Η δυστυχία που βρήκε τους γονείς, συγγενείς και φίλους των θυμάτων του σιδηροδρομικού δυστυχήματος στα Τέμπη δεν προκύπτει από κάποιο δικό τους λάθος ή ανευθυνότητα. Απλώς οι αδικοχαμένοι δικοί τους επέλεξαν τυχαία να ταξιδέψουν με ένα τρένο εγκαταλειμμένο στη δίνη των καταστροφικών αλληλεπιδράσεων που προέκυψαν από τη σαθρότητα του συστήματος και μερικούς λανθασμένους χειρισμούς κάποιων ασυνείδητων υπαλλήλων.

Οι –τώρα πια– νεκροί συνταξιδιώτες είχαν την ατυχία να παρευρίσκονται ταυτόχρονα σε έναν  (ημι)δημόσιο χώρο, το τρένο. Αυτός ο ταχυκίνητος χώρος, όμως, δεν μετακινούταν με ασφάλεια προς τον αναμενόμενο προορισμό του, αλλά γλιστρούσε με ακατάσχετη ταχύτητα και ανεξέλεγκτα προς τον μαζικό θάνατο.

To πλήθος κακών χειρισμών, αστοχιών και παραλείψεων που σταδιακά έρχεται στο φως δείχνει για μία ακόμη φορά ότι η ατομική ευτυχία θυσιάζεται με ευκολία στον βωμό της πολιτικής αμεριμνησίας, αφού δεν θεωρείται τόσο αξιόλογη. Φαίνεται πως το κράτος μας δεν αντιλαμβάνεται ότι αυτή η ευτυχία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό και σε μια ευνοϊκή δημόσια ζωή, καθώς και στην ελεύθερη επικοινωνία και φυσικά την ασφαλή κυκλοφορία στον δημόσιο χώρο.

Αν το πολιτικό μας σύστημα το κατανοούσε αυτό, θα προσπαθούσε, αν όχι να διευκολύνει τον δρόμο για την ευτυχία του καθενός, τουλάχιστον να μειώσει τις πιθανότητες δυστυχίας για τους πολίτες. Αυτό θα σήμαινε, μεταξύ άλλων, και να περιορίσει τους κινδύνους για θανάσιμα δυστυχήματα εις βάρος τους.

Οι προϋποθέσεις της προσωπικής ευτυχίας των πολιτών

Ομως η ευτυχία των ψηφοφόρων φαντάζει απαίτηση πολυτελείας για το πολιτικό μας σύστημα. Παρά τις ρόδινες υποσχέσεις τους, οι πολιτικοί της χώρας μας δεν φαίνεται να νοιάζονται πραγματικά για την αποφυγή δυστυχίας –μια συμβιβαστική, γκρίζα λύση σύμφωνα τον Φρόιντ– παίρνοντας τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα ώστε να περιορίσουν τους κινδύνους, γνωστούς και αγνώστους, μέτρα που βρίσκουν ένα σωρό εμπόδια σε ποικίλες παθογένειες και αγκυλώσεις, που αντιστρατεύονται τον ορθολογικό σχεδιασμό και την αντίστοιχη εφαρμογή του.

Πολλές φορές όμως σε διεθνές επίπεδο έχει αναγνωριστεί ότι ένα δημοκρατικό κράτος πρέπει να προσπαθεί να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια από δυστυχήματα ως συστατικό της γενικότερης ευημερίας, έχοντας επίγνωση πως αυτή η ασφάλεια από μοιραία συμβάντα σαν το τωρινό δυστύχημα στα Τέμπη αποτελεί μια από τις προϋποθέσεις της προσωπικής ευτυχίας των πολιτών.

Αναγνωρίζεται δηλαδή ως στόχος η διασφάλιση ενός δημόσιου, κοινωνικού χώρου στο πλαίσιο του οποίου η ατομική επιδίωξη της ευτυχίας θα είναι δυνατή, ανάλογα φυσικά και με τις ατομικές επιλογές. Πρόκειται για ένα ζήτημα όλο και πιο επιτακτικό αλλά και πολύπλοκο, που απαιτεί μεγαλύτερη μέριμνα, πληροφόρηση και ανανεωμένη γνώση εκ μέρους των πιο εξελιγμένων πολιτικών συστημάτων.

Ο στόχος της προσωπικής ευτυχίας συνδέεται με την πολιτική ήδη στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, ενώ και στη Διακήρυξη της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας η προσπάθεια του κάθε ανθρώπου για ευτυχία θεωρείται αναφαίρετο δικαίωμα, μαζί με το δικαίωμα για ζωή και ελευθερία. Επίσης διάφοροι πολιτικοί προβληματίζονται δημόσια για το πώς το κράτος μπορεί να παίζει ενεργό ρόλο στη διασφάλιση ενός τέτοιου χώρου ευημερίας και χωρίς να επικρατεί ο κρατισμός.

Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί ο πρώην πρόεδρος της Ελβετίας Mόριτς Λουενμπέργκερ (μεταξύ των άλλων και βραβευμένος πολιτικός ρήτορας) ο οποίος σε ένα παλιότερο βιβλίο του, «Ψέματα, δόλος και πάθος – Μια συνηγορία υπέρ της πολιτικής» («Luege, List and Leideschaft, Ein Plaedoyer fuer die Politik» 2007) υποστηρίζει ότι το κράτος θα έπρεπε να εξασφαλίζει τουλάχιστον την αποφυγή δυστυχίας για το κάθε άτομο.

Κάτι τέτοιο γίνεται δυνατό, αν αυτό προστατεύει πρωταρχικά τους πολίτες του από εξωτερικές επιθέσεις, πόλεμο και τρομοκρατία. Αλλά και η κρατική πρόληψη και καταστολή της εγκληματικότητας περιορίζει αισθητά την βία, μια βασική γεννήτρια δυστυχίας. Αυτά όμως δεν αρκούν. Αναγκαία είναι και η προστασία των πολιτών από τεχνολογικούς κινδύνους, γνωστούς αλλά και άγνωστους ή ακόμα απροσδιόριστους.

Η περίπτωση των σιδηροδρόμων

Εδώ ο Λουενμπέργκερ αναφέρεται και στην περίπτωση των σιδηροδρόμων (καθώς μάλιστα στην Ελβετία υπάρχει πυκνό σιδηροδρομικό δίκτυο): «Οποιος κινεί έναν σιδηρόδρομο, θα έπρεπε να τον κινεί με ασφάλεια και οποιοδήποτε ανθρώπινο ή συστημικό λάθος εκεί θα μπορούσε να προκαλέσει τον απόλυτο όλεθρο».

Για τον Λουενμπέργκερ το κράτος δεν πρέπει να αρκείται στην προστασία από γνωστούς κινδύνους αλλά να παίρνει προληπτικά μέτρα και για δυνητικά και απροσδιόριστα ρίσκα, πριν δηλαδή εμφανιστεί ορατά κάποια ζημιά από λανθασμένους ανθρώπινους χειρισμούς κάποιας νέας τεχνολογίας με ασαφείς επιπτώσεις.

Τα προληπτικά μέτρα μπορεί να φρενάρουν κάπως και άρα να δυσκολεύουν τις τεχνολογικές εξελίξεις, που φαινομενικά διευκολύνουν την ανθρώπινη ζωή, εφ’ όσον είναι ελεγχόμενα. Από την άλλη, όμως, όποιος επιχειρεί κάποια νέα τεχνολογική εφαρμογή δεν θα έπρεπε να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή άλλων ανθρώπων.

Ο συγγραφέας αναρωτιέται αν το κράτος πρέπει απλώς να μεριμνά για την αποφυγή δυστυχίας ή να διευκολύνει επιπλέον τα άτομα στην προσπάθειά τους να γίνουν ευτυχισμένα. Η ευτυχία δεν περιορίζεται για αυτόν στην ικανοποίηση των υλικών αναγκών. Ο άνθρωπος, ένα κοινωνικό και πολιτικό ον, αναζητά και βρίσκει τελικά την ατομική ευτυχία στην κοινότητα.

Ενα πραγματικό δημοκρατικό κράτος που εγγυάται την ισότητα και τις ελευθερίες βοηθά στην πραγματικότητα τους ανθρώπους να βιώσουν την ευτυχία, χωρίς αυτό να την προσδιορίζει κυριαρχικά, όπως ένα ολοκληρωτικό κράτος. Η αμοιβαία εμπιστοσύνη στο Κράτος Δικαίου, η ασφάλεια και η ενεργητική συμμετοχή σε μια εξισωτική, φιλελεύθερη και εξελιγμένη δημοκρατία κάνει τους ανθρώπους πολύ πιο ευτυχισμένους, όπως σημειώνει και ο ελβετός καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Βασιλείας στο βιβλίο του «Οικονομικά της ευτυχίας», Μπρούνο Φρέι. Βέβαια, κάποιοι χαρακτηρίζουν «βαρετή» αυτήν την ικανοποίηση και σταθερότητα ως συστατικά της ευτυχίας, κάτι που επικρατεί στην Ελβετία, επισημαίνει ο Λουενμπέργκερ.

O ίδιος όμως θεωρεί τη σταθερότητα καθοριστική για την ατομική ευτυχία, όπως άλλωστε δείχνουν και οι έρευνες. Παρατηρεί επίσης ότι η ευτυχία και η αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ πολιτών και κράτους μειώνονται σε διεφθαρμένες δημοκρατίες ή άλλα καθεστώτα, που αδιαφορούν τόσο για την ευημερία, όσο και για την ατομική ευτυχία των πολιτών τους. Εκεί τα τελευταία χρόνια η πολιτική αστάθεια συνδέεται με ανασφάλεια, δυσαρέσκεια και αυξανόμενη δυσπιστία προς το κράτος.

Μεταξύ των στοιχείων που θα μπορούσε να διασφαλίσει ένα υπεύθυνο κράτος για την επίτευξη της ατομικής ευτυχίας, ο ελβετός πολιτικός τοποθετεί την ισότητα, την οποία συνδέει και με την μέριμνα για καλά και ασφαλή μέσα κυκλοφορίας και επικοινωνίας, ακόμα και σε οικονομικά αδύναμες περιοχές. Με άλλα λόγια, οι δημόσιοι χώροι είναι άμεσα συνδεδεμένοι με αντίστοιχες υποδομές την ποιότητα των οποίων, όπως παρατηρεί ο καθηγητής Δημόσιας Πολιτικής Τζον Πάρκινσον, καθορίζουν οι αντικρουόμενες αξίες, εντάσεις και διαμάχες κάθε δημοκρατικής κοινωνίας.

Εγκλημα κατά της ατομικής ευτυχίας 

Σε αυτές τις παρατηρήσεις μπορούμε να αναγνωρίσουμε και το δικό μας πολιτικό σύστημα, που, αδιαφορώντας για την ανεπάρκεια του σιδηροδρομικού συστήματος (εξαιτίας σειράς παθογενειών της δημόσιας διοίκησης), όχι μόνο δεν εκπλήρωσε τον ρόλο του να διασφαλίσει την ποιότητα αυτού του μέσου μαζικής μεταφοράς, αλλά υπονόμευσε και την ασφάλειά του. Ετσι, αντί να διευκολύνει τους ταξιδιώτες για μια πιο άνετη και κανονική ζωή, συνεισφέροντας στην ευημερία τους, κατέληξε να πλήξει ακόμα εγκληματικά και την ατομική ευτυχία τους.

Ομως, η δυστυχία που προκάλεσε αυτή η συμπεριφορά μαζί με την οργή που ακολούθησε θα μπορούσε ίσως να το ταρακουνήσει, στον βαθμό που εξαχθούν ουσιαστικά συμπεράσματα και ληφθούν ορθολογικά μέτρα, ώστε αυτό να αρχίσει να μεριμνά, αν όχι για την ευτυχία των ατόμων, τουλάχιστον για την αποφυγή της δυστυχίας τους εξαιτίας των κινδύνων που το ίδιο παράγει. Ετσι, θα μπορούσαμε να παραλλάξουμε τη ρήση του Ουίνστον Τσόρτσιλ για τα κτίρια λέγοντας: «Διαμορφώνουμε τους δημόσιους χώρους μας και μετά αυτοί μας διαμορφώνουν».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News