Από όλους πλέον αναγνωρίζεται και διακηρύσσεται η ανάγκη ενός επενδυτικού σοκ στη χώρα μας: το ύψος του αποτιμάται σε 100 δισ € σε βάθος πενταετίας . Οι επενδύσεις βέβαια, ως γνωστόν, δεν διατάσσονται. Προσελκύονται με τη δημιουργία του κατάλληλου επενδυτικού, θεσμικού και φορολογικού περιβάλλοντος.

Υπάρχει εντούτοις μία σίγουρη πηγή επενδυτικών πόρων: τα υπολειπόμενα 19 δισ € περίπου του τρέχοντος ΕΣΠΑ 2014-2020 και τα περίπου 27 δισ € του ΕΣΠΑ 2021-2027. Δυστυχώς όμως και αυτή η πηγή σε μικρό βαθμό αξιοποιείται. Παράδοξο και όμως αληθινό.

Πράγματι, ενώ βρισκόμαστε ήδη στο έκτο έτος –από τα επτά συνολικά- υλοποίησης του ΕΣΠΑ 2014-2020, ενώ, δηλαδή, έχουμε διανύσει πάνω από το 70% της περιόδου προγραμματισμού, οι πραγματοποιηθείσες δαπάνες ανέρχονται μόλις στο 25% των συνολικά προγραμματισμένων για την επταετία. Ποια είναι η προεξοφλούμενη εξέλιξη; Μέσα στην επταετία 2014-2020 θα υλοποιηθεί το πολύ το 50% των συνολικών δαπανών και το υπόλοιπο 50% θα «στριμωχθεί όπως όπως» στα 3 έτη της προβλεπόμενης παράτασης (το  περίφημο εφεύρημα του «ν+3», σύμφωνα με το οποίο –ευρωπαϊκή πρωτοτυπία– τα επταετή προγράμματα διαρκούν δέκα χρόνια!)

Τριπλή η ζημιά: α)καθυστέρηση κατά τρία έτη τουλάχιστον πολύτιμων επενδύσεων και πολύτιμης εισροής πόρων  από το τρέχον ΕΣΠΑ, β) υποβάθμιση της ποιότητας -άρα και αποτελεσματικότητας- των παρεμβάσεων, λόγω ακριβώς της ανάγκης βεβιασμένης υλοποίησης του υπόλοιπου 50% των δαπανών στην παράταση, για να μη χαθούν πολύτιμα ευρωπαϊκά κονδύλια και γ) μετατόπιση της πραγματικής έναρξης υλοποίησης του επόμενου ΕΣΠΑ 2021-2027 κατά 3 χρόνια και πάλι.

Είναι τωρινό το φαινόμενο; Οχι. Σύμφωνα και με πρόσφατη μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος, αυτός ήταν ο κανόνας και στις προηγούμενες περιόδους. Τώρα όμως –επισημαίνει η μελέτη-  η επιβράδυνση είναι μεγαλύτερη. Κάποιοι προσάπτουν την επιδείνωση αυτή στην κατ’ επανάληψη  περικοπή του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων χάριν άλλων κυβερνητικών προτεραιοτήτων, όπως τα διάφορα επιδόματα. Οι ίδιοι επισημαίνουν ότι πολλά προγράμματα του ΕΣΠΑ, εξαγγελθέντα από το 2016, προκηρύχθηκαν μόλις το 2018, παρά το ότι οι αντίστοιχοι ευρωπαϊκοί πόροι έχουν εκταμιευθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αλλά μένουν «παρκαρισμένοι» στην ΤτΕ  για να ενισχύσουν το περίφημο υπερπλεόνασμα.  Αλλοι πάλι μέμφονται τη χωρική και χρονική πολυδιάσπαση των παρεμβάσεων αποδίδοντάς την περισσότερο σε προσπάθεια άγρας εκλογικής πελατείας και πολύ λιγότερο σε αναπτυξιακές σκοπιμότητες.

Είναι μόνο ελληνικό αυτό το φαινόμενο; Οχι, και πάλι! Aυτή περίπου είναι η μέση κατάσταση σε όλη την ΕΕ. Επομένως; Μήπως η ευθύνη δεν πέφτει –ή δεν πέφτει μόνο– στα κράτη-μέλη αλλά και στο όλο σύστημα που έχει δομηθεί για την υλοποίηση των παρεμβάσεων των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών ταμείων;  (Εστω και αν τη χώρα μας πρέπει να προβληματίσει το ότι χώρες με πολλές αναλογίες με την Ελλάδα, όπως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, εμφανίζουν απορροφήσεις 46% και 35% αντιστοίχως, δηλαδή πολύ υψηλότερες από το 25% της δικής μας απορρόφησης.)

Η  ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά και άλλα θεσμικά όργανα, όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, αναγνωρίζουν ότι το σύστημα που εφαρμόσθηκε είναι πολύ βαρύ, πολύπλοκο, χρονοβόρο. Ως αποτέλεσμα αυτής της κοινής παραδοχής, προτείνεται στους νέους Κανονισμούς μια σειρά από απλουστεύσεις. Με υπερηφάνεια, δε, επιδεικνύει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το εγχειρίδιο με τα 80 μέτρα απλούστευσης που προτείνει.

Είναι χρήσιμα αυτά τα μέτρα; Ναι. Είναι επαρκή; Οχι. Το παραδέχεται εμμέσως η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αφού προτείνει 150 δισ. €, δηλαδή το 40%(!) των δαπανών της περιόδου 2021-2027, να πληρωθούν μετά το 2027(!).  Ενώ σχεδόν ανύπαρκτες (1% του συνόλου) είναι οι προβλεπόμενες πληρωμές τα δύο πρώτα χρόνια. Δηλαδή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποδέχεται ότι και πάλι, παρά τα μέτρα που προτείνει, ο ρυθμός υλοποίησης θα εμφανίζει την ίδια στρεβλή εικόνα. Με άλλους λόγους, προσχεδιασμένη καθυστέρηση!

Με μετατόπιση της υλοποίησης κατά δύο ή τρία  χρόνια και «στρίμωγμα» μεγάλου μέρους  της υλοποίησης στα δύο ή τρία χρόνια της παράτασης, χωρίς βέβαια να μπορεί κανείς να μιλήσει τότε για ποιότητα παρεμβάσεων και άλλες τέτοιες «πολυτέλειες». Και καθυστέρηση, και πάλι, της έναρξης εφαρμογής των επόμενων ΕΣΠΑ. Και τούτο προς όφελος, βεβαίως, των κρατών-μελών που είναι «καθαροί συνεισφέροντες» (net contributors) στον Προϋπολογισμό της ΕΕ, που μέρος της συνεισφοράς τους καλούνται να το καταβάλουν με υστέρηση δύο ή και τριών χρόνων!

Τα προτεινόμενα μέτρα απλούστευσης διευκολύνουν κυρίως τις υπηρεσίες και τα στελέχη που διαχειρίζονται τα προγράμματα, ελάχιστα όμως συμβάλλουν στην επιτάχυνση υλοποίησης των έργων και παρεμβάσεων. Και ελάχιστα αφορούν θέματα χρηστής οικονομικής διαχείρισης, για την πλήρη διασφάλιση της οποίας κανείς δεν μπορεί να έχει αντίρρηση.

Οι βασικές ακαμψίες και αδράνειες που δυσχεραίνουν την υλοποίηση  παραμένουν περίπου άθικτες. Διατηρείται, έτσι, η άκαμπτη οριοθέτηση κατηγοριών περιφερειών, εξακολουθεί η, άνευ λόγου πλέον, παράλληλη δράση ξεχωριστών διαρθρωτικών ταμείων (έχει π.χ. παρατηρηθεί ένας δρόμος να χρηματοδοτείται κατά ένα τμήμα του από το Περιφερειακό Ταμείο  και κατά το υπόλοιπο από το Ταμείο Συνοχής), διατηρείται πλήθος ex-ante προϋποθέσεων υλοποίησης (conditionalities), παραμένουν τα πολλά στάδια της διαδικασίας προγραμματισμού, γενικά το όλο σύστημα εξακολουθεί να αποτελεί σταυρόλεξο για πολύ δυνατούς λύτες.

Απαιτούνται αναθεωρήσεις

Τι θα έπρεπε ή τι θα μπορούσε να γίνει; Σήμερα που οι άνεμοι του  εθνολαϊκισμού απειλούν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα -και όχι μόνον- απαιτούνται εκ βάθρων αναθεωρήσεις πολλών πτυχών της ευρωπαϊκής πορείας. Μια από αυτές τις πτυχές, ίσως η σημαντικότερη, είναι η Οικονομική και Κοινωνική Συνοχή, της οποίας βασικός πυλώνας είναι οι παρεμβάσεις των διαρθρωτικών ταμείων.

Ομως οι προτάσεις για τους νέους Κανονισμούς είναι κατώτερες των περιστάσεων και δείχνουν ότι οι συντάκτες τους δεν έχουν λάβει τα μηνύματα των καιρών. Στο σημείο όμως που βρισκόμαστε, τα χρονικά περιθώρια –σε συνδυασμό με την εκλογή νέου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Ευρωπαϊκής Επιτροπής– μάλλον δεν επιτρέπουν ριζική αναθεώρηση των προτεινόμενων νέων κανονισμών κατά τη διάρκεια της διαπραγμάτευσης των προσεχών μηνών.

Μήπως, τότε, απάντηση μπορεί να μας δώσει η ιστορία της ευρωπαϊκής πορείας; Που διδάσκει ότι σε μια αντίστοιχη περίπτωση, όταν ήταν να εισαχθούν στην κοινοτική ζωή τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ), μεσούσης της περιόδου εφαρμογής των προϋφισταμένων κανονισμών των διαρθρωτικών ταμείων, επελέγη η ακόλουθη μεγαλοφυής λύση: τα ταμεία θα εξακολουθούσαν για το μεγαλύτερο μέρος των πόρων τους να λειτουργούν με τους τότε υφιστάμενους κανονισμούς, αλλά το υπόλοιπο μέρος των πόρων τους θα χρηματοδοτούσε τα ΜΟΠ με βάση νέους κανόνες προγραμματισμού και υλοποίησης. Μήπως αυτή, mutatis mutandis, είναι και τώρα η λύση;

Δηλαδή, έγκριση και έναρξη εφαρμογής των προτεινόμενων Κανονισμών για μέρος των προγραμματισμένων πόρων της περιόδου και, παράλληλα, επεξεργασία από μηδενική -ει δυνατόν- βάση νέων προτάσεων και έναρξη παράλληλης υλοποίησής τους, για το υπόλοιπο των πόρων; Με στόχο τη γενίκευση της εφαρμογής τους μόλις αυτό καταστεί εφικτό. Οπως έγινε και τότε: που η προγραμματική προσέγγιση των ΜΟΠ γενικεύθηκε με τους νέους Κανονισμούς του 1988 και οδήγησε στα πρώτα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και ακολούθως στα ΕΣΠΑ.

Θα μπορούσε η Ελλάδα να είναι αυτή που θα αναλάβει την πρωτοβουλία της σχετικής πρότασης; Οπως τότε με τα ΜΟΠ; Κατά την άποψή μας, ναι. Υπό προϋποθέσεις όμως. Που απαιτούν επανατοποθέτηση της χώρας μας απέναντι στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και που, επί του παρόντος , δεν φαίνεται να πληρούνται.

---

*  Ο Αλέκος Κρητικός έχει διατελέσει στέλεχος της ΕΕ και γεν. γραμματέας στα υπουργεία Εσωτερικών και Ανάπτυξης

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News