλησή τους. Ομοίως, η ΕΕ μπορεί να ισχυριστεί ότι η απόφασή της να αναστείλει την πιστοποίηση του αγωγού Nord Stream 2, ο οποίος συνδέει τη Γερμανία απευθείας με τις ρωσικές προμήθειες φυσικού αερίου, ελήφθη για διαδικαστικούς λόγους που δεν έχουν καμία σχέση με την πολιτική.

Συνθήκες διαρκούς εμπλοκής

Ο άτυπος χαρακτήρας τέτοιων συγκρούσεων καθιστά δύσκολη την ερμηνεία των ειλημμένων αποφάσεων. Οι κυβερνήσεις και οι εταιρείες δεν έχουν ακόμη βρει το σωστό πλαίσιο για την αξιολόγηση ακόμη και των δικών τους επιλογών. Σε αποφάσεις που αφορούν τη μετανάστευση, λόγου χάρη, πώς πρέπει μία κυβέρνηση να δώσει προτεραιότητα στο διεθνές δίκαιο, στην ανθρώπινη ασφάλεια και στη δική της επιρροή; Τάχα οι εμπορικές πολιτικές αποσκοπούν στην αύξηση του κέρδους ή της εθνικής ισχύος; Πρέπει ο στόχος τους να είναι η ελαχιστοποίηση του κόστους για τον καταναλωτή σε βραχυπρόθεσμη βάση ή η προστασία των ντόπιων παραγωγών από τον αθέμιτο ανταγωνισμό (παρέχοντας, έτσι, στους καταναλωτές περισσότερες επιλογές σε μακροπρόθεσμη βάση);

Αντί να εξαλείφει τις εντάσεις μεταξύ των χωρών, η διασύνδεση προσφέρει νέα μέσα ανταγωνισμού και εμπλοκής. Δεν είναι περίεργο που η γραμμή μεταξύ πολέμου και ειρήνης γίνεται όλο και πιο θολή. Ο κόσμος του Τολστόι, όπου οι εναλλασσόμενες περίοδοι ανοιχτής σύγκρουσης και αρμονίας ήταν ξεκαθαρισμένες, δεν υπάρχει πια. Εχουμε εισέλθει σε εποχή αιώνιας σύγκρουσης, στην οποία οι περισσότεροι από τους μαχητές και σχεδόν όλα τα θύματα θα είναι πολίτες. Σε αυτό που αποκαλώ «εποχή μη ειρήνης», οι άθλιοι της Γης έχουν γίνει άθελά τους πυρομαχικά.

——————–

Ο Mark Leonard είναι διευθυντής του Εuropean Council on Foreign Relations και συγγραφέας του βιβλίου  «Η εποχή της μη ειρήνης: πώς η συνδεσιμότητα προκαλεί τη σύγκρουση» («The Age of Unpeace: How Connectivity Causes Conflict», Bantam Press, 2021). Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο του Project Syndicate.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News