Όταν  εδίδασκα το προαιρετικό μάθημα «Μεθοδολογία της Επιστήμης» στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΟΠΑ), κάθε χρόνο, στο πρώτο μάθημα, έδειχνα μια μεγάλη φωτογραφία του Διανοουμένου ή Σκεπτομένου του Rodin, και ζητούσα από τους φοιτητές/τριες (περίπου τριάντα) να πουν την γνώμη τους  για το τι ήθελε να πει ο καλλιτέχνης.  Μετά από την συζήτηση, τους ζητούσα να πάρουν την στάση του Διανοουμένου και να πουν πώς αισθάνονται. Η γενική απάντηση ήταν «άβολα» ή «δύσκολα».

Το άρθρο αυτό γράφεται ως αντίλογος σε μερικά από εκείνα που υποστηρίζει ο Απόστολος Δοξιάδης (στο άρθρο του της 8.9.21.) αλλά με καλό σκοπό, δηλαδή να μειώσω την δυσκολία που πιθανώς αισθάνεται ως διανοούμενος. Ο κ. Δοξιάδης φαίνεται να πιστεύει ότι τα επιχειρήματα και οι γνώμες που διατυπώνει σε δημόσιο διάλογο ένας διανοούμενος, γνήσιος ή κίβδηλος, επηρεάζουν τους πολίτες και τους βοηθούν να διαμορφώσουν ή να αλλάξουν γνώμη.  Πιστεύω ότι αυτό δεν έχει επαληθευτεί εμπειρικά και ότι μάλλον δεν είναι σωστό. Ο αναγνώστης ενός άρθρου, όταν συμφωνεί με τις απόψεις που διατυπώνονται σε αυτό, λέει «Μπράβο, καλά τα λέει» και όταν διαφωνεί «Τι μπούρδες λέει αυτός ο άσχετος». Ίσως ένας πολύ μικρός αριθμός ανθρώπων με κατάλληλη ιδεολογική και συναισθηματική προδιάθεση να επηρεάζεται  από τις γνώμες των διανοουμένων, αλλά  δεν αποτελεί κρίσιμη μάζα.

Οι άνθρωποι δεν πείθονται από το τι θεωρεί σωστό ή καλό κάθε διανοούμενος, αλλά από πολλούς άλλους παράγοντες, όπως τα προσωπικά συμφέροντα, και η οικογενειακή ιστορία.

Επίσης, πολλές φορές οι άνθρωποι δεν αποφασίζουν σύμφωνα με το τι θέλουν πιο πολύ, αλλά με το τι φοβούνται πιο πολύ. Οι ψηφοφόροι που ψήφισαν Μητσοτάκη, ενώ δεν είχαν ποτέ ψηφίσει δεξιά παράταξη, είναι εκείνοι που έτρεμαν στην σκέψη ότι η καταστροφική ομάδα Τσίπρα (για μην τους ξεχνάμε: Δραγασάκης, Μπαλτάς, Φίλης, Χριστοδουλοπούλου, Σκουρλέτης, Φλαμπουράρης, Παρασκευόπουλος, Πολάκης και πλήθος άλλων) μπορεί να έχει την ευκαιρία για να αποτελειώσει το καταστροφικό της έργο.  Η νίκη της ΝΔ δεν ήταν αποτέλεσμα πίστης στην ΝΔ και ούτε είναι σωστό ότι «το ότι την πίστεψαν ήταν σε μεγάλο βαθμό  έργο  των κεντρώων διανοουμένων» όπως γράφει ο κ. Δοξιάδης. Η νίκη της ΝΔ ήταν αποτέλεσμα του τρόμου για μια νέα τετραετία ΣΥΡΙΖΑ και της πολιτικής ανυπαρξίας  του ΚΙΝΑΛ.

Ο κ. Δοξιάδης φαίνεται να πιστεύει ότι στην πολιτική έχουν σημασία τα πρόσωπα και ενοχλήθηκε σφόδρα από την ανάθεση υπουργείου στον κ. Πλεύρη. Δικαίως, ίσως, αλλά καλό είναι να μην ξεχνούμε ότι μεγαλύτερη σημασία έχουν τα έργα.  Ο φιλοβασιλικός, συντηρητικός, αντιδημοκράτης, διώκτης των Καθολικών Ότο Βίσμαρκ έφτιαξε το πρώτο κράτος πρόνοιας στην Ευρώπη. Ο Μεταξάς δεν αρνήθηκε την εισαγωγή του συστήματος κοινωνικών ασφαλίσεων και μάλιστα με κομμουνιστή υπουργό Εργασίας. Επίσης, ας μη ξεχνούμε ότι ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν είναι Ανδρέας Παπανδρέου, που μπορεί να χρήζει και να απολύει υπουργούς χωρίς να ακούγεται κιχ.

Βέβαια, συμφωνώ απολύτως με τον κ. Δοξιάδη ότι ο διανοούμενος πρέπει, με βάση τις πεποιθήσεις του, να κρίνει αντικειμενικά και να λέει πάντα αυτό που θεωρεί σωστό ανεξάρτητα από τους ποιους ενοχλεί ή ποιους βολεύει η γνώμη του, και ανεξάρτητα από το τίμημα που αυτή η στάση συνεπάγεται.

Έχω την αίσθηση ότι κάθε διανοούμενος νομίζει ότι είναι ένα μικρός Άτλας που φέρει στους ώμους του το βάρος των προβλημάτων της χώρας του ή και του κόσμου. Γι αυτό και αισθάνονται «άβολα» ή «δύσκολα» όπως ο διανοούμενος του Rodin. Από το κείμενο του κ. Δοξιάδη μου φαίνεται ότι κάπως έτσι αισθάνεται και ο ίδιος. Μεγάλο λάθος. Η ευθύνη είναι εκείνων που επιλέγουν τις ηγεσίες και αυτών που ηγούνται. Ο διανοούμενος πρέπει να πράττει κατά την κρίση του, μπορεί να κρίνει και να προτρέπει, αλλά δεν είναι υποχρεωμένος να μιλά.

---

Ο  Θεόδωρος Π. Λιανός είναι Ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News