Οι ασχολούμενοι με τον δημόσιο λόγο γνωρίζουν ότι οι διευκρινιστικές δηλώσεις δημόσιων προσώπων, για όσα άτυχα, άστοχα, εκτός γραμμής κ.λπ προηγουμένως έχουν -προπετώς ή μη- εκστομίσει, δεν παρέχουν διευκρινίσεις όντας ψευδώνυμες.

Είναι περισσότερο ανακοινώσεις (ή διαγγέλματα), που σκοπό έχουν να κατευνάσουν όσους έχουν θιγεί ή ενοχληθεί και συχνά για να το επιτύχουν αλλοιώνουν (αν δεν παραποιούν) τα λόγια και το νόημά τους περιφρονώντας τη νοημοσύνη όσων θα τις διαβάσουν. Για αυτό, άλλωστε, οι ταραξίες αναγκάζονται υποδυόμενοι τους αφελείς να επιστρατεύσουν κοινοτοπίες και τετριμμένες εξηγήσεις, ώστε να τελειώνουν μια ώρα αρχύτερα.

Δείτε για παράδειγμα όσα προσφέρθηκε να πεί απολογούμενος δημοσίως ο ιδρυτής του Facebook για να καλμάρει μετόχους, πελάτες και συνδρομητές του, μετά από όσα αποκαλύφθηκαν για παράνομη χρήση προσωπικών δεδομένων, για να μην αναφερθούμε σε αντίστοιχες δηλώσεις ημετέρων πολιτικών κι άλλων. Όλες, άλλες λίγο κι άλλες πολύ, ακολουθούν το ίδιο μοντέλο: Δεν ήξερα, δεν ήθελα, δεν σκέφθηκα, ενώ σπανίως περιέχουν τη λέξη συγγνώμη. Λόγια θα μου πείτε.

Ο Τζον Λ. Οστιν (1911-1962) έδωσε το 1955 στο Χάρβαρντ  σειρά διαλέξεων στις οποίες (εμπλουτισμένες με φοιτητικές σημειώσεις) βασίσθηκε το περίφημο βιβλίο «Πώς να κάνουμε πράγματα με τις λέξεις (How to do things with words)» που εκδόθηκε το 1962. Ο Οστιν στις διαλέξεις αυτές μίλησε πλην άλλων για ένα ειδικό τύπο γλώσσας, τις «επιτελεστικές» εκφράσεις. Μια έκφραση είναι επιτελεστική όταν -ό,τι κι αν λέγεται με αυτή και στα κατάλληλα συμφραζόμενα- διενεργείται μια πράξη μόνο με την εκφώνηση: π.χ. κηρύσσω την έναρξη των αγώνων κι αρχίζουν πραγματικά οι αγώνες. Στην περίπτωση αυτή με το να εκφέρω την πρόταση δεν περιγράφω ότι κάνω αυτό που αναφέρω, ούτε δηλώνω ότι το κάνω, αλλά: το κάνω.

Γυρίζοντας, τώρα, στις διευκρινιστικές δηλώσεις επιτρέψτε μου να υποστηρίξω ότι κι αυτές -εννέα φορές στις 10 – είναι επιτελεστικές, όχι όμως με την έννοια που δίδασκε ο Οστιν: με την απλή, ανερυθρίαστη εκφορά τους αρχίζει το δούλεμα.

(*) Ήταν ο τίτλος στήλης που είχε ο Ουμπέρτο Έκο την δεκαετία του 1970 στην «Κοριέρε ντελα Σέρα» του Μιλάνου.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News