Υπάρχει ένας εύκολος τρόπος για να οδηγήσεις οποιαδήποτε συζήτηση σ’ ένα αντιπαραγωγικό αδιέξοδο: να διαπιστώσεις θυμόσοφα ότι όλα ξεκινούν από την εκπαίδευση. Είναι το πιο βολικό επιχείρημα για όλους, ίσως με εξαίρεση τον εκάστοτε Υπουργό Παιδείας. Διότι ποιος μπορεί να αμφισβητήσει τον οριζόντιο ρόλο της εκπαίδευσης σχεδόν σε κακό που συμβαίνει! Εξάλλου στην Ελλάδα το εκπαιδευτικό σύστημα δεν χαίρει και καμίας ιδιαίτερης κοινωνικής εκτίμησης αφού ακόμα και οι μαθητές των ακριβών ιδιωτικών σχολείων χρειάζονται καθηγητή στο σπίτι ή φροντιστήριο για να καταφέρουν να περάσουν στις εξετάσεις, μια εκπαιδευτική παροχή που είναι σχεδόν άγνωστη στις περισσότερες χώρες του εξωτερικού.

Άρα η εκπαίδευση είναι ένας προφανής στόχος για την όποια αδυναμία. Και η ευθύνη για τις συλλογικές μας αποτυχίες εύκολα επιρρίπτεται σε αυτή: από την έλλειψη κουλτούρας ανακύκλωσης, την κακή οδηγική συμπεριφορά, την αγένεια στον δημόσιο χώρο κ.ο.κ.. Έτσι, πετώντας το μπαλάκι στην εκπαίδευση που απέτυχε να διαμορφώσει σωστές παιδικές συμπεριφορές και αντιλήψεις αποποιούμαστε εύκολα τις ενήλικες υποχρεώσεις μας. Με αυτή την λογική κανένας δεν παίρνει την ευθύνη, η οποία τελικά επιμερίζεται αορίστως  από την νηπιαγωγό μέχρι τον Πρύτανη*, αλλά και πάλι, χωρίς να μπορεί να τους χρεωθεί κάτι συγκεκριμένο. 

Αυτή η λογική είναι επίσης ιδιαίτερα παθητική, διότι αναγνωρίζει εμμέσως ότι κανένας δεν μπορεί να διορθώσει ένα θέμα εκπαίδευσης.  Άντε να περάσουμε ξανά, όλοι, από τα θρανία για να μάθουμε το σωστό. Άρα θα συνεχίσουμε να πορευόμαστε με αμεριμνησία, χωρίς να αναγνωρίζουμε ούτε την προσωπική μας υπαιτιότητα ούτε το ατομικό μας καθήκον.

Μέχρι που μια φουρνάρισσα στο Κάτω Χαλάνδρι αποφάσισε να μου αποδείξει ότι όλοι συνεχίζουμε να έχουμε μια εκπαιδευτική ευθύνη διαμόρφωσης του μικρόκοσμού μας. Πήγα προ ημερών να πάρω ένα κουλούρι για το γραφείο και η ομάδα των τριών υπαλλήλων που συνήθως εξυπηρετούν, ήταν δύο, μάλλον λόγω αδειών. Ως αποτέλεσμα, όλο το σύστημα καθυστερούσε και επειδή οι άνθρωποι πριν τις διακοπές είμαστε λίγο πιο εύθραυστοι νευρολογικά απ’ ό,τι συνήθως, είχε αρχίσει να δημιουργείται μια ένταση στη γραμμή της αναμονής. Οι δύο υπάλληλοι έτρεχαν να προλάβουν αλλά δεν τα κατάφερναν να ανταποκριθούν. Ο πελάτης μπροστά μου ήδη μονολογούσε φωναχτά για την καθυστέρηση, η κυρία πίσω μου δυσφορούσε ξεφυσώντας εμφατικά. Εγώ αποφάσισα να μην ανακυκλώσω τη γκρίνια.

Όταν έφτασε η σειρά μου, έδωσα την παραγγελία μου μ’ ένα ενθαρρυντικό χαμόγελο στην υπάλληλο. Εκείνη εξέλαβε το χαμόγελό μου ως δείγμα ενσυναίσθησης και απολογήθηκε αμέσως για την καθυστέρηση, χωρίς καν να έχω αναφέρει κάτι. Την καθησύχασα λέγοντας κάτι αόριστο για τις διακοπές που έρχονται κι εκείνη μαζί με τα ρέστα μου έδωσε κι ένα ντόνατ ως δώρο, ευχαριστώντας με, αρκετά μεγαλόφωνα ομολογώ, για την υπομονή και την κατανόηση μου. Στην πραγματικότητα έδινε σε εμένα το ντόνατ αλλά απευθύνονταν σε όσους περίμενα πίσω. Κοντοστάθηκα φεύγοντας για να δω τις αντιδράσεις των υπολοίπων. Έχω την εντύπωση ότι η ζάχαρη του ντονατ μου τους είχε ηρεμήσει λίγο, «αυξάνοντας τη συλλογική ντοπαμίνη» στον χώρο. Ως μεγάλος γλυκατζής θεώρησα το ντόνατ κορυφαία επιβράβευση της ευγενικής υπομονής μου.

Η αλήθεια είναι ότι κι εμένα η φυσική μου τάση να γκρινιάξω διότι ήθελα να πάω εγκαίρως στο γραφείο για την πρώτη σύσκεψη, αλλά κατάλαβα ότι η γκρίνια μου δεν θα με ωφελούσε ούτε καν να εκτονώσει την εσωτερική μικροένταση που ένιωθα. Αντίθετα θα την ενίσχυε και θα λειτουργούσε ως οξυγόνο και για την δυσφορία των υπολοίπων, άρα θα συνέβαλα σεέναν φαύλο κύκλο. Επέβαλα στον εαυτό μου να τον σπάσω και επιβραβεύτηκα «γενναιόδωρα» μ’ έναν ντόνατ. 

Τρώγοντας το, σκεφτόμουν ότι αν ο καθένας μας επιβράβευε καθημερινά μια «καλή πράξη», μια θετική ενέργεια με ένα ντονατ ο κόσμος μας θα ήταν καλύτερος. Η εκπαίδευση μέσω της επιβράβευσης δεν πιάνει μόνο στους σκύλους. Έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την επαναλειψιμότητα των αντιδράσεων. Η σύνδεση της συμπεριφοράς με κάποια ανταμοιβή, με μια θετική ενίσχυση είναι λίγο σαν δια βίου μάθηση. Βεβαίως δεν είναι ανάγκη να πάθουμε ζάχαρο από τα ντόνατς. Υπάρχουν διάφοροι ενισχυτές συμπεριφοράς. Σε κάθε περίπτωση, η φουρνάρισσα απέδειξε ότι όλα είναι θέμα εκπαίδευσης, αλλά η εκπαίδευση δεν σταματά στο σχολείο, μπορεί να συνεχιστεί ακόμα και σ έναν φούρνο. Ακόμα κι ένα ντόνατ μπορεί να υπογραμμίσει και να αναδείξει την καλύτερη πλευρά του εαυτού μας, άρα και του κόσμου μας.

* Προσοχή: η επιλογή των φύλων στις συγκεκριμένες θέσεις αποτελούν στατιστικές αντανακλάσεις και όχι στερεοτυπικές αποδόσεις. 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News