Η Ιστορία, λένε, δεν επαναλαμβάνεται. Εχει, όμως, προβολές στο σήμερα. Αν ανατρέξει κανείς στα αμερικανικά μεταπολεμικά σχέδια του 1946-47 για την Ευρώπη –αυτά που εφαρμόστηκαν αργότερα στη σταδιακή έκρηξη του Ψυχρού Πολέμου–, θα διαπιστώσει ότι υπάρχουν πολλές ομοιότητες με τη σύγχρονη συγκυρία. Τότε, το περίφημο «Μακρύ Τηλεγράφημα» του αμερικανού πρέσβη στη Μόσχα, Τζορτζ Κέναν, άνοιξε τον δρόμο για τη λεγόμενη στρατηγική της «ανάσχεσης» (containment) της Σοβιετικής επέκτασης – συγκεκριμένα, της «διεθνούς κομμουνιστικής επέκτασης».

Το «Μακρύ Τηλεγράφημα» ήταν η βάση του σκεπτικού του Δόγματος Τρούμαν – δηλαδή του σχεδίου σύμφωνα με το οποίο Ελλάδα, Τουρκία (και Ιράν) ορίζονταν ως τελευταία γραμμή άμυνας κατά των Σοβιετικών στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και στο πέρασμα από τη Μέση Ανατολή προς την Ασία. Λίγα χρόνια μετά, και ενώ ανασυγκροτήθηκαν με αμερικανικό χρήμα, Ελλάδα και Τουρκία εισήλθαν στο ΝΑΤΟ. Οι διμερείς διαφορές, μετά και το Σύμφωνο Φιλίας του 1930, έπρεπε να κρυφτούν ακόμα πιο βαθιά στο παρελθόν, καθώς πλέον ο κίνδυνος ήταν άλλος και ερχόταν από τον Βορρά.

Το «Μακρύ Τηλεγράφημα» έφτασε στην Ουάσινγκτον πριν από 77 χρόνια. Αλλά οι συνθήκες προσιδιάζουν στη σύγχρονη συγκυρία. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η αποδεδειγμένη, πια, επεκτατική διάθεση του Κρεμλίνου, όχι απλώς στην πέριξ γειτονιά, αλλά ακόμα και στη Συρία, το Ιράν και τη Λιβύη, λειτουργούν ως επιταχυντές των ευρύτερων γεωπολιτικών εξελίξεων. Ο πόλεμος είναι ένα καμίνι μέσα στο οποίο λιώνουν και οι πλέον στιβαρές σταθερές. Ετσι γινόταν πάντα. Μετά την 24η Φεβρουαρίου 2022 ένας νέος κόσμος βρίσκεται υπό διαμόρφωση. Εντός αυτού του πλαισίου πρέπει να τοποθετήσουμε και το νέο τοπίο που διαμορφώνεται στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Είναι εδώ και μήνες ξεκάθαρο ότι το τελευταίο πράγμα που θα ήθελαν να διαχειριστούν οι Αμερικανοί είναι μια επιπλέον κρίση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας – δύο δηλαδή ισχυρών νατοϊκών εταίρων στην Ανατολική Μεσόγειο. Αλλωστε, η παύση της τουρκικής επιθετικότητας δεν ήταν δεδομένη ούτε καν όταν η Ευρώπη βρέθηκε ξανά εν μέσω ενός αιματηρού πολέμου. Αντιθέτως. Εως και τον σεισμό της 6ης Φεβρουαρίου του 2023, οι δύο χώρες βρίσκονταν στο όριο της ένοπλης σύγκρουσης, με τη μεν Τουρκία να φέρει την αποκλειστική ευθύνη της κλιμάκωσης, τη δε Ελλάδα να αναζητεί πυρετωδώς τρόπους αποφυγής της επικίνδυνης ρήξης.

Τώρα πια, η Ουάσινγκτον, με όχημα το ΝΑΤΟ, έχει χαράξει τη διαδρομή των επόμενων ετών. Η δυτική συμμαχία διευρύνεται, ενισχύεται και αναλαμβάνει ξανά ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση του διπλωματικού γίγνεσθαι, ειδικά στη Γηραιά Ηπειρο. Ο πρόεδρος Μπάιντεν, καθώς και το κατεστημένο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, δεν στοχεύουν απλώς στην ήττα του Πούτιν στις ουκρανικές πεδιάδες. Κοιτώντας στην εποχή μετά τον πόλεμο, επιδιώκουν τη μόνιμη αλλαγή των συσχετισμών στην ευρύτερη περιοχή υπέρ της Δύσης.

Τόσο στην Ανατολική Ευρώπη, όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Και σε αυτήν την αλυσίδα, η Ελλάδα και Τουρκία είναι αναπόσπαστοι κρίκοι. Η επαναχάραξη της γραμμής άμυνας αποτελεί, διά της «ανάστασης» του ΝΑΤΟ, το μέγιστο, μακροπρόθεσμο διακύβευμα για τους Αμερικανούς. Αυτή θα είναι η κληρονομιά της προεδρίας Μπάιντεν – αυτό θα είναι και ένα από τα βασικά προεκλογικά επιχειρήματά του για τον Νοέμβριο του 2024: ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ανταποκρίθηκαν στη μεγαλύτερη πρόκληση του 21ου αιώνα. «Το ΝΑΤΟ είναι ισχυρότερο, πιο ενεργό και, ναι, πιο ενωμένο από ποτέ στην ιστορία του. Πράγματι, είναι πιο ζωτικής σημασίας για το κοινό μας μέλλον. Αυτό δεν συνέβη τυχαία. Δεν ήταν αναπόφευκτο», ήταν τα πλέον χαρακτηριστικά λόγια του αμερικανού προέδρου στο Βίλνιους της Λιθουανίας.

Είναι σαφές ότι όσα βλέπουμε να εξελίσσονται μεταξύ Αθήνας – Αγκυρας τελούν υπό την ευλογία –αν όχι υπό την πίεση– των Αμερικανών. Είναι επίσης σαφέστερο ότι ο οδικός χάρτης που ανακοινώθηκε, σχεδόν ταυτόχρονα, εμπεριέχει πολύ περισσότερα βήματα από αυτά που ίσως περίμενε κανείς. Σημαντικότερα όλων, αφενός η συμφωνία για τη σύγκληση του Ανώτατου Συμβουλίου Συνεργασίας, συμβολικά, στη Θεσσαλονίκη (γενέτειρα του Κεμάλ Ατατούρκ), αφετέρου ο πολιτικός διάλογος υπό την καθοδήγηση των δύο υπουργών Εξωτερικών.

Γεραπετρίτης και Φιντάν είναι από πλέον στενούς συνεργάτες του Κυριάκου Μητσοτάκη και του Ταγίπ Ερντογάν – κάτι που σημαίνει ότι ο δίαυλος επικοινωνίας όχι μόνο επαναλειτούργησε, αλλά αυτό συμβαίνει στο ανώτατο επίπεδο. Τα περισσότερα από όσα θα μπορούσαν να συμβούν, σε επίπεδο πολιτικό ή επιχειρησιακό, μπορεί να διευθετηθούν αμέσως, χωρίς τυμπανοκρουσίες.

Οι πολιτικές επαφές, σε συνδυασμό με την επανέναρξη της συζήτησης για τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης και τη λεγόμενη «θετική ατζέντα», οδηγούν στη διάνοιξη μιας διαδικασίας διαλόγου, ενδεχομένως με μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Πέρα από τα θέματα οικονομικής και εμπορικής φύσεως, καθώς και τη συνεργασία στην αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών, είναι δύσκολο να προκύψουν ευρύτερες συγκλίσεις στις νομικές ή τις «γεωπολιτικές» διαφορές των δύο πλευρών.

Ο ίδιος ο διάλογος, όμως, διαστέλλει αυτή την καίρια στιγμή τον χρόνο. Παρατείνει τη νηνεμία στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Διευκολύνει τις Ηνωμένες Πολιτείες να ενισχύσουν ακόμα περισσότερο τις Ενοπλες Δυνάμεις των δύο χωρών, δίνοντας στη μεν Τουρκία τα πολυπόθητα F-16 και καθιστώντας την Ελλάδα ακόμα ισχυρότερη στους αιθέρες με τα υπερσύγχρονα F-35. Αλλωστε, διά της θωράκισης των δύο νατοϊκών εταίρων, αυτός που ευνοείται σε τελική ανάλυση είναι η δυτική συμμαχία.

Δεν πρέπει να περιμένουμε θαύματα στα Ελληνοτουρκικά. Ο τρόπος προσέγγισης άλλωστε των θεμάτων προς επίλυση είναι τόσο διαφορετικός, που μοιάζει σχεδόν αδύνατο να προκύψει η οποιαδήποτε συμφωνία. Ακόμα και στη μία διαφορά που αναγνωρίζει η Αθήνα, θα είχε ενδιαφέρον να βλέπαμε την Αγκυρα να αποδέχεται τις βασικές αρχές του Δικαίου της Θάλασσας και να αναγνώριζε πλήρη επήρεια στα ελληνικά νησιά. Να απέσυρε από το τραπέζι το τουρκολιβυκό μνημόνιο και να απεμπολούσε τη θεωρία περί «γκρίζων ζωνών».

Πιστεύει κανείς ότι θα μπορούσαν να γίνουν όλα αυτά; Παρ’ όλα αυτά, οι διεθνείς σχέσεις, ακόμα και αν άπτονται του θυμικού μας όπως τα Ελληνοτουρκικά, καλό είναι να μην αντιμετωπίζονται με μανιχαϊστική λογική. Αυτή τη στιγμή κυριαρχεί η μεγάλη εικόνα. Το γεγονός δηλαδή ότι η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν να αντιμετωπίσουν τις πολυεπίπεδες επιπτώσεις ενός πολέμου. Και αυτό είναι που μετράει περισσότερο από όλα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News