Σήμερα κατά σύμπτωση τελείωσα τη βιογραφία που έγραψε η διευθύντρια ειδήσεων της Τζουμχουριέτ, Ιπέκ Τσαλισλάρ, με τίτλο «Η κυρία Ατατούρκ» (εκδόσεις Πατάκη, 2014, μετάφρ. Γ. Σαγκριώτης), χαρακτηρισμένη (υπερβολικά) από τον Ορχάν Παμούκ ως μία από τις καλύτερες βιογραφίες που γράφτηκαν στα τουρκικά. Είπα, λοιπόν, να μοιραστώ μαζί σας μερικά συμπεράσματα που μου επιβεβαίωσε αυτό το βιβλίο που αφορά τη ζωή και την πολιτική δράση της μοναδικής επίσημης συζύγου του ήρωα της νέας Τουρκίας (οι άλλες ήταν ανεπίσημες «παλλακίδες» και τουλάχιστον μία απ΄αυτές εμφανιζόταν ως κόρη υιοθετημένη).

Ως γνωστόν, ο Κεμάλ Ατατούρκ (που σημαίνει ο τέλειος πατέρας των Τούρκων) έμεινε στην ιστορία ως ο νικηφόρος στρατηλάτης-πολιτικός που έσπρωξε την Τουρκία προς τη Δύση αλλάζοντας δραστικά την εικόνα της. Διέγραψε τον ισλαμικό νόμο διαχωρίζοντας κράτος και εκκλησία, άλλαξε τη γλώσσα, πέταξε τα φέσια και τις μπούρκες και τροποποίησε δραστικά τους παραδοσιακούς νόμους για το διαζύγιο, σύμφωνα με τους οποίους οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα να χωρίσουν ενώ οι άντρες χώριζαν όποτε ήθελαν, αναφωνώντας απλώς «σε χωρίζω». Το βήμα αυτό υπέρ της γυναικείας απελευθέρωσης ήταν εν πολλοίς προϊόν της σχέσης του και του γάμου του με τη Λατιφέ- μια πλουσιοκόρη μεγαλωμένη και σπουδαγμένη στη Δύση, με μυαλό, με ξένες γλώσσες, με πιάνο και, κυρίως, με άποψη.

Πριν τη Λατιφέ ο μεγάλος ηγέτης είχε σπιτώσει ανεπισήμως μια μακρινή ξαδέρφη του, ψυχή τε και σώματι αφοσιωμένη σ’ αυτόν. Την έδιωξε εν τω μέσω της νυχτός όταν ερωτεύτηκε τη Λατιφέ. Η κοπέλα αυτοκτόνησε το ίδιο βράδυ που το κατάλαβε (ή την αυτοκτόνησαν οι άντρες του ως ενοχλητική). Κι επειδή οι έρωτες έρχονται και παρέρχονται, η Λατιφέ είχε περίπου την ίδια τύχη. Σε δυο χρόνια ο πατέρας των Τούρκων και ο περίγυρός του βαρέθηκαν τις απαιτήσεις της Λατιφέ να μιλάει δημόσια, να ηγείται ομάδων για τα δικαιώματα των γυναικών και να αντιμιλάει στον Κεμάλ (που δεν είχε συνηθίσει την αντιπολίτευση εδώ που τα λέμε). Τότε, ο δυτικόφιλος ηγέτης λησμόνησε τον εκδυτικισμό και τους νέους νόμους για το διαζύγιο και χώρισε τη γυναίκα του σε μια ώρα με ανακοίνωση στον τύπο και στο κοινοβούλιο!

Από τη στιγμή εκείνη η χαρισματική, κατά γενική ομολογία, Λατιφέ βρέθηκε απομονωμένη, διωγμένη, αποκομμένη από την κοινωνία. Της είχε μάλιστα ρητά απαγορευτεί να μιλάει για τον γάμο της και να συμμετάσχει σε κόμμα ή οργάνωση. Με λίγα λόγια, το πουλάκι της Δύσης έπαψε να κελαηδεί και ο φωτισμένος άντρας της έγινε ξανά ο μουσουλμάνος της γειτονιάς. Ξεφορτώθηκε την ενοχλητική διανοούμενη κυρία του και το ‘ριξε στα γλέντια με τις γυναίκες των φίλων του, τις κόρες τους και όποια άλλη του άνοιγε την όρεξη. Στο τέλος μάλιστα υιοθέτησε μια 16χρονη δασκαλίτσα που έπαιζε ρόλο συζύγου. Χάρη σ’ αυτήν έκανε δεύτερο βήμα κι έδωσε στις γυναίκες δικαίωμα ψήφου στις δημοτικές εκλογές. Βέβαια με χάρες και δίχως αγώνες των ίδιων των γυναικών βήματα ουσιαστικά δεν γίνονται. Και αυτό είναι το ασφαλές συμπέρασμα που βγαίνει και από αυτή τη μελέτη.

Κανένας δεν πρόκειται να χαρίσει δικαιώματα σε μια περιθωριοποιημένη ομάδα εκτός από τους συνεχείς αγώνες που κάνουν τα μέλη της ομάδας αυτής. Υπήρξαν φωτισμένοι βιομήχανοι τον 19ο αιώνα που έβλεπαν τη χρησιμότητα των εργατικών δικαιωμάτων αλλά αν οι ίδιοι οι εργάτες δεν έδιναν τις ζωές τους σε αιματηρούς αγώνες, τίποτα δεν θα είχαν κατακτήσει. Τους Aφροαμερικανούς στην Αμερική η Ρόζα τους ξεσήκωσε, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ τους καθοδήγησε, ο Μάλκομ Χ τους έδειξε τον μαχητικό δρόμο κι ακόμα και τώρα τα μαύρα πτώματα-θύματα της λευκής εξουσίας ανοίγουν το δρόμο για την ουδέποτε επιτευχθείσα ισότητα. Προοδευτικοί λευκοί βοήθησαν, φυσικά, αλλά αν τα μαύρα κορμιά δεν έπεφταν ποτέ δεν θα είχε γίνει κανένα ουσιαστικό βήμα.

Το ίδιο έγινε και με τις γυναίκες. Οι πρώτες γυναίκες που αγωνίστηκαν για ίσα δικαιώματα είχαν πατέρες και συζύγους που πίστευαν στην ισότητα και τους επέτρεψαν να βγουν στον αγώνα. Αν όμως δεν αποφάσιζαν αυτές οι ίδιες να εξευτελιστούν, να περιθωριοποιηθούν και να επιμείνουν, αν δεν έφταναν κάποιες γυναίκες σε θέσεις εξουσίας, η νομοθεσία και η κοινωνία ποτέ δεν θα άλλαζε. Μετά τη χούντα, οι λίγες γυναίκες που κατόρθωναν να φτάσουν στη Βουλή και στην κυβέρνηση, αυτές βελτίωναν την κατάσταση στη συνέχεια, ανοίγοντας τον δρόμο για τις επόμενες. Ακριβώς γι’ αυτό οι Ρομά λ.χ. είναι στη χειρότερη θέση όλων. Όχι μόνον δεν διαθέτουν ακόμα ανθρώπους σε κέντρα εξουσίας, αλλά δεν έχουν τα βασικά όπλα (μόρφωση) για να φτάσουν σύντομα εκεί.

Αυτά τα ολίγα αφιερωμένα σε όσους εκπλήσσονται που στους τωρινούς σκοτεινούς καιρούς τα ανθρώπινα δικαιώματα, που θεωρούσαν αιώνια και αυτονόητα, εξαφανίζονται σταδιακά το ένα μετά το άλλο. Οι γυναίκες σπρώχτηκαν πρώτες στην ανεργία, οι μαύροι δολοφονούνται από αστυνομικούς, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες είναι πάλι σε δραματική κατάσταση, τα λίγα προγράμματα για τους Ρομά εξαφανίστηκαν. Δυστυχώς, χωρίς διαρκή εγρήγορση και καθημερινό αγώνα θα εξαφανιστούν και τα εναπομείναντα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News