Η περίφημη εκκλησία της Νοτρ Νταμ κάηκε, επειδή της έβαλε φωτιά ο γάλλος πρόεδρος –ήθελε να αποσπάσει την προσοχή από τα Κίτρινα Γιλέκα. Τρανή απόδειξη ότι κάποιοι αετομάτηδες πρόλαβαν να δουν τη φιγούρα του στο καμπαναριό. Ο Ντόναλντ Τραμπ τα λέει έξω από τα δόντια για τον κορονοϊό, αδίκως το Τwitter τού στοχοποιεί τις αναρτήσεις. Και, ασφαλώς, οι μάσκες προστασίας για την Covid-19 φέρουν εσωτερικευμένα τσιπάκια: θέλουν να μας ελέγξουν.

Τα fake news που σημαδεύουν άλικα την επικαιρότητα των τελευταίων ετών θεωρούνται εμβληματικά της «εποχής μας» (σύμφωνα με τους λεξικογράφους του Collins, η χρήση του όρου αυξήθηκε κατά 365% από το 2016, σε διάστημα μόλις ενός έτους) και μάλλον θα παραμείνουν στο διηνεκές συνδεδεμένα με τη δεκαετία που εκπνέει, τον κορονοϊό και την αμερικανική πολιτική σκηνή. Δεν είναι όμως φρέσκια ανακάλυψη: τα τεχνολογικά εργαλεία, τα social media, η διασπορά τους με ταχύτητα φωτός κάνουν τη διαφορά με το «άλλοτε». Διότι πάντα υπήρχαν ψευδοειδήσεις, ανέκαθεν κυκλοφορούσαν πλαστά νέα. Ακόμη και το 1821. Μια βουτιά στη βιβλιοθήκη του πατρικού υπήρξε η αφορμή για αυτή την προσωπική «ανακάλυψη»: «Σημειώσεις για την Ιστορία του Τύπου» με την υπογραφή της Νάσης Μπάλτα και της Δέσποινας Παπαδημητρίου (σε μια κιτρινισμένη πια έκδοση του οίκου «Οδυσσέας», που ίσως δεν θα μπορέσετε να βρείτε).

Στο διά ταύτα: οι εφημερίδες στην Ελλάδα εμφανίζονται ταυτόχρονα με την έκρηξη της Επανάστασης. Οι πολεμικές εξελίξεις είναι αυτές που διαμορφώνουν καθοριστικά το σκηνικό, επιβάλλοντας ενημέρωση για το πολιτικο-κοινωνικό γίγνεσθαι. Οσοι είχαν ασχοληθεί με την προετοιμασία της Επανάστασης, είχαν συνειδητοποιήσει εγκαίρως τη σημασία του Τύπου. Ο Κοραής συμβούλευε για τη σύσταση εφημερίδας «εἰς διάδοσιν εἰδήσεων».

Μόνο που, σε αντίθεση με τις σημερινές τερατολογίες, ο σκοπός είχε άλλο πρόσημο, εθνικό. Και εθεωρείτο «ιερός». Να τονωθεί με κάθε τρόπο το ηθικό των επαναστατημένων, να καμφθούν οι αντιστάσεις των διστακτικών, να φυσήξει αέρας στα πανιά της Επανάστασης. Τα φύλλα του Αγώνα δεν αποτελούσαν στεγνό μέσο πληροφόρησης, αλλά και σημαντικό εργαλείο για την εξέλιξή του. Μέσα από τις σελίδες τους, διασφαλιζόταν η επικοινωνία με τους αγωνιστές, έτσι ώστε να αυγατίζουν αυτοί που πιάνουν τα όπλα.

Αντιπροσωπευτικές, οι πρώτες δύο (από τις τρεις), χειρόγραφες πάντα, εφημερίδες της Επανάστασης. Η «Εφημερίδα του Γαλαξειδιού» και η «Αιτωλική». Η πρώτη, ίσως είναι και η μοναδική εφημερίδα στον πλανήτη που ένα και μόνο φύλλο της, την 27η Μαρτίου του ’21, ήταν αρκετό, για να χαρακτηρισθεί ψευτοφυλλάδα, ψευδοεφημερίδα. Επέτυχε να διακινήσει ουκ ολίγες ειδήσεις που γέννησε η κοιλιά του συντάκτη, ιδίως για τον Αγώνα και την ενίσχυσή του από τις ξένες δυνάμεις.

«Αδελφοί Ρουμελιώται, προεστοί και καπεταναίοι του Λιδωρικιού, Μαλανδρίνου, Κράβαρι και όσοι εν Χριστώ αδελφοί.

Γαλαξείδι 27 Μάρτη 1821

Σήμερα μας ήρθαν είδησες από σημαντικά προσώπατα της Πόλης και του Μορέως, και μας λένε το πως οι Ρούσοι επέρασαν τα Μπαλκάνια και τραβάνε ντρίτα στην Πόλη. Το στράτευμα θα είναι 200.000 της στερηάς, και εκατό του πελάγου (Νο 300.000 ). Η αρμάτα, 8 βατσέλα, τριπόντιδες και φριγάδες 24 ( Νο 32 ). Οι Τούρκοι τραβιώνται στην πέρα πάντα. Πέντε Ρούσικα καράβια εξεμπαρκάρησαν ασκέρι στη Μάνη και Νηόκαστρο, και τράβηξαν ντρίτα το κόρφο της Πάτρας γιά να βγάνουν το ασκέρι, το τσιμπιχανέ, και εκατό χιλιάδες φλωριά (Νο 100.000 ), πεσκέσι της Ρουσίας στους Ρωμαίους των αρμάτων.

Οι Μωραΐτες πήραν τη Τριπολιτσά, και οι Μανιάτες τη Καλαμάτα. Αύριο μας έρχεται ο άρχοντας καπετάν Ανδρέας Λόντος με χίλιους πεντακόσιους Βοστιζάνους και ελπίζουμε να εύρη ούλη τη Ρούμελη στ’ άρματα. Την ώρα που γράφομε μας ήρθε γραφή από τον πιλότο των Ρούσικων καραβιώνε Μαυροθαλασσίτη πως η αρμάτα άραξε στον Πάπα. Ακόμη μας λέγει το πως και η Φράντζα θέλει το Ρωμέικο.

Η βάρδια μας είδε τα καράβια στο κόρφο μας. Καλώς να μας έρθουνε».

Η εφημερίδα «Αιτωλική», που ακολούθησε τον Αύγουστο – Σεπτέμβριο του ’21, στο Μεσολόγγι, φιλοξένησε επίσης παραποιημένες ειδήσεις, διογκωμένες. Δεν ακολούθησε τυφλά την τακτική των ψευδών καταγραφών (το φύλλο θεωρείται γενικά συγκροτημένο), πλην όμως πολλά από τα κείμενα της ελέγχονται, γραμμένα πάντα υπό το πρίσμα του ρομαντισμού της συγκυρίας, στο όνομα της Επανάστασης. Το ανορθόδοξο νοηματοδοτείται διαφορετικά. Σημασία έχει να υπερνικηθούν ενδοιασμοί και αντιδράσεις, να αποτιναχθεί το δέος μπροστά στο παράτολμο επαναστατικό κίνημα. Στα λιγοστά φύλλα που έχουν διασωθεί, ο αναγνώστης πληροφορείται νέα πολεμικά, εξελίξεις διαπραγματεύσεων, στρατιωτικές κινήσεις καπεταναίων.

Κείμενα που αποβλέπουν στο υψηλό φρόνημα των Ελλήνων εντοπίζονται και όταν οι εφημερίδες αρχίζουν πια να τυπώνονται. Πρώτη στο είδος, η «Σάλπιγξ Ελληνική» (Αύγουστος 1821), βγαλμένη από το τυπογραφείο που έφερε στη χώρα, από την Τεργέστη, ο Δημήτριος Υψηλάντης: «Δεν έπρεπεν εις τον πόλεμον τούτον να μένη κανείς αργός ή αδιάφορος. Επιστηριγμένοι εις την θείαν βοήθειαν όλοι οι ομογενείς λαοί εσυμφώνησαν και απεφάσισαν να πιάσουν τα όπλα, δια να καταστρέψουν την παράνομον και απάνθρωπον τυραννίαν, από την οποίαν το γένος εβασανίζετο τόσους χρόνους».

Ο Τύπος στην υπηρεσία της Επανάστασης. Και μόνο. Η άρνηση του εκδότη της «Σάλπιγγος» Θεόκλητου Φαρμακίδη (σσ: εγκατέλειψε τις σπουδές του στη Γερμανία, με υποτροφία, και επέστρεψε στην Ελλάδα, μόλις έμαθε την κήρυξη της Επανάστασης) να δεχθεί προληπτική λογοκρισία, και η διακοπή της έκδοσής της θεωρείται η παρθενική σύγκρουση του Τύπου με τις βουλές της εξουσίας.

Η αναγωγή στο σήμερα δεν είναι απλή, ακριβέστερα είναι παρακινδυνευμένη. Μπορεί η Φράντζα να θέλει ακόμη το Ρωμέικο και φρεγάτες της να πλέουν στα νερά του Αιγαίου, αλλά οι διεθνείς συσχετισμοί είναι απείρως πιο περίπλοκοι και τα Ελληνοτουρκικά σε εξαιρετικά οριακό σημείο, τέτοιο που να μην επιτρέπει συγκρίσεις. Κρατήστε μόνο ότι καμία fake είδηση δεν αγιάζει πλέον τον σκοπό. Οι ιεροί σκοποί έχουν εκλείψει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News