Ένα από τα κορυφαία θέματα που απασχόλησαν τους αμερικανούς ψηφοφόρους στις πρόσφατες εκλογές για τα νομοθετικά σώματα, ήταν αυτό της άμβλωσης. Πάντοτε ήταν θέμα που απασχολούσε την κοινή γνώμη στις ΗΠΑ και τους πολιτικούς της προσανατολισμούς, αυτή τη φορά όμως αποδείχθηκε κρίσιμο. Αιτία ήταν η ανατροπή μιας φιλελεύθερης παράδοσης 50 ετών του Ανώτατου Δικαστηρίου, που θα οδηγήσει σε περιορισμούς του δικαιώματος των γυναικών, υπέρ της αξίας της «αγέννητης ζωής».

Στην Ευρώπη, επίσης, η άμβλωση απασχολεί την πολιτική σε βαθμό που μπορεί να συγκριθεί με τη δεκαετία του ’70, αλλά με αντίθετο προσανατολισμό: το πρόταγμα τώρα είναι «κατά» και όχι «υπέρ» όπως τότε. Διαδηλώσεις στη Βρετανία, τη Γερμανία, την Κροατία, την Ισπανία στηρίζουν αυτό το πρόταγμα, συχνά με επιθετικό τρόπο. Το αντίθετο παρατηρεί κανείς σε κινητοποιήσεις υπέρ της αυτονομίας των γυναικών στην Πολωνία και την Ουγγαρία -χώρες με κυβερνήσεις γνωστές για τη δυσανεξία τους στα θεμελιώδη δικαιώματα.

Είτε έτσι είτε αλλιώς, το θέμα έχει ξεφύγει από τη σφαίρα της ιδιωτικής ζωής και της αποκλειστικής ιατρικής αρμοδιότητας. Το να παίρνει κάποιος θέση είτε στην πλευρά της αυτονομίας της γυναίκας, υπερασπίζοντας το δικαίωμά της να ελέγχει το σώμα της, είτε στην πλευρά του κυοφορούμενου, υπερασπίζοντας την ανθρώπινη ζωή «από άκρας συλλήψεως», αγγίζει πια τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη βασική οργάνωση της κοινωνίας μας.

Πραγματικά, το «δικαίωμα στην άμβλωση» προϋποθέτει μια θεμελιώδη παραδοχή: ότι η ανθρώπινη ζωή ως βιολογικό φαινόμενο έχει μεν αξία, αλλά αυτή διαβαθμίζεται και δεν είναι ενιαία. Για να το θέσουμε αλλιώς: όλοι μας περάσαμε στο παρελθόν από μια βιολογική κατάσταση στην οποία δεν είχαμε την αξία που απολαμβάνουμε μετά τη γέννησή μας. Η στιγμή της σύλληψης (ενδο- ή εξω-σωματικά), δηλαδή της εμφάνισης του πρώτου εμβρυικού κυττάρου είναι κρίσιμη για τη θεμελίωση αυτής της αξίας, η στιγμή της εμφύτευσης του πρώιμου εμβρύου στη μήτρα σηματοδοτεί την πρώτη σημαντική αναβάθμισή της, η ανάπτυξη του κυοφορούμενου εμβρύου στο στάδιο της «βιωσιμότητας» (δηλ. της ικανότητας να επιβιώσει με πρόωρο τοκετό) είναι η επόμενη αναβάθμιση, και η γέννηση του νεογνού ολοκληρώνει της αξία της ανθρώπινης ζωής, μετατρέποντας τον άνθρωπο σε «πρόσωπο», υποκείμενο θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Το «δικαίωμα στην άμβλωση», λοιπόν, διεκδικεί τη διακοπή της ανθρώπινης ζωής πριν αυτή αποκτήσει την πλήρη αξία του «προσώπου». Μπορεί να ασκηθεί απόλυτα αρχικά και σταδιακά περιορίζεται, όταν χρειάζονται συγκεκριμένες συνθήκες που το δικαιολογούν, όπως π.χ. ο κίνδυνος για τη ζωή ή την υγεία της γυναίκας ή ο κίνδυνος να γεννηθεί ένα παιδί με σοβαρά παθολογικά χαρακτηριστικά.      

Σημασία, ωστόσο, έχει η αρχική παραδοχή, αυτή της σχετικής και όχι απόλυτης αξίας της ζωής. Την εκφράζει, χαρακτηριστικά, κυρίως η «ελεύθερη» άμβλωση, όταν η γυναίκα επιλέγει να διακόψει την εγκυμοσύνη από απλή επιθυμία, χωρίς να χρειάζεται κάποια συγκεκριμένη δικαιολογία. Το πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης θεωρείται το χρονικό πλαίσιο για την ελεύθερη άμβλωση στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και (ως πρόσφατα) στις ΗΠΑ. Κι όμως, ακόμη και τότε, υπάρχει μια δικαιολογία που την ξεχνούν όσοι αντιτίθενται στην ελεύθερη άμβλωση: είναι η ελευθερία της γυναίκας να σχεδιάσει ανεμπόδιστα το δικό της μέλλον, να ακολουθήσει τη ζωή που εκείνη διαλέγει.

Αυτή ακριβώς η δικαιολογία είναι που, κυρίως, ξενίζει τους πολέμιους της άμβλωσης. Γιατί θέτει το ερώτημα της έκτασης της ελευθερίας μας με τον πιο άμεσο τρόπο. Πόσο εννοούμε πραγματικά την ελευθερία μας σε μια οργανωμένη κοινωνία, που διατείνεται ότι βασίζεται στα θεμελιώδη δικαιώματα; Φτάνει η ελευθερία μας μέχρι το σημείο να διακόπτουμε μια υπό διαμόρφωση ζωή, όταν αυτή μπορεί να εξελιχθεί σε «πρόσωπο», αλλά ακόμη δεν είναι;

Μια απάντηση υποψιασμένη από την ιστορία των Νεότερων Χρόνων, εδώ, είναι: «ασφαλώς φτάνει έως εκεί»! Γιατί, διαφορετικά, θα δεχόμαστε ότι ένας άνθρωπος μπορεί να μετατραπεί σε απλό εργαλείο αναπαραγωγής, παρά τη θέλησή του, με ό,τι κίνδυνο αυτό μπορεί να συνεπάγεται για την υγεία, ακόμη και για τη ζωή του. Όταν οι κοινωνίες μας αποτίναξαν τη δουλεία, απέρριψαν ακριβώς αυτό: την εργαλειοποίηση του ανθρώπου. Έτσι, τελικά, όρισαν την αρχή της «αξίας του ανθρώπου» που τη συναντάμε στο Χάρτη των Δικαιωμάτων της ΕΕ, και στα ευρωπαϊκά Συντάγματα (όπως στο δικό μας): ο άμεσος έλεγχος του σώματός μας αποτελεί τον κρίσιμο όρο για τον σεβασμό της αξίας του ανθρώπου, από το κράτος ή από τρίτους.

Γνωρίζουμε ότι η εποχή μας έχει δώσει αρκετά δείγματα αδιαφορίας για τον όρο αυτόν. Από την εύκολη πρόσβαση σε ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, ως την επιβολή αναγκαστικών ιατρικών πράξεων «για το καλό» το δικό μας ή των άλλων, από την επαναφορά προβληματισμών περί θανατικής ποινής, ως την αποδοχή καταναγκαστικής εργασίας σε φυλακές, τα παραδείγματα διαρκώς πληθαίνουν. Αυτό είναι το περιβάλλον που μετατρέπει και την επιλογή της άμβλωσης από ζήτημα της ιδιωτικής ζωής του καθενός, σε μείζον πολιτικό ζήτημα. Να το περιμένουμε και στη χώρα μας;

---

Ο Τ. Βιδάλης είναι συνταγματολόγος, μέλος της Επιτροπής Ηθικής της Επιστήμης της ΕΕ (EGE). Στις 30 Νοεμβρίου συντονίζει δημόσια συζήτηση online για τις αμβλώσεις, με ελεύθερη συμμετοχή (δηλώσεις σε: www.biomedlex.gr). 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News