1396
|

Η κατάντια των ηθοποιών

Η κατάντια των ηθοποιών

Τελευταία πυκνώνουν οι διαμαρτυρίες των ηθοποιών για όσα συμβαίνουν με το επάγγελμά τους αλλά και για τις νέες ρυθμίσεις που αφορούν στη νομιμότητα των θεατρικών χώρων. Για πρώτη φορά ακούμε πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες να μιλάνε ανοιχτά και με ονομαστικές αναφορές για τα χρήματα που τους χρωστούν οργανισμοί και παραγωγοί, για απλήρωτες πρόβες και παραστάσεις, για συμβόλαια που δεν τους κατοχυρώνουν, για μη καταβολή ασφαλίστρων και για πολλά άλλα. Παραπονούνται πως τους αντιμετωπίζουν σαν χομπίστες και ότι κατάντησαν έρμαια ενώ αναρωτιούνται, εάν αυτά συμβαίνουν στους πρωταγωνιστές τι θα πρέπει να βιώνουν οι νεότεροι στον χώρο ή οι μικρότεροι ρόλοι. Πάνω σε αυτά ήρθαν να προστεθούν και οι διαμαρτυρίες για τις αποφάσεις της πολιτείας να κλείσουν οι θεατρικοί χώροι που δεν πληρούν τις νόμιμες προϋποθέσεις λειτουργίας που καθορίζει η νομοθεσία.

Τα προβλήματα είναι υπαρκτά και σοβαρά, οι αιτίες όμως των προβλημάτων δεν είναι καθόλου αυτές που ισχυρίζονται οι ηθοποιοί και το Σωματείο, ότι δηλαδή φταίει η οικονομική κρίση ή η διακοπή των επιχορηγήσεων.

Η σημερινή οικονομική κρίση αναμφίβολα ευθύνεται για τις μειώσεις των μισθών και τις αλλαγές των συμβάσεων όλων των επαγγελμάτων, όμως τα ζωτικής σημασίας προβλήματα του επαγγέλματος του ηθοποιού υπάρχουν και παραμένουν άλυτα επί πολλές δεκαετίες. Απλώς τώρα ήρθε και η σειρά των πρωταγωνιστών να βιώσουν αυτό που βίωναν όλοι οι μη πρωταγωνιστές συνάδελφοί τους όταν εκείνοι απολάμβαναν την προνομιακή μεταχείριση. Παρότι η ηγεσία του Σωματείου ήταν σχεδόν πάντα προσκείμενη στο ΚΚΕ και παρά τους πολλούς ηθοποιούς βουλευτές που πέρασαν από τη Βουλή, συμπεριλαμβανομένης και της Μελίνας Μερκούρη, το επάγγελμα του ηθοποιού ήταν και παραμένει θύμα πολλαπλών παραβιάσεων των εργασιακών συμβάσεων, τόσο στο θέατρο, όσο και στην τηλεόραση. Το πρόβλημα του ηθοποιού δεν περιορίζεται στο εάν παίρνει σήμερα τα μισά από όσα έπαιρνε πριν από την κρίση. Το μέγιστο πρόβλημα ήταν και είναι η ανυπαρξία ελεγκτικών μηχανισμών από την πλευρά του Σωματείου, που να προστατεύουν τον ηθοποιό από τον εκμεταλλευτή παραγωγό, που σε πολλές περιπτώσεις είναι και συνάδελφος ηθοποιός. Μηχανισμών που να ελέγχουν εάν υπάρχουν συμβόλαια, εάν ο μισθός και τα ένσημα καταβάλλονται και μάλιστα στην ώρα τους. Σε αντίθετη περίπτωση με ενέργειες του Σωματείου η συγκεκριμένη παραγωγή να μην μπορεί να αρχίσει ή να συνεχίσει τις παραστάσεις. Εάν το Σωματείο δεν μπορεί να εξασφαλίσει αυτό το βασικό δικαίωμα τότε δεν έχει λόγο ύπαρξης. Και εάν οι ηθοποιοί δεν μπορούν να συσπειρωθούν πάνω σε αυτό το θεμελιώδες ζήτημα, τότε είναι άξιοι της μοίρας τους.

Οι βασικές αιτίες που έχουν φέρει το επάγγελμα του ηθοποιού στην κατάντια στην οποία βρίσκεται είναι:

1) Ο ίδιος ο χαρακτήρας του Σωματείου το οποίο λειτουργεί είτε ως φερέφωνο πολιτικών κομμάτων είτε ως σύλλογος ευαίσθητων καλλιτεχνών που αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τις νομικές, νομοθετικές, πειθαρχικές και οργανωτικές υποχρεώσεις. Το κάθε Σωματείο ως απόλυτο στόχο οφείλει να έχει την προστασία και την κατοχύρωση του επαγγέλματος. Αυτό σημαίνει εξασφάλιση τουλάχιστον των βασικών κανόνων που διέπουν τις εργασιακές σχέσεις και συμβάσεις, αλλά και προϋπόθεση ότι το Σωματείο θα είναι στελεχωμένο με δικηγόρους και εργατολόγους οι οποίοι θα αγωνίζονται για την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των ηθοποιών και θα αποφασίζουν για τα μέτρα που θα χρειαστούν σε περιπτώσεις παραβιάσεων των συμφωνηθέντων. Τα ανάλογα σωματεία χωρών της Ευρώπης και των Η.Π.Α. έχουν προβεί σε απεργίες μηνών για να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους, στις οποίες συμμετείχε το σύνολο των ηθοποιών, εκ των οποίων οι περισσότεροι έκαναν σε εκείνο το διάστημα ένα σωρό άσχετων επαγγελμάτων για να επιβιώσουν. Έχει γίνει ποτέ κάτι τέτοιο στην Ελλάδα από τους ηθοποιούς; Ποτέ.

2) Οι Δούρειοι Ίπποι των εργασιακών συμβάσεων είναι οι περισσότεροι από τους Έλληνες πρωταγωνιστές, οι οποίοι με τις πολλαπλές ιδιότητες που κατέχουν στο ανέβασμα ενός έργου δημιουργούν σύγχυση και προβλήματα στις εργασιακές σχέσεις. Στην Ελλάδα, ως επί το πλείστον, οι πρωταγωνιστές είναι και παραγωγοί ή και σκηνοθέτες ή και θιασάρχες και λόγω των ιδιοτήτων αυτών έχουν εντελώς αντίθετα συμφέροντα από τον απλό εργαζόμενο ηθοποιό. Τον πρωταγωνιστή/παραγωγό/θιασάρχη δεν τον συμφέρει να πληρώσει όλες τις πρόβες και τα ένσημα. Γι’ αυτό άλλωστε πολλοί από τους πρωταγωνιστές δεν είναι καν μέλη του Σωματείου. Αν συμπεριλάβουμε και την υποβόσκουσα απειλή που βιώνει ο απλός ηθοποιός «ότι δεν θα ξαναδουλέψουμε μαζί εάν παραπονεθείς για τις απλήρωτες πρόβες ή για τις καθυστερήσεις του μισθού ή για το φάγωμα μηνιάτικων και ενσήμων», αντιλαμβάνεστε τη ζημιά που προκαλεί στις εργασιακές σχέσεις ο Έλληνας πρωταγωνιστής.

Η αδιαφορία προς τους συναδέλφους τους είναι στην ουσία αδιαφορία απέναντι στην κατοχύρωση και εξασφάλιση του επαγγέλματος του ηθοποιού. Αυτήν τους την αδιαφορία πληρώνουν σήμερα όλοι οι πρωταγωνιστές που παραπονιούνται γι’ αυτά που τους συμβαίνουν.

3) Την ασυδοσία των παραγωγών εμμέσως υποθάλπει η έλλειψη ελέγχου από το Υπουργείο Εργασίας, το ΙΚΑ, το Υπουργείο Πολιτισμού, το Υπουργείο Οικονομικών για την ύπαρξη συμβολαίων στις παραγωγές που ανεβαίνουν. Άφησαν ένα επάγγελμα που προσφέρει πολιτισμό να γίνει ξέφραγο αμπέλι και έρμαιο στα χέρια εκμεταλλευτών. Τα πολιτικά κόμματα με τη σειρά τους, ενώ σκίζουν τα ρούχα τους για τις επ’ αμοιβή υπερωρίες των υπαλλήλων των Σούπερ Μάρκετ, αδιαφορούν πλήρως για την κατάσταση σκλαβοπάζαρου που επικρατεί στο θέατρο. Οι δε βουλευτές ηθοποιοί παρακολουθούν από απόσταση τα χάλια απολαμβάνοντας τη βουλευτική έδρα και αμοιβή που τους προσέφερε η αναγνωρισιμότητα του επαγγέλματος του ηθοποιού. Οι ίδιοι βέβαια υποστηρίζουν πως κάνουν ό,τι μπορούν για να αλλάξει η κατάσταση, όμως τα αποτελέσματα τους διαψεύδουν οικτρά.

Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας, δεν ευθύνεται η σημερινή οικονομική κρίση:

α) για την έλλειψη κανόνων εργασίας των ηθοποιών.
β) για το ότι οι παραγωγοί δεν πληρώνουν στην ώρα τους ή καθόλου.
γ) για το ότι οι ηθοποιοί δέχονται να δουλεύουν δωρεάν για το μεγαλύτερο ή και ολόκληρο το διάστημα των προβών στο θέατρο (2-3 μήνες μέσο όρο χωρίς εισόδημα).
δ) για το ότι οι ηθοποιοί σαν ερασιτέχνες δέχονται να πληρώνονται 6 μήνες μετά την εμφάνιση του επεισοδίου στην τηλεόραση, όταν οι τεχνικοί σαν επαγγελματίες πληρώνονται με την εβδομάδα κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων.
ε) για το ότι οι ηθοποιοί, υποβιβάζοντας τον εαυτό τους και τη δουλειά τους, επιτρέπουν να μην περιλαμβάνονται τα βιογραφικά τους στα προγράμματα των παραστάσεων.
ζ) για το ότι οι ηθοποιοί -απροστάτευτοι- αναγκάζονται να παρακαλάνε επί μήνες τον παραγωγό να τους πληρώσει τα δεδουλευμένα τους, τις περισσότερες φορές χωρίς αποτέλεσμα.

Αυτά γίνονται και γίνονταν επί πολλά-πολλά χρόνια, ακόμη και σε επιχορηγούμενες από το κράτος παραγωγές, χωρίς ποτέ οι ηθοποιοί να κάνουν κάτι οργανωμένο και δραστικό για να αλλάξει αυτή η πρωτόγονη κατάσταση. Δεν φταίει η οικονομική κρίση, φταίει η έλλειψη σωστής κρίσης και αντίληψης του προβλήματος από την πλευρά των ηθοποιών. Και πάνω από όλα φταίει η έλλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους. Μια επιπλέον απόδειξη της λάθος στάσης των ηθοποιών απέναντι στο επάγγελμά τους είναι οι διαμαρτυρίες τους για τις αποφάσεις κλεισίματος ορισμένων θεατρικών χώρων από την πολιτεία λόγω ακαταλληλότητάς τους.

Ο κάθε χώρος που απασχολεί εργαζομένους και καλεί το κοινό να μπει μέσα πρέπει να πληροί ορισμένους βασικούς κανόνες ασφάλειας:
*να έχει έγκριση της Πολεοδομίας σε σχέση με την ασφάλεια της κατασκευής και της αρχιτεκτονικής του συγκεκριμένου χώρου.
*να υπάρχει ασφαλής και εγκεκριμένη ηλεκτρική εγκατάσταση.
*να υπάρχει άνετη και εύκολη πρόσβαση-έξοδος κινδύνου.
*να υπάρχει κατάλληλος εξαερισμός.
*να υπάρχει κατάλληλη θερμοκρασία
*να υπάρχει σύστημα πυρόσβεσης.
*να τηρούνται οι κανόνες υγιεινής σε όλους τους χώρους του θεάτρου.
*να τηρείται το όριο χωρητικότητας στον συγκεκριμένο χώρο.

Όποιος ανέχεται να δουλεύει σε χώρους που δεν πληρούν αυτούς τους βασικούς κανόνες και απαιτεί από το κοινό να προσέρχεται σε αυτούς, ανήκει στην κατηγορία του ερασιτέχνη.

Το επιχείρημα πως εάν κλείσουν ορισμένοι ακατάλληλοι χώροι και μειωθούν οι παραγωγές, θα πληγεί το θέατρο, είναι χλωμό. Αλλού είναι οι πληγές του θεάτρου μας. Οι 400 πρεμιέρες που γίνονται κάθε χρόνο στην Αθήνα δεν αποτελούν αναγκαστικά οργασμό ποιοτικής καλλιτεχνικής έκφρασης, ούτε και καμάρι. Οι παραστάσεις σε ακατάλληλους χώρους, διαμερίσματα, τουαλέτες, ντουλάπες κ.λπ., δεν αποτελούν υποχρεωτικά καινοτομία, ούτε και θεατρική πρωτοπορία. Οι 40 Δραματικές Σχολές δεν αποτελούν απόδειξη ενδιαφέροντος προς την τέχνη του θεάτρου, ούτε και αναβάθμιση των θεατρικών σπουδών. Αυτά είναι πληθωριστικά νούμερα, αφύσικα και παρουσιάζουν μια έξαλλη και άναρχη κατάσταση.

Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων και παρερμηνειών οφείλω να επαναλάβω πως και βέβαια η οικονομική κρίση είναι υπεύθυνη για την επιδείνωση των πολύ δύσκολων συνθηκών που επικρατούν στο επάγγελμα του ηθοποιού. Όμως οι βασικοί υπεύθυνοι είναι όλοι εκείνοι που επί δεκαετίες άφησαν το επάγγελμα του ηθοποιού απροστάτευτο και έρμαιο των επιχειρηματιών, όλοι εκείνοι που μετέτρεψαν ένα επάγγελμα που παράγει πολιτισμό σε χόμπι.

Είναι καιρός οι ηθοποιοί να ασχοληθούν σοβαρά με το επάγγελμά τους και τα δικαιώματά τους, εάν πραγματικά επιθυμούν να τους πάρουν και οι άλλοι στα σοβαρά.


* Ο Ανδρέας Μανωλικάκης είναι πρόεδρος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Actors Studio Drama School (Master of Fine Arts) στο Pace University της Νέας Υόρκης, καθηγητής σκηνοθεσίας και υποκριτικής και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Actors Studio.

Σεμινάριο του Ανδρέα Μανωλικάκη στην Αθήνα

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News

Διαβάστε ακόμη...

Διαβάστε ακόμη...