Θα ανέμενε κανείς πως μετά από σαράντα τόσα χρόνια συμμετοχής της Ελλάδος στην  Ευρωπαϊκή Ένωση  και στην εν γένει ενοποιητική διαδικασία, θα είχε πλήρως καταξιωθεί στην συνείδηση μας και εύλογα θα μπορούσε να θεωρηθεί πως παρέλκει η αναμόχλευση των πάλαι ποτέ υπαρξιακών διλημμάτων ως προς την ορθότητα των ευρωπαϊκών μας επιλογών.

Ωστόσο σε τούτη την παράξενη εποχή η αέναη και ανέμελη απαξίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των θεσμών της, όπως και η αβίαστη και απροβλημάτιστη επίρριψη ευθύνης στις Βρυξέλλες για όλα τα κακά που μας βρίσκουν, έστω και αν δεν  αποτελεί παρά την επιτομή της έλλειψης καθαρής αντίληψης, καθώς και προτάσεων και επιχειρημάτων για την όποια αναγκαία αλλαγή, έχουν καταντήσει κάτι σαν μόδα, ή εύηχο ρεφρέν, και καθίσταται αναγκαία η υπενθύμιση της σημασίας των στοιχειωδών παραμέτρων της ευρωπαϊκής διάστασης.

Καθότι αφενός, η ανακρίβεια των περί της Ένωσης αφορισμών δεν τους καθιστά λιγότερο επικίνδυνους, όπως όλοι διαπιστώσαμε με την οδυνηρή εμπειρία του Brexit. Αφετέρου, η αδυναμία εκτίμησης της συμμετοχής στην ΕΕ, ως παράγοντα σταθερότητας, ευημερίας, ανάπτυξης και κοινωνικής προστασίας, δεν είναι μόνο άδικη (τόσο για τον παρατηρητή, όσο και για το αντικείμενό του) αλλά και εμπόδιο στην περαιτέρω αξιοποίησή της. Ο ευρωπαϊκός τόπος ως φιλόξενος χώρος, δημοκρατίας, πολιτισμού, συνέργειας των ανθρώπων και των λαών, χώρος δικαίου και αξιών, η μέγιστη κατάκτηση της μεταπολεμικής Ευρώπης παραμένει δυστυχώς εύθραυστος και εν πολλοίς ευάλωτος. Αυτό, όσο και να μην μας αρέσει δεν πρέπει ούτε και να μας ξαφνιάζει. Όπως λέει ο Δημήτρης Κούρκουλας «Το μέλλον της Ευρώπης δε βρίσκεται πουθενά αλλού παρά μόνο στα χέρια των Ευρωπαίων. Άλλωστε, τα μέχρι τώρα επιτεύγματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας μεταφυσικής παρέμβασης ή κάποιου φυσικού ή κοινωνικού ντετερμινισμού, αλλά προϊόν ανθρώπινης δράσης και πολιτικών επιλογών συγκεκριμένων ανθρώπων».

Συνεπώς, ανάμεσα στις ακραίες προσεγγίσεις του αποδιοπομπαίου τράγου, αλλά και της ιδεαλιστικής ή και αφελούς ενίοτε ωραιοποίησης, χωρεί  μια ορθολογική αποτίμηση. Ο Δημήτρης Κούρκουλας υποδεικνύει και αποδεικνύει πως η αποτίμηση αυτή είναι εξόχως θετική, όσο και αν υποτιμάται. «Μην πυροβολείτε την Ευρώπη» λοιπόν, ούτε και το όμορφο και ελκυστικό ταξίδι στο οποίο μας προσκαλεί, «το ροκ του μέλλοντός μας» που θα έλεγε ο Σαββόπουλος.

Ο Δημήτρης Κούρκουλας δεν χρειάζεται συστάσεις. Από τους εμπειρότερους αξιωματούχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με μακρά σταδιοδρομία στις Βρυξέλλες, με παρενθέσεις παρουσίας στην Ελλάδα και στα καθ’ ημάς, με συνεισφορά στη συμφωνία για την Τελωνειακή Ένωση της Κύπρου το 1987, και με θητείες ως Πρέσβης της Επιτροπής στον Λίβανο, στην Βουλγαρία και στην Βοσνία Ερζεγοβίνη.

Σημαντικό βεβαίως, ότι από το 2012 ως τον Ιανουάριο του 2015 διετέλεσε Υφυπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος με ιδιαίτερη ευθύνη για τα Ευρωπαϊκά θέματα, περιλαμβανομένης και της οργάνωσης και διεκπεραίωσης της Ελληνικής Προεδρίας του Συμβουλίου το 2014. Αναμφισβήτητα, ένας πυλώνας αποτελεσματικότητας και υψηλής απόδοσης και μια πηγή γνώσης, σοβαρότητας και κριτικής σκέψης. Ανεκτίμητης αξίας η συνεργασία μας ως εκ τούτου, κατά την αντίστοιχη πρόκληση της Κυπριακής Προεδρίας το 2012.

Με το βιβλίο του «Μην πυροβολείτε την Ευρώπη» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Επίμετρο, με πρόλογο του Ευάγγελου Βενιζέλου, ο Δημήτρης Κούρκουλας έρχεται να βάλει τα πράγματα στη θέση τους, με μέτρο, αξιοπρέπεια και κοινή λογική. Ο υπότιτλός του «Γιατί είναι απαραίτητη η «Ευρωπαϊκή Ένωση» δίνει ακριβώς την κατεύθυνση «υπεράσπισης» της υπόθεσης της ΕΕ και των κατά τεκμήριο παραδεκτών, πλην όμως,  υπό συνεχή αμφισβήτηση, κατακτήσεών της.

Από την εισαγωγή του επισημαίνει το μεγάλο διακύβευμα της εποχής μας και δίνει ξεκάθαρα το στίγμα της αναγκαίας πορείας: αποτελεί «σήμα κινδύνου για την υπεράσπιση αυτών των κατακτήσεων. Η υποτίμηση των επιτευγμάτων της ευρωπαϊκής ενοποίησης και η μειωμένη εγρήγορση για την προστασία τους, συνιστούν υπαρκτό κίνδυνο, ιδίως σήμερα που εξαπλώνεται ο λαϊκισμός και οι διαφόρων αποχρώσεων αυταρχισμοί».

Σχετικά σύντομο (125 σελίδες όλες κι όλες) και γραμμένο με τρόπο σαφώς φιλικό προς τον αναγνώστη, το βιβλίο φιλοδοξεί να δώσει απαντήσεις σε 14 ευρωπαϊκά ζητήματα, μέσα από ένα συγκλίνοντα φακό που συνθέτει Βρυξέλλες και Αθήνα.  Λειτουργεί, νομίζω, εξ ίσου καλά και από την οπτική γωνία της Λευκωσίας. Εύκολα διακρίνει κανείς εν προκειμένω, τις θεμελιώδεις συνιστάμενες της ενταξιακής πορείας της Κύπρου και τη σημασία της ιδιότητας του κράτους-μέλους. Χωρίς ποσώς να παραβλέπει επιμέρους και εύλογες κάποιες φορές κριτικές, βασισμένες στην εκτίμηση ότι η ΕΕ δεν ανταποκρίθηκε πάντοτε στις προσδοκίες μας.

Χωρίς να υποτιμά λοιπόν, τη αέναη ανάγκη διαλεκτικής αμφισβήτησης, ο Δημήτρης Κούρκουλας εγκύπτει στα επιχειρήματα περί «δημοκρατικού ελλείματος», «τους ακάρδους τεχνοκράτες», «την Μεσόγειο ως Mare Nostrum», «Μετανάστες και Πρόσφυγες»  «Τα γεωγραφικά όρια της Ευρώπης»  κ.α. αλλά και «τις προκλήσεις για την εσωτερική ασφάλεια και δημόσια υγεία», «την εθνική ταυτότητα και την ευρωπαϊκή ιθαγένεια», συμπεριλαμβάνοντας και τις κοινότοπες ατάκες «για όλα φταίνε οι Βρυξέλλες» και «γερμανοκρατούμενη Ευρώπη» αποσυναρμολογώντας και ανασυνθέτοντας, ενώ παράλληλα αποψιλώνει το πεδίο από τα ζιζάνια για να ανθίσει μια έντιμη και διαυγής  συζήτηση..

Στόχος πάντως δεν  είναι η μονόπλευρη θεώρηση, αλλά η ανάλυση, η ορθή αξιολόγηση, η εποικοδομητική κριτική.  Επίσης η συμβολή στην περιγραφή, την παραδοχή και την ανάδειξη του ενώπιον μας οιονεί πολιτικού συστήματος,  της «ευρωπαϊκής συμπολιτείας», όπως το αποκαλούσε ο αείμνηστος Δημήτρης Τσάτσος, ως εκ φύσεως μέρος της λύσης και όχι του προβλήματος. Ως η κατ’εξοχήν έκφανση της «πολιτικής αλλιώς», με την εκτίμηση της καταλυτικής επίδρασης της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας στην αντιμετώπιση προκλήσεων και στην χαρτογράφηση ευοίωνου μέλλοντος για τους ευρωπαϊκούς λαούς.

Με σύνεση και συνέπεια ο Δημήτρης Κούρκουλας διαχωρίζει τα συγκυριακά από την μεγάλη εικόνα, περιγράφοντας τόσο τις επιμέρους κατακτήσεις σε πλείστους όσους τομείς, όσο και την γεωπολιτική κατάσταση και τις στρατηγικές επιλογές σε μια συνεχή διαλεκτική σχέση. Από το μεγάλο ευρωπαϊκό όραμα όπως ξεκίνησε μετά τα τέλος του πολέμου, τις συνεχείς κατακτήσεις και την ασταμάτητη ροπή προς τα εμπρός, αλλά και τις κατά καιρούς κρίσεις και παλινωδίες. Από τις κοινότητες των έξι στην Ένωση των 27. Από τις στάχτες του μεταπολέμου στην ήπια δύναμη της Ευρώπης, ως παράγοντας ειρήνης, ασφάλειας και προόδου σε ένα ρευστό και πολυπολικό κόσμο.

Με τα μάτια ορθάνοικτα και με το χέρι γερά στο δοιάκι, έχει τον νου του στην πορεία, αλλά και στους σκοπέλους που πρέπει ο ίδιος να αποφύγει. Όπως παρατηρεί σε συνέντευξή του «το να είσαι ευρωπαϊστής δεν σημαίνει ότι τα βλέπεις όλα σωστά. Η Ευρώπη είναι ανθρώπινο δημιούργημα με τις αδυναμίες του». «Είναι ένας ζωντανός οργανισμός σε διαρκή εξέλιξη. Είναι όμως αποδεδειγμένα, κατ’ εξοχήν,  παράγοντας ειρήνης, εμπέδωσης της δημοκρατίας, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, των ατομικών δικαιωμάτων και του κοινωνικού κράτους».

Το βιβλίο είναι παράλληλα και μια εκ βαθέων εκμυστήρευση του Δημήτρη Κούρκουλα, όχι εν είδει απομνημονευμάτων και εξιστόρησης  προσωπικών του βιωμάτων και εμπειριών,  αλλά συστράτευσή τους, ως μαρτυρία υπεράσπισης  της υπόθεσης της Ευρώπης και  καταγραφή συμπερασμάτων και αποδείξεων. Είναι και ο ίδιος και η πορεία του, ενσάρκωση της συνέργειας, της συμπληρωματικότητας και της συνεχούς ώσμωσης ανάμεσα στο εθνικό και το ευρωπαϊκό επίπεδο.

Όπως αναφέρει ο Ευάγγελος Βενιζέλος στον πρόλογό του «ο Δημήτρης Κούρκουλας είναι το απολύτως κατάλληλο πρόσωπο να μιλήσει για τα ευρωπαϊκά αυτονόητα που ξεχνιούνται και υποβαθμίζονται ακριβώς επειδή έχουν καταστεί –ευτυχώς- αυτονόητα». Έχει ως εκ τούτου ιδιαίτερη αξία η διαπίστωση «έπειτα από μια πολυετή επαγγελματική απασχόληση στα ευρωπαϊκά όργανα, έχω πειστεί ότι η ΕΕ όχι μόνο δεν συνιστά απειλή αλλά αντιθέτως προστατεύει τις εθνικές ταυτότητες και τη διαφορετικότητα. Ουδέποτε σε αυτά τα 32 χρόνια ένιωσα ότι το καθήκον πίστης προς τον εργοδότη μου, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με φέρνει σε αντιπαράθεση με το καθήκον πίστης προς την πατρίδα μου».

Ο Δημήτρης Κούρκουλας λέει πως είναι «πεπεισμένος φιλοευρωπαίος». Για μένα είναι ευτυχής Ευρωπαίος. Όπως στην ρήση του Albert Camus που παρατίθεται στο μότο του βιβλίου «επειδή αγαπώ τη χώρα μου, γι’ αυτό ακριβώς νιώθω Ευρωπαίος».

* Ο Ανδρέας Μαυρογιάννης είναι ο διαπραγματευτής της Ελληνοκυπριακής πλευράς για το Κυπριακό. Έχει διατελέσει Υφυπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων με ευθύνη για την Κυπριακή Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ το 2012 και Μόνιμος Αντιπρόσωπος της χώρας το στον ΟΗΕ και την ΕΕ.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News