Τραγικές απώλειες ζωών, ανυπολόγιστα πλήγματα στο περιβάλλον, ασύλληπτες εικόνες καταστροφής. Οι φωτογραφίες από τη Φαρκαδόνα, τον Παλαμά Καρδίτσας, τον Βόλο, δεν αφήνουν και πολλές αμφιβολίες για τη δεινή θέση στην οποία βρίσκεται πια η Ελλάδα, και μαζί της όλη η Ευρώπη, εξαιτίας του συχνότερου φαινομένου φυσικής καταστροφής στη Γηραιά Ηπειρο: τις πλημμύρες.

Μεσαίου ή μεγάλου μεγέθους, οι αστραπιαίες (ή στιγμιαίες) πλημμύρες έχουν υπερδιπλασιαστεί σε σχέση με τα τέλη της δεκαετίας του ’80. «Δεν καταλάβαμε πότε ήλθε το νερό…», είπε τόσο εύστοχα πλημμυροπαθής σε τηλεοπτικό ρεπορτάζ από την Καρδίτσα. Η αλυσίδα είναι γνωστή: η μετατροπή του κλίματος προκαλεί μεταβολές στις βροχοπτώσεις και τα καιρικά πρότυπα, άνοδο της στάθμης της θάλασσας, συχνότερες και μεγαλύτερης κλίμακας πλημμύρες. Κοινώς, είμαστε όλοι στην ίδια δεινή θέση. Και πρέπει να δράσουμε, ακολουθώντας κοινά μοντέλα διαχείρισης του φαινομένου, σεβόμενοι τις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας.

Η δυστοπία είναι προφανής ακόμη και στα οικονομικά μεγέθη – που σχετίζονται παντού και πάντα με την πολιτική βούληση. Ειδική έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (2018  – δείτε εδώ) εκτιμά – βάσει σεναρίου εξακολούθησης της υφιστάμενης κατάστασης – ότι οι ζημίες σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ενωση, που θα προκληθούν από πλημμύρες λόγω της συνδυασμένης επίδρασης κλιματικών και οικονομικών αλλαγών, αναμένεται να αυξηθούν από 20 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως που ήταν έως τη δεκαετία του 2020, σε 46 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως έως τη δεκαετία του 2050 και σε 98 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως έως τη δεκαετία του 2080!

Το Protagon αποκωδικοποιεί κομβικά σημεία του ευρωπαϊκού εγγράφου, ανασυνθέτει καίριες διαπιστώσεις, θέτει ερωτήματα που αφορούν την ελληνική πραγματικότητα.

– Η δική μας χώρα δεν αποτελεί θλιβερή εξαίρεση. Οι εικόνες-σοκ από την Πηνειάδα, θα μπορούσαν να αφορούν περιοχές στις ανατολικές Αλπεις στην Ιταλία, την Αυστρία ή την Ολλανδία. Βλέπουμε και στην Ισπανία τι γίνεται… Και ειδικότερα: όταν ένα σύστημα ποταμών δεν διαθέτει την ικανότητα απορροής για να αντεπεξέλθει στον όγκο του νερού που παράγεται από τις βροχοπτώσεις, τότε προκαλούνται πλημμύρες. Σε μεγάλους ποταμούς, δε, όπως ο Δούναβης, ο Ρήνος ή ο Έλβας, οι πλημμύρες μπορεί να εκδηλωθούν αρκετό καιρό μετά τις βροχοπτώσεις και ενδέχεται να διαρκέσουν ακόμη και μήνες.

Όπως μετέδωσε χαρακτηριστικά η ΕΡΤ, στη δική μας Θεσσαλία συναντήθηκαν πέντε ποτάμια μεταξύ τους – αποτελεί άλλωστε ιδιαίτερο γνώρισμά της. «Ο Ενιπέας (10ος σε μέγεθος ποταμός της χώρας) έρχεται από τα ανατολικά του Παλαμά, μαζεύει νερά από όρος Όρθρυς στη Φθιώτιδα, βγαίνει στον θεσσαλικό κάμπο και εκεί  συναντά τον ποταμό Σοφαδίτη που έρχεται από Σοφάδες. Και οι δύο διέρχονται ανατολικά του Παλαμά και κατευθύνονται προς Πηνειό. Δυτικά του χωριού Παλαμάς είναι ο Καλέντζης και Καράμπαλης και επίσης κατευθύνονται στον Πηνειό. Οι 4 συναντιούνται μεταξύ τους και πριν από τη Μεταμόρφωση μπαίνουν στον Πηνειό, μαζί με τα νερά των χειμάρρων πάνω από τα Φάρσαλα. Όλοι αυτοί οι ποταμοί φούσκωσαν από το μεγάλο ύψος βροχής, με αποτέλεσμα τις εικόνες αποκάλυψης που είδαμε».

– Τι είδους στοιχεία αξιοποιεί η ελληνική κυβέρνηση; Η πιο συνήθης παγίδα, διαπιστωμένα, είναι η χρήση ιστορικών στοιχείων – δεδομένων του παρελθόντος. Διότι πολύ απλά, το παρελθόν ουδεμία σχέση έχει με το παρόν, πολύ περισσότερο με το μέλλον. Με άλλα λόγια, τα στοιχεία αυτά δεν αντανακλούν τους αυξημένους κλιματολογικούς κινδύνους, είναι εκτός τόπου και χρόνου. Πολλές προηγμένες χώρες δεν είναι σε θέση να συνυπολογίσουν τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στο μέγεθος, τη συχνότητα και την τοποθεσία εκδήλωσης των πλημμυρών.

♦ Πού στηρίζονται οι όποιες δράσεις-αποφάσεις του ελληνικού κράτους; Με ποια εργαλεία πορευόμαστε; Υπάρχουν αναλύσεις κόστους-οφέλους και μοντέλα για τον σχεδιασμό έργων; Και αν υπάρχουν, μήπως πρέπει να επαναδιατυπωθούν, ώστε να μη σύρεται η χώρα πίσω από τις θεομηνίες; Μη θεωρείτε τίποτε δεδομένο. Η Ιταλία και η Πορτογαλία (μέχρι πριν από μια πενταετία) δεν χρησιμοποιούσαν ανάλυση κόστους-οφέλους κατά τον σχεδιασμό ή την επιλογή έργων. Και κάτι ακόμη για τα καθ΄ημάς: έχουν επικαιροποιηθεί οι όποιοι χάρτες επικινδυνότητας; Η υπόθεση με το φρικώδες δυστύχημα των Τεμπών αποκάλυψε ότι η χώρα έχει μείνει σε ορισμένους νευραλγικούς τομείς στην εποχή του Τρικούπη.

♦ Εχουν εξασφαλιστεί πόροι, έχουν προσδιοριστεί προγραμματισμένες δράσεις σε σχέση με τις πλημμύρες; Υπάρχουν συνέργειες, όπως θέλει η σχετική ευρωπαϊκή οδηγία; (η οποία παρεμπιπτόντως κρίθηκε σκόπιμο να θεσπισθεί μετά τη θεαματική καταστροφή στη Νότια Γαλλία, στις αρχές του αιώνα μας). Ο κίνδυνος μεγαλώνει, ιδίως για πόλεις, κατοίκους και υποδομές σε περιοχές παράκτιες, λόγω της πιθανής ανόδου της στάθμης της θάλασσας σε παγκόσμιο και τοπικό επίπεδο, μέχρι το 2050.

♦ Προβλέπονται έργα πράσινης υποδομής; Μπορούν να υλοποιηθούν; (Κτηματολόγιο έχουμε). Οι παραδοσιακές λύσεις προστασίας από τις πλημμύρες περιλαμβάνουν φράγματα, αναχώματα, κανάλια, μέτρα προστασίας από κύματα θυέλλης και, εν γένει, φραγμούς (λόγω του ότι συνήθως κατασκευάζονται από σκυρόδεμα, οι εν λόγω τεχνικές ονομάζονται γκρίζες υποδομές). Υπάρχουν όμως και λύσεις πράσινες, οι πλημμυρικές περιοχές (περιοχές με δυνατότητα συγκράτησης των πλημμυρών), οι υγρότοποι ή η επαναδιάνοιξη των μαιάνδρων των ποταμών, που έχουν τη δυνατότητα να μειώσουν τον αντίκτυπο των πλημμυρών. Πράσινες και γκρίζες υποδομές μπορούν να χρησιμοποιηθούν συνδυαστικά για την επίλυση προβλημάτων πλημμυρών σε κλίμακα λεκάνης απορροής ποταμού. Ουδείς θέλει να πιστέψει ότι βρισκόμαστε στο ίδιο μήκος κύματος με τη Ρουμανία, όπου οι αρχές σχεδίαζαν να χρησιμοποιήσουν σκυρόδεμα και πέτρες για την ενίσχυση έξι (!) χιλιομέτρων όχθης ποταμού, χωρίς να εξετάζουν λύσεις πράσινων υποδομών.

♦ Ουδέποτε έχει υπάρξει εκστρατεία ευαισθητοποίησης του κόσμου απέναντι στον κίνδυνο των πλημμυρών. Είναι ίσως ασυνήθιστο —στην εγχώρια δημόσια συζήτηση— το θέμα της δυνητικής ασφαλιστικής κάλυψης των νοικοκυριών, πλην όμως πρέπει να τονιστεί το συμπέρασμα του ΟΟΣΑ: «με τα χαμηλά επίπεδα ασφαλιστικής κάλυψης, οι κυβερνήσεις ενδεχομένως να δέχονται ακόμη μεγαλύτερες πιέσεις για αποζημίωση σε περίπτωση πλημμύρας». Στα λημέρια μας έχει εξεταστεί ποτέ το ενδεχόμενο της αύξησης του επιπέδου κάλυψης, μέσω της συνεργασίας του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα ασφάλισης έναντι πλημμυρών; Στην Τσεχία (πριν από επτά χρόνια), το 54 % των νοικοκυριών διέθετε ασφάλιση έναντι φυσικών καταστροφών – όχι αποκλειστικά και μόνο πλημμύρες. Στην Ιταλία, αντιθέτως, περίπου το 1 % των κατοικιών έχουν ασφαλιστήριο συμβόλαιο κατά των πλημμυρών. Στη Ρουμανία, οι δήμαρχοι επιβάλλουν πρόστιμα ύψους μέχρι 110 ευρώ σε άτομα που παραμελούν την ασφάλιση από πλημμύρες. Παρ’ όλα αυτά, μόνο 1 στα 5 σπίτια είναι ασφαλισμένο κατά των πλημμυρών. Γεγονός πάντως είναι ότι στην Αυστρία, το δημόσιο σύστημα αποζημίωσης «Katastrophenfonds» μπορεί να αποτρέψει τον ασφαλιστικό κλάδο από το να αναλάβει μεγαλύτερο ρόλο στην αποζημίωση βλαβών από ακραία καιρικά φαινόμενα.

♦ Μήπως ήλθε η ώρα να βελτιωθεί το πλαίσιο για τις χρήσεις γης και ο χωροταξικός σχεδιασμός; Ο τομέας των χρήσεων γης διαθέτει λίαν προβληματικό παρελθόν –για να το πούμε ευσχήμως–, ευνοώντας ενίοτε την περιπτωσιολογία, τις σημειακές αλλαγές, εντέλει τη συνδιαλλαγή και τα «deals». Από την άλλη πλευρά, η ενσωμάτωση του χωροταξικού σχεδιασμού στο πλαίσιο διαχείρισης των κινδύνων πλημμύρας, μπορεί να προλάβει πολλά δεινά. Στην Αυστρία, υφίστανται σχέδια ζωνών επικινδυνότητας, με τις περιοχές που κινδυνεύουν από πλημμύρες, ορεινές ροές, χιονοστιβάδες και διάβρωση. Τις πληροφορίες σχετικά με τις ζώνες επικινδυνότητας – οι οποίες αποτελούν τη βάση για τον περαιτέρω σχεδιασμό – δίνουν (ποιοι άλλοι;) οι δήμοι, στα χωροταξικά και αναπτυξιακά σχέδια τους.

Ακούτε υποψήφιοι της 8ης Οκτωβρίου;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News